نابودی بخش مولد به‌دست مسکن

کمال اطهاری/تحلیل‌گر اقتصادی 


اگر بخواهیم در مورد رابطه بازار مسکن و اقتصاد کلان سخن بگوییم باید ابتدا به این سؤال پاسخ دهیم که چه اتفاقاتی در بخش مسکن و مستغلات موجب شده است که اقتصاد کلان ما به این وضعیت دچار شود و بخش مسکن در همان چاهی که برای اقتصاد کلان ایجاد کرده بود، بیفتد؟
در واقع بخش مسکن بود که بخش مولد اقتصاد کلان را نابود کرد. رابطه متعارضی بین این دو بخش وجود دارد. زمانی که تراکم‌فروشی آغاز و رانت‌جویی بر اقتصاد حاکم شد، بخش مسکن همه منابع را به سوی خود کشید و بخش مولد بدون سرمایه ماند. براین اساس بخش مولد رو به نزول گذاشت و نتوانست وارد اقتصاد دانش شود و اعتبارات بانکی از سوی بخش مسکن بلعیده شد. هم‌اکنون 80درصد منابع بانکی در بخش مسکن و مستغلات قفل شده است.
موضوع دوم این است که بخش مسکن، فضای لازم برای توسعه پایدار را از محیط‌زیست گرفته است. پهنه‌های صنعتی که باید برای اقتصاد دانش‌بنیان اختصاص پیدا می‌کردند، از طرف بخش مسکن تصرف شدند و حتی منطقه22 که بنا بود به منطقه نوآوری شهر تهران تبدیل شود، برای ساخت مسکن هزینه شد.
مقوله سوم، بحث عدالت اجتماعی است. در واقع با شعار اینکه تهران متعلق به پولدارهاست، حق شهروندی از اکثریت جامعه گرفته شد و به این ترتیب عدالت اجتماعی را نابود کردند. حال این پرتگاه بزرگی که مسکن برای اقتصاد، محیط‌زیست و عدالت اجتماعی ساخته بود، گریبان خودش را گرفته است.
هم‌اکنون متوسط سطح زیربنای پروانه‌های صادرشده برای مسکن از 120متر در انتهای دهه 60 به 180متر در شرایط امروز تهران رسیده و این ضد ‌عدالت‌اجتماعی است. مردم قبل از انقلاب می‌گفتند که ما مسکن مناسب در شهر می‌خواهیم نه در حاشیه شهر، اما در حال  حاضر می‌بینیم که تهران به شهر افراد پولدار تبدیل شده است.
در این میان برخی به اشتباه مسکن را پیشران اقتصاد معرفی می‌کنند که این یک تعبیر مبتذل است، چرا که در هیچ نقطه از اقتصادتوسعه، این نگاه وجود ندارد. من از اقتصادخوانده‌ها متعجب هستم که چرا کارگزاری را در این حد پذیرفتند و این حرف را حتی در ذهن مسئولان کاشتند.
در همه کشورها بخش مسکن یک بخش پسماند اقتصادی است؛ یعنی برای برخی از تنظیمات در مقاطعی کوتاه‌مدت از این بخش استفاده می‌شود، اما به‌عنوان بخش اقتصادی به آن نگاه نمی‌شود. بخش مسکن یک بخش چسبیده به زمین و غیرقابل مبادله با خارج است. اقتصاد داخلی ما به ‌وسیله تک‌ محصول ساختمان بلعیده شد. هر بلایی که سر ایران آمده است از این شعار مبتذلی بوده که بورژوازی رانتی برای تداوم استفاده از منابع بانکی، رانت ارزان و بخشایش‌های مالیاتی از آن استفاده کرده. الان بیش از یک‌دهه است که بخش مسکن دچار رکورد نیست بلکه قفل شده است. این قسمت محل عفونت اقتصاد ایران است و اگر این عفونت برداشته نشود، ما همچنان شاهد مشکلات عدیده در اقتصاد کلان خواهیم بود.
بازار مسکن قفل شده است و این قفل با وام ارزان و حتی مسکن‌اولی‌ها باز نمی‌شود، چرا که مسکن‌اولی‌ها شغل و درآمد رانتی ندارند که توان پرداخت قیمت رانتی مسکن را داشته باشند. برای حل این مشکل باید بخش مولد تقویت شود و حتی بانک‌ها اگر عاقل باشند به جای فریز‌شدن منابعشان در بخش مسکن، بر بخش مولد تمرکز می‌کنند.