بزرگ‌ترین آزمایش دارویی جهان برای شکست کرونا

زهرا خلجی_خبرنگار

علم بشر این روزها یک‌بار دیگر در بوته آزمایش قرار گرفته است. دیگر دانشمندی در جهان نیست که به ساخت واکسن یا داروی کووید-19 یا روش‌های کاهش تلفات و ابتلا به این بیماری فکر نکند. حداقل ۸۰ نوع واکسن مختلف توسط گروه‌های تحقیقاتی در گوشه و کنار جهان تهیه شده‌است و هرکدام در مرحله‌ای از فازهای تحقیقاتی هستند. برخی از آنها آزمایش انسانی می‌شوند و گروهی دیگر هنوز در تلاش برای پشت سر گذاشتن مراحل اولیه به‌سرمی‌برند. همزمان با تحقیقات درباره واکسن هنوز هم محققان تلاش دارند تا رفتار این نوع جدید ویروس کرونا یعنی sars-cov-2 را تحلیل کنند و براساس آن داروهای مناسب را برای بهبود درصد بیشتری از بیماران مورد استفاده قرار دهند. به همین‌خاطر به تازگی بزرگ‌ترین آزمایش‌های دارویی برای درمان کووید-19در انگلیس با سرعت بی‌سابقه‌ای شروع شده و محققان تیم Recovery که این آزمایش بی‌سابقه را برعهده گرفته‌اند، امیدوارند در هفته‌های آینده به دارویی قطعی برای ویروس مرموز کرونا دست پیدا کنند. این آزمایش روی 5هزار بیمار در 165بیمارستان انگلیس در حال انجام است، پیش از این نیز آزمایش‌هایی مشابه در آمریکا و اروپا روی صدها بیمار آغاز شده است. پیتر هوربای استاد بیماری‌های عفونی نوظهور و بهداشت جهانی در دانشگاه آکسفورد که رهبری این آزمایش بزرگ را بر عهده دارد می‌گوید: این آزمایش بالینی دارویی با فاصله بسیار زیادی بزرگ‌ترین آزمایش در جهان است. او پیش از این رهبری آزمایش داروی درمان بیماری ابولا در غرب آفریقا و کنگو را برعهده داشت. همزمان با این مسئله تولید یک‌ میلیون دوز واکسن تحقیقاتی کووید-19 هم در انگلیس شروع شده و قرار است در مقیاس بزرگی روی داوطلبان آزمایش شود. انتظار می‌رود تیم Recovery نخستین تیمی باشد که به اطلاعات متمایز در این زمینه دست پیدا می‌کند. پروفسور هوربای می‌گوید: حدس می‌زنیم در یکی از روزهای‌ماه ژوئن به نتیجه برسیم. اگر مشخص شود که دارویی که در حال کار کردن روی آن هستیم مفید است، خیلی زودتر به نتیجه می‌رسیم. اما در عین حال هوربای به آنهایی که منتظر معجزه هستند هشدار می‌دهد که در مورد کووید-19 هیچ‌چیزی نمی‌تواند مثل یک گلوله جادویی عمل کند.

مبارزه با تجویزهای نابجا
یکی از نقاط قوت تحقیقات این گروه، اثبات داروهای نابجا و غلطی است که برخی پزشکان در سراسر جهان با آنچه درمان دلسوزانه می‌نامند بدون پشتوانه علمی برای بیماران خود تجویز می‌کنند. در این زمینه البته فقط پزشکان راه اشتباه را نمی‌روند، بلکه سیاستمداران نیز دستی بر آتش دارند. دونالد ترامپ مدت‌هاست از داروی هیدروکسی کلروکین به‌عنوان درمان قطعی کووید-19 نام می‌برد؛ دارویی که پیش‌تر برای درمان مالاریا استفاده می‌شد. او حتی مدعی بود طبق آزمایش‌های فرانسوی‌ها، ترکیبی از آزیترومایسین و هیدروکسی‌ کلروکین می‌تواند درمان قطعی ویروس فعلی کرونا باشد. اما هیدروکسی کلروکین و آزیترومایسین هردو به‌صورت جداگانه به‌عنوان بخشی از تحقیقات تیم Recovery مورد آزمایش قرار دارند. اگر داروها به‌صورت جداگانه روی بیماران تأثیر داشته باشد، ترکیب آنها بعدا مورد آزمایش قرار می‌گیرد. اما در شرایط فعلی هوربای می‌گوید اطلاعاتی که فعلا درباره تأثیر هیدروکسی کلروکین به‌دست آنها رسیده است در حد دریافت ایمیل و پست‌های شبکه‌های اجتماعی و ادعای بهبودی بیمارانی است که پس از دریافت این دارو حالشان خوب شده است، اما هیچ‌چیزی با پشتوانه علمی هنوز ثابت نشده است. هوربای می‌گوید: در آزمایشگاه این دارو علیه ویروس عمل کرده است اما در آزمایش‌های بالینی هیچ شاهدی برای اثبات کارکرد درمانی آن نداریم. تعداد مقاله‌هایی که درباره این دارو و تأثیرش منتشر شده نیز بسیار زیاد و البته بیشترشان ناامید‌کننده است. در یکی از مقاله‌ها نوشته شده بود این دارو یک موفقیت در از بین بردن بیماری است اما اطلاعاتی که داده بود در حد صفر بود. تأکید و یا اظهارات غلط در این رابطه می‌تواند موجب ایجاد مشکلات جدی در روند تحقیق روی این دارو شود. در برخی از آزمایش‌های بالینی متخصصان اعلام کرده‌اند فقط از این دارو استفاده خواهند کرد چون جواب داده است و برخی می‌گویند اصلا استفاده نمی‌کنند چون جوابی نگرفته‌اند. هر دو اشتباه است چون هیچ‌کدام جواب درست و قطعی را نمی‌دانند.

آزمایش انواع داروها
تعداد بیمارانی که از سراسر انگلیس برای آزمایش بالینی تیمRecovery داوطلب شده‌اند خود شاهدی بر این مدعاست که پزشکان به شواهد علمی فقط با امید، اعتقاد دارند. 10درصد از بیماران کووید-19 در انگلیس هم‌اکنون در این آزمایش بالینی شرکت کرده‌اند و محققان می‌گویند با گرفتن پاسخ، افراد بیشتری نیز به آنها خواهند پیوست. در این آزمایش ترکیبی از 2داروی ضد‌ویروسی lopinavir-ritonavir که برای درمان HIV به‌کار می‌رود استفاده می‌شود. این داروها با نام تجاری Kaletra و دوز پایینی از دگزامتازون که در بسیاری از بیماری‌ها برای کاهش التهاب به‌کار می‌رود، استفاده می‌کنند. به گفته هوربای داروی دیگری که قرار است مورد آزمایش قرار بگیرد یک آنتاگونیست اینترلوکین6 است؛ یکی از داروهای تنظیم سیستم ایمنی که در بیماری‌های روماتیسم مفصلی و درمان سیتوکین استورم - اتفاقی که وقتی سیستم ایمنی تخلیه می‌شود رخ می‌دهد درست مانند درگیری بدن با کووید-19- استفاده می‌شود. بحث استفاده از پلاسما درمانی نیز یکی دیگر از روش‌هایی است که این تیم برای یافتن درمان ویروس کرونا روی آن تحقیق خواهند کرد. در این روش پلاسمای خون افراد بهبود یافته از کووید-19 که حاوی آنتی‌بادی است مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته این تیم در تلاش برای آزمایش remdesivir (داروی دویروسی) نیز هستند اما موفق به دریافت سهمی که می‌خواهند نشده‌اند چراکه در چین و آمریکا مورد آزمایش قرار گرفته است و بسیاری از پزشکان آن را در قالب درمان دلسوزانه برای بیماران تجویز کرده‌اند. آزمایش داروهایی که قبلا هم در بیماری‌های ویروسی امتحان پس داده‌اند، در مرحله اول است چراکه پیش از این بی‌خطر بودن خود را ثابت کرده‌اند. اما از آنجایی که داروهای آزمایش شده نیز همراه آنها می‌آیند تیم Recovery باید آنها را هم شامل شود.

سرعت فوق العاده آزمایش 
آزمایش بالینی دارو در انگلیس با سرعتی بی‌نظیر در حال انجام است. پروفسور مارتین لاندرای متخصص داروسازی و اپیدمیولوژی که هدایت این آزمایش را به همراه هوربای بر عهده دارد می‌گوید سرعت این آزمایش‌ها به قدری بالا و فوق‌العاده است که ممکن است بعد از این پاندمی، دیدگاه همه را درباره زمان آزمایش‌ها تغییر دهند: پس از این آزمایش‌ها دیگر برای همه ما سخت خواهد بود که به سرعت حلزونی قبل در زمینه کشف داروها که بعضا سال‌ها طول می‌کشید، برگردیم.دومین مورد فوق‌العاده در این زمینه مراقبت‌های بالینی از بیماران و سختگیری‌های دانشمندان به‌طور موازی با آزمایش دارو پیش می‌رود، چیزی که به‌طور نرمال پیش از این اتفاق نمی‌افتاد و تحقیق روی دارو معمولا در گوشه دیگری از بیمارستان انجام می‌شد: پزشکان خط مقدم نمی‌دانند کدام درمان بهترین درمان برای بیمار است بنابراین همین مورد به آنها انگیزه بیشتری می‌دهد تا در پروسه آزمایش دخیل شوند و همین امر در مراقبت از بیمار نکته کلیدی است. هوربای می‌گوید بعید است که خیلی سریع به نقطه درمان برسند: ما چیزی به‌عنوان گلوله جادویی نداریم. من فکر می‌کنم باید سطح انتظارات مردم را درباره زمان کشف این داروها متعادل کنیم. بله ممکن است برخی از آنها اثر کند اما ممکن است به‌طور میانگین اثربخش باشد. من فکر می‌کنم نقطه موفقیت زمانی است که بتوانیم داروهای ضدویروسی و ضدالتهابی را با هم ترکیب کنیم که شاید بیشترین تأثیر را روی بیماری داشته باشد. او امید زیاد خود را به آنتی‌بادی‌های مولکولی بسته است که در بیماری ابولا جواب داده بود:  کووید-19 یک بیماری سرسخت ویروسی است که مقابله با آن مشکل است، خب به ابولا نگاه کنید، آن که سخت‌تر بود. اما به طرز غیرقابل باور آنتی‌بادی‌های مونوکلونال توانستند در این بیماری جواب بدهند. این همان چیزی است که منتظر هستیم به محض در دسترس قرار گرفتن با کمی تنفس برای درمان کووید-19 به آزمایش آن بپردازیم.

تمرکز آمریکا روی یک داروی ضد‌ویروس
شبکه ان‌بی‌سی گزارش داده بیماران کووید-19 که داروی ضدویروسی Remdesivir دریافت کرده‌اند بسیار سریع حالشان بهبود پیدا کرده و با بهبودی نفرات بیشتری مرخص شده‌اند. بیمارانی که در آزمایش‌های بالینی این دارو شرکت کردند، همگی دچار علائم شدید تنفسی و تب بودند اما پس از دریافت این دارو توانستند کمتر از یک هفته بیمارستان را ترک کنند. دکتر کاتلین مولانه، متخصص بیماری‌های عفونی در بیمارستان شیکاگو که مسئول هدایت این آزمایش بالینی است می‌گوید: بهترین خبر این است که بیشتر بیماران ما از بیمارستان مرخص شده‌اند که واقعا اتفاق مهمی است. در این مدت تنها 2بیمار را از دست دادیم. البته هنوز داروی قطعی برای درمان کووید-19 معرفی نشده است، اما انستیتوی ملی سلامت در حال انجام چندین آزمایش روی داروهای مختلف برای درمان است که در میان آنها Remdesivir نیز وجود داشته و توانسته روی چند بیمار پاسخ مثبت بدهد. این دارو که توسطGilead Sciences ساخته شده است در زمان شیوع ابولا برای این بیماری آزمایش موفقیت‌آمیزی را پشت سر گذاشت اما چندین آزمایش روی حیوانات نشان داد که این دارو می‌تواند هم باعث جلوگیری از ابتلا و هم باعث درمان ویروس کرونایی شود که به بیماری‌های کووید-19، سارس و مرس مربوط می‌شود. در ‌ماه فوریه، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که Remdesivir نشانه‌های مثبتی در درمان بیماران کووید-19 داشته است.
البته در آزمایش داروی Remdesivir در آمریکا، چیزی به اسم گروه کنترل وجود نداشت، بنابراین سخت است که بگوییم این دارو به تنهایی باعث بهبودی بیماران شده است.