لالایی‌ها تا سرزمین خواب
ثریا قزل‌ایاغ در روز جهانی کتاب کودک درگذشت
مرتضی کاردر ـ روزنامه‌نگار
دوم آوریل (۱۴فروردین) زادروز تولد هانس کریستین اندرسن، روز جهانی ادبیات کودک نامگذاری شده است؛ روزی که امسال، مثل بسیاری از اتفاق‌های فرهنگی، زیرسایه ویروس کرونا قرار گرفت. درپی شیوع ویروس کرونا نمایشگاه کتاب بولونیا، بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب کودک دنیا، لغو و معرفی برگزیدگان جایزه دوسالانه هانس کریستین اندرسن به زمان دیگری موکول شد. اما روز جهانی ادبیات کودک برای دوستداران ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران نیز روز خوشایندی نبود. ثریا قزل‌ایاغ یکی از خادمان ادبیات کودک و نوجوان ایران درگذشت.
کارنامه‌ای پر برگ‌و‌بار از تألیف و ترجمه کتاب و پژوهش و راهنمایی پایان‌نامه‌های دانشگاهی تا انبوهی از فعالیت‌های اجرایی و مدیریتی که بیشترشان مرتبط با حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان است، قزل‌ایاغ را به یکی از نام‌های ماندگار ادبیات کودکان و نوجوانان ایران تبدیل کرده است.
ثریا قزل‌ایاغ در سال۱۳۲۲ در تهران به دنیا آمد. پس از اخذ مدرک دیپلم در رشته طبیعی از دبیرستان نوباوگان ضرابی تهران، تحصیلات خود در دوره کارشناسی را در دانشکده علوم ارتباطات تهران ادامه داد. برای اخذ مدرک کارشناسی‌ارشد به آمریکا رفت و در سال۱۳۵۲ از دانشگاه ایالتی تنسی آمریکا در رشته کتابداری با رویکرد ادبیات کودکان و نوجوانان فارغ‌التحصیل شد.
مدتی پس از بازگشت به ایران به عضویت هیأت علمی گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران درآمد. تدریس درس‌های ادبیات کودکان در دوره‌های آموزشی سپاه دانش و دوره‌های آموزشی ضمن خدمت معلمان، مشارکت در برنامه‌ریزی دوره کتابداری برای رشته فنی وزارت آموزش و پرورش و شرکت در کمیته انتخاب کتاب برای کتابخانه‌های مدارس ازجمله فعالیت‌های او در سال‌های پیش از انقلاب است.
ثریا قزل‌ایاغ در سال۱۳۵۳، به دعوت نوش‌آفرین انصاری، به شورای کتاب کودک رفت. او در سال‌های بعد یکی از مؤثرترین اعضای آنجا شد. قزل‌ایاغ به‌مدت ۱۸سال عضو گروه‌های بررسی کتاب شورا بود. دو دوره نیز به عضویت هیأت مدیره شورا درآمد. از بدو انتشار فرهنگنامه کودکان و نوجوانان (۱۳۵۸) در شورای کتاب کودک همکاری با فرهنگنامه را آغاز کرد و در نهایت مسئولیت جلد دوازدهم فرهنگنامه را به‌عهده گرفت. بنیانگذاری کتابخانه در کانون اصلاح و تربیت تهران، همکاری برای بنیانگذاری کتابخانه‌های مهمانشهرها (اردوگاه‌های پناهندگان جنگ)، عضویت در گروه بازی‌های سنتی و کمیته جوایز بین‌المللی که انتخاب و معرفی نمایندگان ایران به جایزه‌های جهانی ازجمله جایزه هانس کریستین اندرسن را به‌عهده‌دارد از دیگر فعالیت‌های او در شورای کتاب کودک بود.
قزل‌ایاغ درباره فعالیت خود در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان گفته بود: «واردشدنم به عرصه ادبیات کودکان، شاید ناخودآگاه به خاطر سهیم‌کردن کودکان در لذتی باشد که خود در کودکی از آن بهره برده‌ام؛ شادی خواندن...».
«ادبیات کودکان: تولد تا سه‌سالگی»، «ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن»، «پرنیان و آب: با لالایی‌ها تا سرزمین خواب»، «خواندن با کودک» و «راهنمای بازی‌های ایران» ازجمله کتاب‌های تألیفی او است. «قصه‌گویی و نمایش خلاق»، «نقش کتاب‌های کودکان در همسان‌سازی کودکان معلول»، «نوادرالمشاغل»، «نوشتن برای کودکان»، «آتش یخ‌زده»، «موج بزرگ: زندگی از مرگ قوی‌تر است» و «فریاد مرا بشنو» در شمار کتاب‌هایی است که او به فارسی ترجمه کرده.
ثریا قزل‌ایاغ در طول این سال‌ها داوری جایزه‌های بسیاری را عهده‌دار بوده که مهم‌ترینشان عضویت در هیأت داوران جایزه جهانی هانس کریستین اندرسون در سال۱۹۹۲ بوده است.
او پیش‌تر در بحثی درباره معرفی نمایندگان ایران به جایزه‌های جهانی به همشهری گفته بود: «اصولا ما به نوعی تنبلی فرهنگی در معرفی خود و آثار ادبی‌مان به جهان دچار هستیم. خیام و مولوی و حافظ‌مان را اول خارجی‌ها به جهان معرفی کردند. اگر ادبیات کودکان‌مان در جایگاه جهانی شایسته خود قرار ندارد، دلیل آن کیفیت نازل آثار نیست. ما آثار خوب کم نداریم ولی این حضور عزم و تلاش جانانه‌ای از طرف ناشران، مؤسسه‌های مردم‌نهاد ادبیات کودکان و دولت لازم دارد. ظاهرا تنها مؤسسه‌های مردم نهاد نظیر شورای کتاب کودک، مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و... به وظیفه خود عمل می‌کنند ولی این تلاش‌ها هزینه‌بر است و این مؤسسه‌ها دچار تنگناهای مالی. دولت هم که لطفش مایه معطلی است و با همه توان مالی، کارها از حد کارهای نمایشی و آوازه‌گرانه تجاوز نمی‌کند و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم ظاهرا بیشتر خود را معرفی می‌کند (به‌عنوان ناشر) تا ادبیات کودکان ایران را. کتاب‌های کودکان و نوجوانان ایران بیش از 4دهه است که با تلاش شورای کتاب کودک در فهرست افتخار دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (ibby) حضور مستمر دارد. معرفی نویسنده و تصویرگر به جایزه اندرسن از کارهای شایسته دیگر شوراست. در دوره اخیر آقای فرهاد حسن‌زاده، جزو 5 نویسنده برگزیده برای بررسی آثار انتخاب شد... حرف من این است ما آثار شایسته برای معرفی و عرضه داریم ولی در بسیاری موارد مؤسسه‌های تلاشگر را تنها می‌گذاریم».
ثریا قزل‌ایاغ در بیش از ۴۵سال فعالیت حرفه‌ای خود در ترویج و تدریس اصول و مبانی ادبیات کودکان و نوجوانان، چه در دانشگاه و چه در تشکل‌های مردم‌نهاد، نقش بسیار داشت. در سال۱۳۹۲ نشان ویژه دومین دوره جایزه لاک‌پشت پرنده به پاس یک عمر تلاش در عرصه ادبیات کودکان و نوجوانان به او تعلق گرفت.
ثریا قزل‌ایاغ صبح روز ۱۴فروردین در تهران درگذشت. نوش‌آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک، پس از درگذشت او گفت: «آن‌قدر به کودک، کتاب و ادبیات کودک علاقه داشت که تمام عمر خود را بر سر این کار گذاشت... قزل ایاغ کارهای بزرگی برای ادبیات کودکان کرد. او یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های حوزه ادبیات کودک بود.»
در همینه زمینه :
