از چخماق تا فندک

آتش به‌عنوان مهم‌ترین کشف بشر یکی از اصلی‌ترین ارکان زندگی بشر بوده است و در طول تاریخ، انسان‌ها در نقاط مختلف دنیا برای روشن کردن آن اندیشه‌های متفاوتی را تجربه کرده‌اند. با این حال باید گفت که بدون شک یکی از راحت‌ترین، مهم‌ترین و بهترین وسایل برای روش‌کردن آتش، فندک است. این وسیله که امروز خیلی راحت در آشپزخانه، کیف، خودرو و حتی جیب‌مان قرار می‌گیرد، سیر تاریخی طولانی‌ای را سپری کرده است تا به اینجا برسد و در این سیر، ردپای شیمی‌دانان بزرگ به‌وضوح به چشم می‌خورد.

روزگار سخت
تا پیش از اختراع فندک، مردم با روش‌های گوناگونی آتش درست می‌کردند. در برخی اماکن و منازل، اجازه نمی‌دادند آتش خاموش شود تا نیازی به روشن کردن آن باشد. برخی از انواع کبریت‌های اولیه برای این کار وجود داشت، اما نکته جالب اینجاست که کبریت‌های امروزی دیرتر از فندک اختراع شدند. در سال1923، یک شیمی‌دان آلمانی به نام یوهان وولفگنگ دوبراینر وسیله‌ای را اختراع کرد که به آن چراغ دوبراینر می‌گفتند که در واقع همان فندک بود.

دانشمندی خودآموخته
به گزارش همشهری، یوهان وولفگنگ دوبراینر روز سیزدهم دسامبر سال1780در شهر هوف در آلمان چشم به جهان گشود. او تحقیقات مهمی در زمینه کاتالیزگرها و اوزان اتمی عناصر شکل داد و به‌خاطر اختراع چراغش که در واقع یک آتش‌زنه بود، جوایزی دریافت کرد. دوبراینر هرگز تحصیلات آکادمیک نداشت و همه‌‌چیز را خودش با آزمایش و مطالعه به‌دست آورد. وولفگنگ رفاقتی نیز با گوته، شاعر بزرگ آلمانی داشت که در کنار پرداختن به کارهای ادبی، برای سرگرمی فعالیت‌های علمی انجام می‌داد.

چراغ دوبراینر
وسیله اختراعی دوبراینر چیزی نبود که بشود با خود حمل کرد و به این طرف و آن ‌طرف برد. حرارتی که توسط این چراغ برای درست کردن آتش ایجاد می‌شد، ماحصل واکنش‌های شیمیایی‌ای بود که در یک ظرف شیشه‌ای انجام می‌گرفت که در نهایت به آزاد شدن هیدروژن می‌انجامید. بعد در اثر برخورد هیدروژن به اسفنج پلاتینیوم و اکسیژن هوا، یک شعله خفیف درست می‌شد. چراغ دوبراینر مدلی رومیزی بود که بیشتر در آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها کاربرد داشت. با این حال خیلی‌ها نیز به‌دلیل کارآمد بودن آن، برای استفاده در منزل این وسیله را تهیه می‌کردند. تا پایان دهه1920، بیش از یک میلیون از این محصول به‌فروش رفت که این موضوع نشان‌دهنده استقبال مردم از چنین اختراعی بود. حتی ورود کبریت‌های بی‌خطر به بازار هم نتوانست مانع از فروش چراغ دوبراینر شود.


فندک چخماقی
کارل اوئر فون ولزباخ، شیمی‌دان اتریشی‌ زاده وین توانست با توسعه کاربری سنگ چخماق و استفاده از نفت، صنعت تولید فندک را به‌کلی دگرگون کند و اختراعی نو را پیش روی جهانیان قرار دهد. او البته پس از این اختراع به کارها و تحقیقات خود در عرصه شیمی ادامه داد و دیگر اختراعی را به ثبت نرساند. پس از ورود ابداع ولزباخ به جامعه، این امکان به‌وجود آمد که فندک‌های جیبی نیز ساخته و به بازار عرضه شود. حالا در فروشگاه‌ها، 2مدل فندک ارائه می‌شد: رومیزی و جیبی. ساخت فندک‌های چخماقی هنوز هم در دنیا مرسوم است؛ اگرچه امروزه بیشتر فندک‌ها از گاز مایع به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند، نه نفت. فندک‌های بنزینی و فندک‌های برقی از دیگر مدل‌هایی هستند که امروزه می‌توان آنها را در جامعه پیدا کرد.

مشهور جهانی 
در طول جنگ جهانی اول، برخی سربازان با استفاده از پوکه فشنگ‌های‌شان اقدام به ساخت فندک می‌کردند. یکی از آنها برای این فندک درپوشی با سوراخ‌های ریز گذاشت تا آن را بادگیرتر کند. شرکت فندک‌سازی زیپو در سال1932و توسط جورج گرنت بلیزدل تاسیس شد. او فندک‌هایش را بر اساس فندک‌های اتریشی ساخت و روانه بازار کرد. بلیزدل به‌عنوان سوخت در محصولاتش از نفتا استفاده می‌کرد، اما در دهه1950تغییر روش داد و گاز بوتان را جایگزین آن کرد که شرایط را به‌مراتب بهتر کرد.