یادداشت
شهردار مدرسه تمرین مسئولیت اجتماعی
محمدرضا جوادی یگانه _ معاون امور اجتماعی و فرهنگی
امروزه ضرورت وارد کردن شهروندان به اتاق‌های تصمیم‌گیری درباره شهر و همراهی با مسئولان و زمامداران، از نظر و ایده فراتر رفته و نیاز به مشارکت شهروندان به‌دلیل نقش ایشان در اثر بخشی بیشتر طرح‌ها به یک ضرورت جدی تبدیل شده است. به‌عبارتی دیگر در بیشتر حوز‌ه‌ها و به‌ویژه حوزه‌هایی که به‌طور مستقیم با زیست روزمره شهروندان سروکاردارد، بدون مشارکت شهروندان و حضور فعالشان نمی‌توان انتظار نتایجی مطلوب را داشت.
مسئولیت اجتماعی شهروندان را کنش‌هایی تعریف کرده‌اند که مردم در چارچوب اخلاقی در جامعه مدرن انجام می‌دهند. وظیفه شهروند مدرن در این جامعه داشتن مسئولیت اجتماعی است. در کنار شهروندان مسئول، از تعبیر شهروندان فعال هم استفاده می‌شود؛ شهروندان فعال، شهروندانی هستند که با دیدن مخاطرات جامعه مدرن و محیط زندگی خود، به فکر دیگران نیز هستند و برای بهبود زندگی خود و دیگران تلاش می‌کنند.
در شهر مشارکتی، علاوه بر نیازی که مدیران و سیاستگذاران به شهروندان برای پیشبرد طرح‌های شهری دارند، مفهوم «مسئولیت اجتماعی شهروندان»، مفهومی مهم و پررنگ است و تلاش می‌شود شهروندان این حیطه از مسئولیت را درونی کنند و با توجه به زندگی خود در شهر، برای چالش‌های‌شان راهکارهایی بیابند. مسئولیت اجتماعی شهروندان، رویکردی سازنده است که شهروندان اتخاذ کرده و با توجه به آن، سعی دارند فارغ از عمل مدیران شهری و مدیریت آنها، دغدغه داشتن شهری زیست‌پذیر برای تمامی شهروندان را بپرورانند و برای ایجاد زیرساخت‌هایش تلاش کنند.
در طرح‌های مشارکت‌محور، شهروندان محدود به بازه سنی خاصی نمیشوند؛ بلکه تمامی افرادی که در شهر زندگی می‌کنند و تصمیم‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی‌های شهری بر زندگی آنها اثر می‌گذارد، شهروندانی هستند که حقوق و تکالیف‌شان نسبت به شهر و سایر شهروندان مشخص و معین است. از این‌رو اقشاری مانند کوکان، نوجوانان و سالمندان، هرچند کمتر در معرض طرح‌های آموزشی حقوق و مسئولیت‌های شهروندی هستند، ولی اقشاری مهم بوده که حضور آنها در فرایند مدیریت شهر و شنیدن تجارب‌شان درباره زیست روزمره و چالش‌های‌شان، می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائلی باشد که سیاستگذاران با آنها روبه‌رو هستند.
انجمن‌ها و سمن‌های غیردولتی، ازجمله مکان‌های فعالیت شهروندان مسئول و فعال است. در این مکان‌ها و از طریق زمینه‌های فعالیتی که آنها ایجاد می‌کنند، شهروندان می‌توانند منافع گروهی خود را دنبال کنند و برای حل چالش‌های‌شان راهکارهایی در نظر بگیرند. طرح‌هایی مانند شهردارمدرسه، از طریق ایجاد کردن بسترهایی برای مشارکت مدنی دانش‌آموزان، به آنها چگونگی تبدیل شدن به شهروندان مسئول را می‌آموزد و زمینه‌ای ایجاد می‌کند تا نوجوانان در یک کنش جمعی، در جهت منافع خود و دیگران اقدام کنند.
طرح شهردار مدرسه، از طرح‌های مشارکتی شهرداری تهران است که زمینه آموزش مسئولیت اجتماعی نوجوانان در آن پیش‌بینی شده است. مخاطبان این طرح، دانش‌آموزان مقطع متوسطه اول در نظر گرفته شده‌اند، که ضمن درگیری با فرایندهای آموزشی بتوانند به‌نحوی فعالانه در حوزه مشارکتهای اجتماعی نیز نقش ایفا کنند. این طرح، به افزایش مهارت‌های شناختی و اجتماعی دانش‌آموزان کمک می‌کند و آگاهی آنان را از مفاهیمی مانند شهر، شهروندان و حقوق و مسئولیت‌هایشان را افزایش می‌دهد.
در اهداف طرح شهردار مدرسه، گسترش مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، شخصیت بخشیدن به دانش‌آموزان به‌عنوان آینده‌سازان جامعه، آشنا شدن دانش‌آموزان با حقوق، وظایف و مسئولیت‌های شهروندی، یادگیری تصمیم‌گیری جمعی، آشنایی با مفهوم انتخابات و شرایط انتخاب‌شوندگان و آشنایی با سرفصل‌های فعالیت و ماموریت مدیریت شهری بیان شده است. دانش‌آموزان در این طرح ضمن آشنایی با این مفاهیم، با چالش‌های عملی حوزه مدیریت شهری و درهم‌تنیدگی مسائل اجتماعی و محیط‌زیستی شهر تهران هم آشنا خواهند شد و تلاش خواهند کرد در سمت شهرداران مدرسه‌شان، نقش شهروندانی مسئول و فعال را بازی کنند. شهردارمدرسه گامی مؤثر برای تمرین مسئولیت‌پذیری، تعهد، مشارکت و همراهی با دیگران بوده، که مبنای توسعه پایدار و لازمه ساخت زیربناهای کلیدی و محوری برای جوامع است.
