سلام به شب‌های جزیره
از طرح توسعه گردشگری تنها جزیره ارگانیک دنیا در حوالی مهم‌ترین تنگه جهان چه می‌دانید؟
عیسی محمدی:
بخشی از جاذبه‌ها، طبیعی و موجودند یعنی لازم نیست برای آنها کاری انجام دهید، خودشان وجود دارند و صرفا باید از آنها به صورت مدیریت‌شده استفاده کنید حتی گاهی لازم نیست مدیریتی هم بکنید و خود این جاذبه‌ها، دیگران را جذب می‌کنند. جزیره هرمز در نزدیکی بندرعباس و تنگه استراتژیک هرمز، جزو این مناطق بکر است که جذابیت‌های زیادی در دل خود دارد و همین جذابیت‌ها، سالانه گردشگران زیادی را به این نقطه از کشور می‌کشاند.
رقیب جدید از راه رسیده است
استان هرمزگان در کل 14جزیره دارد که از بین آنها ما بیشتر کیش و قشم را می‌شناسیم. هرمز سومین جزیره گردشگری این استان و خلیج‌فارس محسوب می‌شود اما به نسبت کمتر شناخته شده است. البته شاید همین شناخت دیرهنگام به نفع این جزیره تمام‌شده باشد؛ چراکه هم‌اکنون طرحی در آن در دست اجراست. دست‌اندرکاران طرح قصد دارند با اجرای آن ضمن جذب گردشگر از زیست‌بوم و جاذبه‌های طبیعی و غیرطبیعی آن نیز محافظت کنند. این طرح، توسط استانداری در این جزیره اجرا می‌شود و تا تابستان به پایان خواهد رسید. با توجه به جاذبه‌ها و هویت طبیعی و بومی این منطقه به نظر می‌رسد هرمز جاذبه بیشتری برای گردشگران حرفه‌ای داشته باشد؛ چراکه نه تبدیل به کیش خواهد شد که بیشتر تهرانی‌ها و قشر متوسط به بالا را به خودش جذب کند و نه شبیه قشم که بیشتر به عنوان یک مرکز بزرگ خرید شناخته می‌شود.
بافت قدیم و جدید
جمشید بایرامی- عکاس شناخته‌شده ایرانی و مشاور استاندار هرمزگان در این طرح- اطلاعات بیشتری درباره نحوه اجرای آن در اختیار همشهری می‌گذارد. هرمز، دارای بافت سنتی و جدید است. البته وقتی از بافت جدید سخن می‌گوییم نباید ذهن‌تان به طرف برج‌ها و آپارتمان‌ها برود بلکه منظور از بافت جدید، ساختمان‌های یک‌طبقه‌ای است که بیشتر شبیه خانه‌های سازمانی هستند تا ساختمان‌های مدرنی که نیمچه ارتباطی هم به هویت جزیره داشته باشند. با این احوال، جزیره همه ویژگی‌های لازم برای گردشگری حرفه‌ای را دارد؛ از خاک سرخ و جاذبه‌های اکوتوریسمی گرفته تا مردم مهربان و ساحل زیبا، صخره‌‌ها و کوه‌‌های رنگی، لباس، غذا، موسیقی محلی و آیین بومی.
از دافعه تا جاذبه
در طرح جدیدی که توسط استانداری تصویب شده است ایده‌‌های مختلفی به مرحله اجرا رسیده‌اند که اجرای آنها تا تابستان به پایان خواهد رسید. تا پیش از این، دیوارهای مناطق مسکونی جزیره سیاه شده بودند و کوچه‌های کثیف و درهای آهنی زنگ‌زده، بیشتر دافعه داشتند تا جاذبه اما در طرح جدید، این دیوارها با سیمان سفید پوشانده شده‌اند و درهای زنگ‌زده آهنی نیز جای خود را به درهای چوبی قدیمی می‌دهند.
سنگفرش‌های جدید
به گفته بایرامی از دیگر بخش‌های این طرح که با رویکرد «بازسازی بافت سنتی و توسعه گردشگری هرمز» سر و سامان یافته اصلاح پیاده‌رو‌های جزیره است. نوار ساحلی و پیاده‌رو‌های محلی که تا پیش از این، آسفالته بودند و جاذبه‌ای نداشتند حالا با آجر خشتی سنگفرش شده‌اند تا هم با هویت جزیره سازگاری بیشتری داشته باشند و هم رغبت پیاده‌روی عصرگاهی، شبانگاهی و سحرگاهی را در اهالی و گردشگران برانگیزند.
از کافه‌کتاب تا مسیر پیاده‌رو
در روزگار دفاع‌مقدس، هرمز نیز مورد حمله جنگنده‌‌های بعثی قرار می‌گرفت و به همین دلیل سنگرهای بتنی واقع شده در اعماق زمین که مساحت قابل‌توجهی هم داشتند در همه جای آن به چشم می‌خورند. این سنگرهای به یادگار مانده از آن روزگار تا پیش از این متروکه محسوب می‌شدند و بیشتر محل تجمع معتادها و محل دفن زباله‌ها بودند که برای گردشگران نوعی دافعه به شمار می‌آمد. حالا در طرح جدید گردشگری جزیره، این سنگرها تبدیل به کافه‌کتاب، سینماسنگر و مرکز توسعه گردشگری و راهنمای توریست شده‌اند. از سوی دیگر، پس از اتمام سنگفرش نوار ساحلی، این بلوار صرفا محل عبور و مرور عابرپیاده، دوچرخه و درشکه خواهد بود؛ درست اتفاقی که در بخش‌هایی از منطقه12 اجرایی شده است.
ساحلی برای گردشگران
در برنامه‌های توسعه گردشگری در نقاط مختلف جهان، متولیان بیشتر از آنکه درصدد ایجاد هتل‌ها و مراکز و ساختمان‌های جدید باشند سعی می‌کنند از امکانات طبیعی جدید استفاده کنند. در واقع گردشگران خارجی و حتی داخلی، بیش از اینکه برای استفاده از هتل‌ها و امکانات مدرن راهی مقاصد توریستی شوند برای استفاده از طبیعت ناب، امکانات محلی و بوم‌زیستی، راهی این مقاصد می‌شوند. نمونه موفق این کار را در دهکده توریستی بوانات استان فارس می‌بینیم که گردشگران خارجی زیادی را به خود جذب می‌کند. با عطف به همین نکته بوده است که در دل این طرح، ایده تبدیل خانه‌های بومی نزدیک نوار ساحلی به خانه‌های سنتی و بوم‌گردی با قابلیت پذیرایی و اسکان گردشگران اجرایی شده است؛ امری که می‌تواند به توسعه اقتصاد بومی اهالی نیز کمک کند. همچنین ایجاد کافی‌شاپ‌های نوار ساحلی در دل همین خانه‌های سنتی در دستور کار قرار گرفته است. به این سیاهه باید کاشت درختان نخل در نوار ساحلی و نیز کاشت درختان گازوم‌زنگی را هم اضافه کنید. درختان زیبای گازوم‌زنگی سازگاری بالایی با نمک و گرما دارند و به همین دلیل، بهترین گزینه برای فضای سبز منطقه محسوب می‌شوند.
گردشگری شبانگاهی
از نکات جالب و البته چالش‌برانگیز گردشگردی در هرمز و البته در مناطق گرمسیری، گرمای شدید هوا در انتهای فصل بهار و البته تابستان است. این چالش در هرمز نیز وجود دارد. به این ترتیب که گردشگران در ماه‌های خرداد، تیر، مرداد و شهریور ترجیح می‌دهند برای گریز از گرمای شدید هوا به این جزیره و مناطق مشابه سفر نکنند. این، بدان معناست که فصل گردشگری این جزیره از شهریور‌ماه آغاز می‌شود. این 4ماه امسال قرار است که به ایجاد و ساخت زیرساخت‌ها و دهکده‌های توریستی و... بگذرد. البته به قول جمشید بایرامی، این ماه‌ها را هم باید فصل توریست‌های خارجی دانست؛ چراکه آنها از سرمای بعضی کشورهای اروپایی به جاهای گرمسیری پناه می‌برند و هرمز، چنین امکانی را برایشان فراهم می‌کند. ضمن اینکه در این 4ماه نیز گرمای هوا نوسان دارد و تنها از ساعت 11تا 16 است که گرما تحمل‌ناپذیر می‌شود. بدین‌ترتیب در سحرگاهان، عصرگاهان و شبانگاهان، توریست‌ها کماکان می‌توانند از سواحل و امکانات جزیره استفاده کنند. جدا از این مسئله، فصل‌های داغ کماکان برای اهالی بومی و مناطق اطراف، زمان مناسبی است. بومیان از این فرصت استفاده می‌کنند و تا پاسی از شب در سواحل آرام خلیج‌فارس، اوقات فراغت‌شان را همراه با خانواده سپری می‌کنند.
این مردمان مهربان
جاذبه‌های جزیره هرمز را نمی‌توان صرفا جاذبه‌های طبیعی و نیمه‌طبیعی قلمداد کرد. فرهنگ و آدم‌های این جزیره نیز برای خودشان، جاذبه‌ها و قصه‌های خاصی دارند. جزیره 2 گروه موسیقی محلی به نام لوا و زاروگه دارد که آثار آنها از زندگی بومی اهالی سرچشمه گرفته است. هنرمندان خودآموخته‌ای چون بابامحسن و خاله کنیز نیز از دیگر جاذبه‌های هنری و انسانی این جزیره محسوب می‌شوند. قرار است شهریور‌ماه امسال این دو هنرمند نمایشگاهی در پایتخت برگزار کنند ضمن اینکه خانه‌های‌شان تبدیل به خانه‌های توریستی برای بازدید گردشگران خواهد شد. در کل، مردم این جزیره بسیار خونگرم و مهمان‌نواز هستند و گردشگران در این نقطه از کشور احساس غربت و غریبگی نخواهند کرد.
دعوت به توریسم غذایی
یکی از جنبه‌های مهم گردشگری، توریسم غذایی است که البته متاسفانه در ایران چندان جدی گرفته نمی‌شود. این اتفاق در حالی می‌افتد که ایران از غنی‌ترین کشورها از نظر فرهنگ غذایی است. در دل این طرح جدید در جزیره هرمز، استفاده از توریسم غذایی نیز مدنظر قرار گرفته است. هرمز را می‌توان تنها جزیره بدون گوشت دنیا نامید؛ چراکه شما در آن غذایی که با گوشت پخته شده باشد پیدا نمی‌کنید. این جزیره، غذاهای دریایی و حتی نان‌های سنتی خاص خودش را دارد. جالب است بدانید در پخت یکی از این نان‌های محلی به نام توموشی از خاک سرخ جزیره استفاده می‌شود. در پخت نان دیگری به نام مهیاوه نوعی ماهی خشک‌شده را پودر کرده و روی نان می‌پاشند. در واقع طی این طرح، قرار است هرمز به‌عنوان تنها جزیره ارگانیک ایران و دنیا مطرح شود که این خود جاذبه‌ای قوی برای توریست‌های غذایی است.
هرمز در محاصره جشنوارهها
در کنار همه این ایده‌ها که مرحله اجرای آنها تا پایان تابستان تمام می‌شود بد نیست به چند نمایشگاه که در فصل زمستان در این جزیره برگزار خواهد شد اشاره کنیم؛ جشنواره فیلم و عکس با موضوع آب وسط خلیج‌فارس، جشنواره موسیقی سواحلی یا کوبه‌ای و آیینی و نیز جشنواره غذاهای ساحلی خلیج‌فارس. البته این جشنوارهها، جدا از مواردی است که نوروز و بهار سال بعد، در همین جزیره ناشناخته برگزار خواهد شد. در حقیقت هدف اصلی از برگزاری این جشنوارهها، توجه به رویکردهای فرهنگی این جزیره در کنار توسعه زیرساخت‌های گردشگری آن است.
مردمی که به‌کار گرفته شدند
اجرای چنین طرحی باعث شده است جوانان و نیروی انسانی منطقه هرمز نیز حسابی به کار گرفته شوند. از آنجا که به تخصص‌های زیادی برای عملیاتی‌کردن این ایده‌ها نیاز بوده و هست از نیروهای بومی برای این کار استفاده شده است. همین امر باعث شده بومیان منطقه استقبال خوبی از این طرح داشته باشند. نباید از یاد برد که در کنار اجرای این طرح که از سال 96آغاز شده، پیش از این هم ایده‌هایی در زمینه حفظ بافت سنتی و طبیعی این منطقه تصویب و اجرایی شده است که اجرای بعضی از آنها تا همین اواخر نیز ادامه داشت. یکی از این طرح‌ها حفظ بخشی از خانه‌های تاریخی و قلعه پرتغالی‌هاست. رفت‌وآمد به این جزیره با قایق‌های تندرو و از طریق بندرعباس و قشم صورت می‌گیرد. برای رسیدن به این جزیره هزاررنگ باید حدود یک‌ساعت روی آب‌های خلیج‌فارس راه بسپارید که این سفر خود از جاذبه‌های هرمز محسوب می‌شود.
داستان جزیره
هرمز، جزیره‌ای بیضی‌شکل و گنبدی نمکی در خلیج‌فارس، نزدیکی‌های تنگه مهم هرمز و البته در 8کیلومتری بندرعباس است. کلید خلیج‌فارس و عروس جزیره‌های خلیج‌فارس نام‌های دیگر هرمز هستند؛ اولی به‌دلیل موقعیت فوق‌استراتژیک آن و دومی به‌دلیل زیبایی‌های بی‌حد و حصرش. همین موقعیت استراتژیک باعث شده این جزیره در طول تاریخ، محل تلاقی تجارت شرق و غرب باشد و به همین دلیل هم بارها هدف حمله بیگانگان قرار گرفته که آخرین حمله به اشغال جزیره توسط پرتغالی‌ها انجامید.
در اصل اسم این جزیره، هرموز یا خورموز بوده است که بعدها در گویش فارسی، به هرمز تغییر یافته و حالا همه آن را به این نام می‌شناسند. هرمز در اصل، نام بندری معروف در محل ریختن رود میناب به خلیج‌فارس بوده است؛ جایی که الان شهر میناب را ساخته‌اند. در حقیقت شهر میناب روی ویرانه‌های آن بندر ساخته شده است. بعدها که ایران عرصه تاخت و‌تاز مغول‌ها شد آنها به این شهر هم حمله کردند؛ چراکه از نظر بازرگانی اعتبار خاصی داشت. در نتیجه این هجوم، مردم میناب ابتدا به قشم و سپس به هرمز مهاجرت کردند که در آن روزگار با نام «زرون» شناخته می‌شد. آنها شهری ساختند و به یاد شهر قدیمی‌شان، اسمش را هرمز گذاشتند.
بعدتر، نام شهر جدید هرمز به کل جزیره اطلاق شد و دوباره اعتبار گذشته بندر هرمز قدیم را زنده کرد. این رونق و اعتبار به‌قدری شد که در دوره استعمارگری پرتغالی‌ها، آنها با 6رزم‌ناو و 480ملوان و سپاهی از هند به این جزیره حمله کردند و بعد از کشت و کشتار وسیع و تصرف آن، برای خود استحکامات نظامی ایجاد کردند. پرتغالی‌ها جزایر دیگر حوالی تنگه هرمز را هم به تصرف در آوردند و عملا اختیار خلیج‌فارس را به‌دست گرفتند.
البته مردم هرمز بارها علیه پرتغالی‌ها قیام کردند تا اینکه در زمان شاه‌عباس صفوی، این جزیره توسط امام‌قلی‌خان- سردار ایرانی- آزاد شد. شاه‌عباس هم بعد از فتح دوباره هرمز، دستور داد بندر هرمز جدید را تخریب کنند و مصالح‌اش را به بندرعباس بیاورند و بندر جدیدی بسازند. این اتفاق افتاد و بخشی از بازرگانان این بندر، ناچار به مهاجرت به سواحل عمان و جاهای دیگر شدند. این جزیره زیبا، هنوز شاه‌کلید تسلط بر خلیج‌فارس و البته بهشت زمین‌شناسان دنیاست؛ چراکه انواع و اقسام پدیده‌های زمین‌شناسی را می‌شود در آن مشاهده کرد. ضمن اینکه هم‌اکنون نیز جاذبه‌های گردشگری زیادش، نشان از تولد یک گردشگاه فرهنگی و زیست‌بومی جدید دارد.
