گامی به سوی تجزیه یمن

توافق دولت منصور هادی با شورای انتقالی جنوب و همچنین اعلام آمادگی عربستان برای مذاکره مستقیم با جنبش انصارالله یمن نشان از آغاز مرحله‌ای جدید در یکی از سیاه‌ترین بحران‌های انسانی در جهان معاصر دارد؛ نشانی که روزنامه نیویورک‌تایمز از آن به‌عنوان مقدمه‌ حل سیاسی جنگ 4ساله یمن سخن گفته است. با این حال موضع منفی تهران و صنعا نسبت به توافق ریاض و همچنین چالش‌های پیش روی اجرای این توافق دوجانبه، همچنان تحولات آینده یمن را غیرقابل پیش‌بینی نگاه داشته است.

بازگشت عربستان به خط یمن
هدف از توافق ریاض بین دولت منصور هادی (مورد حمایت عربستان) و شورای انتقالی جنوب (مورد حمایت امارات)، پایان نبرد این دو قدرت بر سر سیطره بر جنوب یمن بود؛ نبردی که تقابل پنهان 2 عضو ائتلاف عربی در جنگ یمن را آشکار کرده و عملا ریاض و ابوظبی را در مقابل یکدیگر قرار داده بود. در جریان درگیری نیابتی این 2 کشور طی نزدیک به 3‌ماه گذشته در جنوب یمن، نیروهای مورد حمایت عربستان سعودی با وجود مقاومت جدی در نهایت ناچار به ترک عدن شده و این شهر جنوبی یمن عملا تحت سیطره جدایی‌طلبان جنوبی قرار گرفته بود. حالا اما با توافق ریاض، باری دیگر عربستان و متحدانش (دولت منصور هادی) به عدن بازمی‌گردند. براساس این توافق، ساختار دولتی و نظامی عدن به‌طور کامل مورد بازبینی قرار می‌گیرد؛ برای مثال قرار است ظرف مدت کمتر از 2 هفته استاندار و سایر مدیران عالی‌رتبه عدن و شهرهای جنوبی توسط منصور هادی تعیین شوند. از سوی دیگر  باید نیروهای نظامی شورای انتقالی جنوب در مدت زمان محدودی شهر عدن را ترک کرده و کنترل آن را به‌دست پلیس و سایر نیروهای دولت هادی قرار دهند.
همچنین براساس متن توافق «دولت قانونی یمن و شورای انتقالی جنوب باید تمام نیروهای خود را زیر چتر مشترک ائتلاف عربی برای مقابله با جنبش انصارالله در صنعا به‌کار بگیرند و در این راه، دولت وحدت ملی شایسته‌سالار را با دست‌کم 24وزیر مورد توافق طرفین تشکیل دهند». به نوشته روزنامه الشرق‌الاوسط، توافق ریاض در پی مذاکرات محرمانه‌ای به‌دست آمده که طی یک‌ماه گذشته زیرنظر عربستان بین دولت هادی و شورای انتقالی جنوب در شهر جده برگزار شده است.

پیروزی تاریخی جدایی‌طلبان
اگرچه در نگاه اول، توافق ریاض دستاورد بزرگی برای عربستان سعودی و متحدانش در بحران یمن به‌شمار می‌رود اما پیروز حقیقی این میدان، امارات و جدایی‌طلبان یمنی مورد حمایت این کشور هستند. البته توافق ریاض زمینه را برای بازگشت سعودی و دولت هادی به عدن فراهم می‌کند اما این امتیاز به قیمت رسمیت یافتن جدایی‌طلبان جنوب از سوی حاکمیت یمن تمام‌شده است؛ جدایی‌طلبانی که طی دهه‌های گذشته همواره توسط همین حاکمیت سرکوب شده بودند. علاوه بر این، روشن است که بازسازی ساختار دولتی و نظامی در عدن به‌معنای خروج تمام جدایی‌طلبان و بازگشت نیروهای مورد حمایت دولت نخواهد بود؛ بلکه دولت ناچار است در ازای حضور حداقلی در عدن، بخش قابل‌توجهی از مناصب و نهادهای حساس را رسما در اختیار شورای انتقالی جنوب قرار دهد. به‌نوشته روزنامه العربی الجدید، توافق ریاض مقدمه‌ای برای تحقق فدرالیسم یمنی و در نهایت تجزیه این کشور است. جالب آنکه به فاصله 2روز از اعلام این توافق، بخشی از عشایر ساکن استان حضرموت نیز در بیانیه‌ای خواستار توافقی مشابه برای مناطق خود و انفصال نسبی از حاکمیت مرکزی یمن شده‌اند.



مذاکره مستقیم ریاض و صنعا؟

با گذشت بیش از یک‌ماه از توقف حملات موشکی و پهپادی جنبش انصارالله به مراکز حساس در عربستان، حالا برخی مقامات سعودی هم از مذاکره با صنعا سخن می‌گویند. خبرگزاری فرانسه روز چهارشنبه (فردای توافق ریاض) به نقل از یک مقام آگاه در دولت عربستان نوشت: از سال2016 کانال‌های ارتباطی با انصارالله داشته‌ایم و درهای ارتباطی میان ما هرگز بسته نشده است. اگر انصارالله برای کاهش تنش و مذاکره جدی باشد، عربستان سعودی از هرگونه روندی برای پایان جنگ حمایت می‎کند. البته این سخنان از سوی یک مقام ناشناس سعودی، تنها پیام مثبت این کشور برای یمن به شمار نمی‌رود؛ چراکه محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان نیز که در محل امضای توافق ریاض حضور داشت بر ضرورت مشارکت «تمامی گروه‌ها و جریانات سیاسی یمنی» در دولت آینده این کشور و پایان جنگ فراگیر یمن تأکید کرد؛ آن هم درحالی‌که توافق ریاض صرفا با تحولات جنوب یمن مرتبط است. شبکه الجزیره در این‌باره می‌نویسد: با وجود عدم‌تأیید ارتباط مستقیم بین ریاض و صنعا از سوی جنبش انصارالله اما تحولات میدانی در هفته‌های اخیر موید این فرضیه است؛ چرا که علاوه بر توقف حملات موشکی و پهپادی و همچنین کاهش عملیات‌های زمینی از سوی یمن، میزان حملات هوایی جنگنده‌های سعودی به صنعا نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است.