یادداشت
یک پدیده و ده‌ها پیامد
پروفسور پرویز کردوانی ـ چهره ماندگار علمی
افزایش گازهای گلخانه‌ای بر اثر فعالیت صنایع آلاینده تاثیرات نامطلوب خود را بیش از گذشته نشان می‌دهد.
از سال1850 میلادی با آغاز صنعتی‌شدن، تولید وسیع این گازها نیز شروع شد، اما نتایج زیانبار آن اخیرا نمود بیشتری پیدا کرده است. گرم‌شدن زمین که از آثار این پدیده است، ابعاد گسترده‌تری یافته، طوری که براساس بررسی‌ها گرمای تابستان امسال، به‌ویژه ماه گذشته در 2000سال گذشته بی‌سابقه بوده است؛ گرمایی که تبعات منفی فراوانی دارد. افزایش دمای هوا یکی از آثار گرم‌شدن کره زمین است که ما آن‌را بیشتر حس می‌کنیم، اما آثار سوء دیگری از این رهگذر محیط‌زیست را تهدید می‌کند.
بی‌نظمی در بارش‌ها یکی از آنهاست؛ عاملی که موجب کاهش باران در بسیاری از نقاط و بارش‌های ناگهانی و سیل‌آسا – که از آنها با عنوان «رودهای هوایی» نام برده شده است- در نقاط دیگر می‌شود. آب شدن برف کوه‌ها از دیگر نتایج گرمای ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای است. برف باقیمانده در نقاط مرتفع که همواره به‌عنوان منابع آبی در ماه‌های گرم سال به حساب می‌آمد، دوام گذشته را ندارد و خیلی زود آب می‌شود. گرما همچنین آتش‌سوزی در جنگل‌ها را درپی دارد؛ آتشی که به جان جنگل‌های روسیه افتاده، جدیدترین حادثه از این نوع است. اگر نقش جنگل را در تعدیل هوا و نگهداری آب به یاد آوریم، نتیجه می‌گیریم چنین حوادثی به گرم‌تر شدن زمین دامن می‌زند. اما تنها دشمن جنگل‌ها آتش نیست.
انسان به طمع تبدیل درختان به چوب و فروش آن، درختان را قطع می‌کند. بخش بزرگی از جنگل‌های استوایی به همین شکل در حال از بین رفتن است. این کار نیز از 2طریق به گرم‌تر‌شدن زمین منجر می‌شود. سطح کنده‌های باقیمانده از درختان مملو از موریانه می‌شود؛ موریانه‌هایی که در چرخه زیستی خود، گاز متان تولید می‌کنند. از سوی دیگر جنگل‌های بی‌درخت تبدیل به زمین‌های کشاورزی می‌شوند که بیش از هر عاملی منابع آب را جذب می‌کنند. گاز متان که خود نقش اصلی را در گرم‌شدن زمین ایفا می‌کند، منابع دیگری نیز دارد؛ حیوانات نشخوارکننده مانند شتر، بز، گوسفند و گاو. انتقال علوفه جویده‌شده به دهان حیوانات و باز بلعیدن آن همراه با تولید گاز متان است.
اما در جای دیگری نیز گرما دست به کار تغییرات اقلیمی است. دریاهای یخی مانند دریای آلاسکا و کوه‌های یخی که منابع مهم آب شیرین هستند در حال ذوب‌شدن و آمیختن با آب شور اقیانوس‌هایند. عاملی که موجب بالا آمدن آب اقیانوس‌ها و قرار‌گرفتن شهرهایی مانند پایتخت چین و استرالیا در معرض آبگرفتگی می‌شود. در کشور ما هم این پدیده موجب راه‌یافتن آب خلیج‌فارس به نخلستان‌های آبادان شده است. همزمان با بالا‌آمدن آب اقیانوس‌ها در جای دیگر دریاچه‌هایی با خطر کم‌آبی و کوچک‌شدن مواجهند. دریای خزر یک نمونه از آن است. کاهش ذخایر برف یعنی کم‌شدن آورده رودها و به این ترتیب تغییرات اقلیمی و زیست‌محیطی در این بخش نیز قابل مشاهده است.
