یادداشت
جایگاه اروپا در امنیت خاورمیانه
دکتر سیدرسول موسوی | کارشناس مسائل بین‌الملل:
جهان امروز را نه می‌توان یک جهان تک‌قطبی با محوریت آمریکا دانست و نه یک جهان چندقطبی متوازن. به‌عبارت دیگر، در شرایط کنونی، آمریکا با وجود ادعاها و برنامه‌هایی که دارد، توانایی برقراری امنیت و ایجاد نظم مورد نظر خود را در نقاط مختلف جهان از دست داده است. همزمان، در نظام بین‌الملل بازیگرانی وجود ندارند که بتوانند در مقابل قدرت آمریکا یک فضای متوازن ایجاد کنند.
در چنین شرایطی این سؤال پیش می‌آید که آیا در مناطق مختلف جهان، این قدرت‌های جهانی هستند که نظم و امنیت را برقرار می‌کنند یا قدرت‌های منطقهای؟ نگاهی به ساخت قدرت در منطقه خاورمیانه طی دهه‌های اخیر نشان می‌دهد باوجود تلاش‌هایی که آمریکایی‌ها از زمان بوش پدر برای اجرای طرح «خاورمیانه جدید» داشته‌اند، هیچ‌گاه موفق به اعمال نظم مورد نظر خود نشده‌اند. این طرح، امنیت اسرائیل را اولویت اول آمریکا در منطقه می‌داند و بر مبنای آن نظم منطقهای را تعریف می‌کند. در سال 2006، در بحبوحه جنگ 33روزه حتی کاندولیزا رایس، وزیر خارجه وقت آمریکا، اعلام کرد که خاورمیانه جدید در حال متولدشدن است و این درد زایمان آن است. با این حال، خاورمیانه جدید هیچ‌گاه متولد نشد. هیچ‌یک از دولت‌های جمهوریخواه و دمکرات در آمریکا نتوانستند این طرح را به سرانجام برسانند. دلیل عدم‌موفقیت آمریکا در اجرای طرح خاورمیانه جدید نه دیگر قدرت‌های جهانی بلکه قدرت‌های منطقهای و در رأس آنها جمهوری اسلامی ایران است.
نباید فراموش کرد که تزریق مدل‌های ناهمخوان با بافت سیاسی و اجتماعی مناطق مختلف جهان ازجمله خاورمیانه، سرانجامی جز بی‌ثباتی و ناامنی این مناطق و کل جهان ندارد. الگوهای امنیت باید از دل منطقه و با ایفای نقش از سوی بازیگران مؤثر آن بیرون بیاید و دستکاری مصنوعی در نظام‌های امنیتی مناطق جهان، باعث بی‌ثباتی در کل نظام امنیت بین‌المللی می‌شود. توجه به چنین وضعیتی در مناطق مختلف جهان به‌خصوص منطقه خاورمیانه، شناخت دقیق‌تری از نقش و جایگاه اروپا در امنیت بین‌الملل و امنیت خاورمیانه به‌دست می‌دهد. اگر بپذیریم در خاورمیانه امروز، نقش «تعیین‌کننده» را قدرت‌های منطقهای ایفا می‌کنند، باید گفت اروپا عملا نمی‌تواند نقش بنیادین در امنیت این منطقه داشته باشد. اروپایی‌ها درصورتی که خود را با قدرت‌های تعیین‌کننده منطقهای تنظیم کنند، می‌توانند نقش «تکمیل‌کننده» داشته باشند. برخی معتقدند رقابت کلیدی در خاورمیانه بین آمریکا و روسیه است اما واقعیت این است که امنیت خاورمیانه از برایند تعامل قدرت‌های جهانی و قدرت‌های منطقهای شکل خواهد گرفت. در این میان، اروپا باید ببیند آیا می‌خواهد خود را به قدرت‌های منطقهای نزدیک کند یا به آمریکا و روسیه. آنچه مشخص است اینکه اروپا هنوز تصمیم اساسی خود را در این رابطه نگرفته است؛ شاید هم توانایی و قدرت لازم برای تصمیم‌گیری در این زمینه را نداشته باشد. در وضعیت فعلی، اروپا صرفا به یک بازیگر «قدرت نرم» تبدیل شده است. اروپا به تنهایی نمی‌تواند در صحنه قدرت و امنیت خاورمیانه تغییر اساسی ایجاد کند.
