نفتکش در برابر نفتکش

اردشیر سنایی، استاد دانشگاه: در چند‌ماه گذشته حوادث مختلفی در منطقه پرتلاطم خلیج‌فارس و تنگه هرمز رخ داد؛ حوادثی که هر کدام می‌توانست منجر به برافروخته‌شدن جنگ و درگیری نظامی شود. حمله به نفتکش‌ها، حمله به آرامکو، بحث حضور کشتی‌های نظامی خارجی تحت عناوین گوناگون ائتلاف دریایی حفاظت از صلح و... در این میان توقیف نفتکش انگلیسی توسط نیروهای نظامی ایران اتفاق مهمی بود که مدت زمانی سطح تنش‌ها میان ایران و انگلستان را به‌شدت بالا برد. در روز جمعه28 تیرماه امسال نفتکش انگلیسی استینا ایمپرو هنگام عبور از تنگه هرمز به‌دلیل رعایت‌نکردن قوانین و مقررات بین‌المللی دریایی به درخواست سازمان بنادر و دریانوردی استان هرمزگان توقیف شد. استدلال مقام‌های ایران در توقیف این نفتکش آن بود که این نفتکش در مسیر معکوس در حال ورود به خلیج‌فارس از تنگه هرمز از مسیر خروج تنگه بود و احتمال تصادف آن با کشتی‌های دیگر وجود داشت. علاوه بر آن آلوده‌کردن منطقه و خاموش بودن دستگاه‌های ردیابی از دیگر دلایل نقض مقررات و توقیف آن برشمرده شد. مقام‌های انگلیسی ضمن محکوم‌کردن توقیف این نفتکش اقدام ایران را واکنشی به توقیف نفتکش گریس یک در تنگه جبل‌الطارق دانستند.  سرانجام پس از مدتی تنش در مناسبات ایران و انگلستان در 24مرداد نفتکش گریس یک بدون هیچ شرطی آزاد شد و با تغییر نام به آدریان دریا به مسیر خود ادامه داد و نفتکش انگلیسی نیز در 31شهریور آزاد شد. به‌نظر می‌رسد پس از اوج‌گرفتن بحران، دوطرف ماجرا با درک واقع‌بینانه از این حادثه و نداشتن‌تمایل به درگیری نظامی سعی کردند با نگه‌داشتن سطح ارتباط و امکان مبادله پیام به‌تدریج به سمت کاهش تنش و مدیریت بحران حرکت کنند.  همچنین در این مدیریت بحران، تأثیرپذیری طرفین به‌ویژه انگلستان از دخالت‌های طرف‌های ثالث که خواستار تشدید تنش و درگیری بودند با عقلانیت صورت گرفته کاهش یافت. تجربه توقیف نفتکش‌ها نشان داد که در شرایط ویژه در منطقه هرگونه اقدامی می‌تواند به تشدید بحران منجر و درصورتی که به‌صورت صحیح مدیریت نشود به درگیری همه جانبه‌ای کشیده شود. گاهی اوقات میان اقدامات تنش‌زا و بروز بحران و ایجاد درگیری همه‌جانبه مرز بسیار باریکی وجود دارد که قاعدتا نحوه مدیریت بحران طرف‌های درگیر در ماجرا بسیار مهم است.