تاب آوری و الزامات شهرنشینی در عصر حاضر

سید مهدی معینی _  پژوهشگر مسائل شهری

همچنان‌که قبلا در «کتاب شهر همگان» اشاره کرده‌ام، تاب آوری در برابر بحران‌ها یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و کاربردی در شهرسازی و مدیریت بحران در سال‌های اخیر بوده است. شهرهای تاب آور شهرهایی هستند که به‌دلیل آمادگی و برنامه‌ریزی و انعطاف پذیری بالایی که در خود ایجاد می‌کنند می‌توانند بحران‌ها را با هزینه‌های کم، پشت سر بگذارند و شرایط را به قبل از بحران برگردانند، اما با این حال شهرها هنوز هم با تهدیدات غیرقابل پیش‌بینی نظیر شیوع بیماری واگیر یا حملات تروریستی روبه‌رو می‌شوند. بسیاری از بلاهای قرن اخیر به اعتقاد پژوهشگران حکایت از قهر طبیعت و دست درازی انسان به ساحت طبیعت است که مردم شهرها را بدون درنظر گرفتن سن، نژاد، قومیت، جنسیت، ...فقیر و غنی در کام خود برده و نابود می‌سازد، حکایت عصری که قواعد پایداری و قانونمندی زمین را به سخره گرفته و به رسمیت نمی‌شناسد و گاهی نیز خود برای عبور از بحران، آمادگی لازم را ندارد و به نوعی سهل انگاری می‌کند.

تا همین 2هفته پیش بسیاری از ما اپیدمی کرونا در چین را همچون اتفاقی در دوردست، اتفاقی غیرمحتمل برای خود و برای انسان‌هایی دیگر نظاره می‌کردیم. آنچنان که هرگز باور نمی‌کردیم، بال زدن خفاشی در شرق دور، موجب توفانی در قم شود. چه کارها می‌بایست می‌کردیم که نکردیم و باعث شد تا یک پیش‌بینی خطی و منطقی اپیدمیولوژیست‌ها به جریانی آشوبناک تبدیل شود.

معاون وزیری امروز از کنترل کرونا سخن می‌گوید و فردایش خود بدان دچار می‌شود. رئیس علوم پزشکی استان تصویر کرونایی خود را می‌فرستد و تب‌دار لبخند تلخ می‌زند. منتخبین جدید مجلس نیامده راهی اتاق‌های با فشار منفی شدند و  گفته می‌شود بیماری از ایزوله‌های بیمارستان مسیح دانشوری می‌گریزد. برخی از پزشکان و مجری‌های صدا و سیما لبخند می‌زنند و با خنده، سر و ته کاری چنین سترگ را هم آورده و خوب می‌دانند آن هم‌زمانی که ملت نخستین واقعیت‌ها را نه از زبان مسئولان خودی که از زبان وزیر بهداشت ترکیه و پزشکان چینی پیش از این شنیده است. اگر همه اینها پدیده‌ای آشوبناک نیست، پس چیست؟ از علم مدیریت بحران چه می‌دانیم‌؟ آن‌را کی و کجا فرا گرفته‌ایم؟ و خود را برای مقابله با بحران‌های سیل، زلزله، توفان، اپیدمی‌های گوناگون و ... چقدر آماده کرده و چه دستورالعمل‌هایی برای آن تدارک دیده‌ایم؟ چقدر اقدامات‌مان بر مبنای فراگیری از تجربه جهانی استوار است؟ چه می‌بایست می‌کردیم که نکردیم و اجازه دادیم که آشوبناکی مرض شروع به گسترانیدن چتر شوم خویش بر شهر ما کند.
این ویروس به «ویروس ارتباط» مشهور است. منطق پزشکی می‌گوید: هرگونه تجمع آدم‌ها در مناطق پرخطر می‌تواند بیماری را بگستراند، اما تجمع آدم‌ها در اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی توسط تولیت‌ها نه‌تنها جلوگیری نمی‌شود، بلکه گاهی تجویز هم می‌شود. 

ای مردمان شهر، از حضرت علی(ع) نقل است که مومن باید از قضاهای قابل گریز به قدری که ناگزیر است، بگریزد و متخصصین مومن و غیرمومن می‌گویند که تمامی مردن‌های این روزها در اثر کرونا، قضاهایی بودند که به‌علت جهالت، سهل انگاری مردم، عدم‌مدیریت آگاهانه یا ناکارآمدی بسیاری از مسئولین به قدری خوفناک برای بندگان خدا و عزیزان‌شان تبدیل شد. از سویی اگر تمام طب سنتی ایرانی را روی هم بگذارند به انگشت کوچک طب سنتی چینی هم نمی‌رسد، لذا اگر یک شخص هاریسون‌سوز راه بیفتد و پنبه آغشته به روغن بنفشه خود را فتح الفتوح درمان کرونا بداند و این نوع درمان می‌توانست به جهت افزایش ایمنی بدن در کنار طب نوین به کار آید، فرهیختگان و حکیمان چین 5 هزار سال است تجربه دیدن علائم اثر داروهایشان را داشته‌اند و نیز اینکه چینی‌ها به‌دلیل همه‌‌چیز خوری تاریخی‌شان، دسترسی بس عظیم‌تری به خواص تمام گونه‌های جانوری و گیاهی داشته‌اند.
 بنابراین اگر طب سنتی چینی با این همه قدمت و قدرت دست به دامان طب نوین و روش‌های دانشگاهی کنترل اجتماعی شده ‌است، چرا باید برخی افراد غیرمسئولانه بخواهند که این اپیدمی خطرناک در میان مردمان شهر گسترش یابد.  در آخر تنها یک جمله کوتاه می‌ماند. امید است که ما بتوانیم به یاری خدا و بهره‌گیری از دانش روز از شر ویروس کرونا، خیری عظیم بسازیم.