دعوت به مهمانی کمال‌الملک

الناز عباسیان
بیراه نگفته‌ایم اگر از او به‌عنوان امیرکبیر عرصه هنر ایران‌زمین یاد کنیم؛ محمد غفاری، استاد بزرگ نقاشی تاریخ معاصر ایران که معروف به «کمال‌الملک» است؛ کسی که بیش از 170 تابلوی بی‌نظیر نقاشی کرده و جزو مشاهیر ایرانی محسوب می‌شود. بخشی از زندگی پرفراز‌و‌نشیب او با دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار مقارن شد و از سوی او به‌عنوان «نقاش‌باشی» و سپس «کمال‌الملک» لقب گرفت؛ کسی که در خانواده‌ای هنرمند و تحصیل‌کرده متولد و پس از تحصیل در دارالفنون تهران و پیشرفت هنری‌اش، راهی اروپا شده است.

تماشای آثار نقاشی در موزه‌های اروپایی و ممارست شبانه‌روزی‌اش او را در رشته نقاشی حرفه‌ای‌تر کرد تا جایی که پس از بازگشت به ایران دست به خلق تابلوهای بی‌نظیری زد. درباره سبک نقاشی این استاد باید گفت که او از همان آغاز فعالیت هنری‌اش تمایلی قوی و آشکار به روش و اسلوب طبیعت‌گرایی اروپایی داشت. او رویدادها، اشخاص، ساختمان‌ها، باغ‌ها و ...

را همچون عکاسی دقیق ثبت می‌کرد تا به عادی‌ترین مظاهر زندگی و محیط درباری سندیت تاریخی بخشد. بی‌سبب نیست که کمال‌الملک در این دوره اغلب پرده‌هایش را با افزودن شرحی درباره موضوع آنها رقم می‌زد. با تابلوهای استاد تجسم دقیقی از حال و هوای دربار قاجار و کاخ‌های سلطنتی آنها در ذهن ایرانیان نقش بسته است؛ تابلوهایی که نگاه‌کردن به آنها زمان را به سرعت از شما ربوده و شاید شما را ساعت‌ها محو تماشای ظرافت قلم و هنرمندی صاحب اثر کند.

گرچه استاد در قید حیات نیستند اما یادگارهای نفیس‌شان همیشه در تمدن و فرهنگ ایران‌زمین جاودانه خواهد ماند. اگر مشتاق آشنایی بیشتر با آثار این هنرمند هستید ما به شما چند مرکز در تهران و شهرهای دیگر کشور را معرفی می‌کنیم.

نمایشگاه دائمی آثار خاندان غفاری  در موزه ملک
​بخشی از موزه ملک به نمایش از آثار نقاشی کمال‌الملک و برخی دیگر از هنرمندان خاندان غفاری اختصاص دارد. ​خاندان غفاری یکی از خانواده‌های بسیار مهم در عرصه نقاشی قاجاری در ایران است. تأثیر هنرمندان این خانواده بر تحول نقاشی ایرانی، موزه ملک را بر آن داشت تا به‌عنوان یکی از موزه‌هایی که گنجینه‌دار آثار کمال‌الملک و خاندان غفاری بود، بخشی از فضای خود را به نمایش آثار این خاندان اختصاص دهد. به‌منظور آشنایی بازدیدکنندگان با این خانواده، در ابتدای نمایشگاه شجره‌نامه خاندان غفاری قرار داده شده است. در طرح نمایشگاه، آثار در2 گروه قرار گرفته‌اند؛ بخشی از فضای نمایشگاه به نمایش آثار کمال‌الملک اختصاص یافته و بخش دیگر به نمایش آثار سایر نقاشان خاندان غفاری. روی دیوارهای نمایشگاه ۹ اثر از محمد غفاری به نمایش درآمده. در قسمت مرکزی نمایشگاه نیز آثاری از هنرمندان این خاندان همانند صنیع‌الملک، میرزا ابوتراب و... اختصاص یافته است. به‌منظور نمایش تکنیک نقاشی این خانواده، مولاژ 3تابلو از کاخ گلستان در این بخش قرار دارد. در بخشی از نمایشگاه، اسناد و تصاویری دیده می‌شود که مربوط به مکاتبات رسمی  او و تصاویر کمال‌الملک و شاگردان این مدرسه است.
  نشانی: خیابان امام‌خمینی، خیابان ملل متحد (باغ ملی)، موزه ملک


نگارخانه  کاخ موزه جهانی گلستان
علاوه بر نمایشگاه دائمی موزه ملک، نقاشی‌های موجود از کمال‌الملک به‌صورت دوره‌ای با دیدگاه‌های کارشناسی در کاخ موزه جهانی گلستان هم به نمایش در می‌آید. درحال حاضر 54 نقاشی از کمال‌الملک در این کاخ موزه نگهداری می‌شود که در هر دوره 20نقاشی به نمایش در می‌آید. علاوه بر نقاشی‌های کمال‌الملک نقاشی‌هایی از شاگردان وی نیز در نگارخانه این کاخ موزه نگهداری می‌شود. نقاشی‌های کمال‌الملک در دوران قاجار به 3 موضوع طبیعت، کاخ گلستان و اوضاع اجتماعی دوران قاجار پرداخته است. با هنر کمال‌الملک، تلفیق سنت‌های ایرانی و اروپایی در سبک‌های نقاشی به پایان رسیده و سنت طبیعت‌گرایی در قالب نوعی هنر آکادمیک ثبت شده است. جالب است بدانید 35 تابلوی رنگ‌ ‌روغن کمال‌الملک موجود در کاخ گلستان در فهرست آثار ملی منقول به ثبت رسید. تابلوهای یادشده مربوط به فاصله زمانی 1240تا 1330هجری قمری با موضوعاتی همچون رویدادها، اشخاص، ساختمان‌ها، باغ‌ها، طبیعت و... است که محوطه و عمارت و حوض‌جوشان کاخ گلستان نیز در زمره آنهاست.
  نشانی: خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ، کاخ موزه گلستان


 موزه هنرهای زیبا در سعدآباد
از میان صدها تابلوی منحصر به‌فرد موجود در موزه هنرهای زیبای سعدآباد، آثار استاد کمال‌الملک با جلوه‌ای خاص خودنمایی می‌کند. تابلوهای نفیس و ارزشمند «رمال»، «چهره نقاش»، «اردوی مبارک در بلده نور»، «پرنده شکارشده»، «دورنمای کلاردشت»، «دورنمای لار» و «منظره» از آثار ماندگار استاد کمال‌الملک است که هم‌اکنون در موزه هنرهای زیبا واقع در سعدآباد در معرض دید عموم قرار دارد. او اساساً چهره‌نگار و منظره‌نگار بود و در تک‌چهره‌هایی چون سیدنصرالله تقوی قابلیت و مهارت خود را به حد کمال نمایان ساخت. کمال‌الملک با کوشش‌های خود در مقام نقاش و معلم، پاسخی متناسب به شرایط اجتماعی و فرهنگی زمانه‌اش به ضرورت تحول هنری جامعه داد. پیشنهاد می‌کنیم اگر به این مرکز فرهنگی و تاریخی رفتید حتما به بخش موزه هنرهای زیبا سری زده و چشمانتان را ساعتی مهمان نقش و نگار تابلوهای بی‌نظیر استاد کنید. پیشنهاد می‌کنیم از بخش‌های دیگر موزه نیز بازدید داشته باشید، چرا که آثار استاد فرشچیان نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
  نشانی: خیابان ولیعصر، خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه)، انتهای خیابان شهید کمال طاهری


کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
علاوه بر موزه‌هایی که از آنها یاد کردیم کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی هم افتخار میزبانی از آثار استاد کمال‌الملک را دارد تا امکان مروری زنده و گویا بر تحولات یکصدساله اخیر ایران را برای مخاطبین فراهم سازد. تالارهای این موزه با اسناد، تصاویر، اشیا و تندیس شخصیت‌های تاریخی، در قالب تالار ورودی، نمایشخانه، تالار رجال و آثار تاریخی، تالار رویدادها و تحولات تاریخی، تالار هدایا و آثار هنری، تالارهای قانونگذاری و صحن پارلمان آماده شده است. تالار هدایا و آثار هنری همان بخشی است که آثار نفیسی از نقاشان بزرگ ایرانی نظیر کمال‌الملک، محمود اولیا و اسماعیل آشتیانی را در خود جای داده است. بازدید از این موزه برای عموم علاقه‌مندان آزاد بوده و شما می‌توانید با گذر از دالان‌های این موزه سرگذشت گذشتگان ایران‌زمین را مرور کنید. جالب است بدانید موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌ با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال، دست کمی‌از موزه ‌گرانقدر ملک ندارد. اگر به این موزه رفتید حتما سری هم به بخش کتاب خطی نفیس و سکه‌های باستانی و تاریخی بزنید.
  نشانی: ضلع جنوب‌شرقی میدان بهارستان، عمارت بهارستان قدیم




  دیوارهای‌تان را مزین به آثار استاد کنید
شاید شما هم مثل ما با خواندن این گزارش، مشتاق داشتن و تماشای همیشگی تابلوهای استاد کمال الملک شده باشید. ارزش معنوی و مادی این آثار ایجاب می‌کند تا آنها در موزه‌ها و مراکز خاص نگهداری شود اما ما برای شما پیشنهاد جالبی داریم. آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید. شما می‌توانید پوسترهای کپی شده از آثار استاد که قانونا و با حفظ حق مالکیت معنوی صاحب اثر در بازار هست را تهیه کنید. این پوسترهای زیبا در قاب‌های مناسب و شکیل می‌توانند جلوه‌ای خاص به خانه یا محیط کار شما ببخشند. برای تهیه آنها شما می‌توانید به مراکز فروش پوستر در خیابان انقلاب مراجعه کنید. یک راه ساده هم داریم که آن خرید مجازی یا اینترنتی پوستر است. با یک جست‌وجوی ساده خرید پوستر نقاشی استاد کمال‌الملک در مرورگر گوگل می‌توانید با مراکز معتبر و قانونی فروش پوستر آشنا شوید‌. این فروشگاه امکان تماشای آثار مختلف را برای شما فراهم کرده و شما بعد از انتخاب عکس اثر و سپس اعلام ابعاد و جنس کاغذ، اینترنتی خرید کنید و در منزل پوستر را تحویل بگیرید. نکته قابل توجه اینکه شما می‌توانید از تخفیف‌های ویژه این خرید هم استفاده کنید. می‌پرسید چه تخفیف ویژه‌ای! بله با خرید 2 یا چند پوستر تخفیف 10 الی 50 درصد دریافت خواهید کرد. این فرصت خوبی است تا به کسانی که دوست‌شان دارید تابلویی از پوسترهای استاد کمال‌الملک را هدیه دهید. نکته دیگر اینکه بهتر است برای پوسترهای نقاشی‌تان قاب زیبا سفارش دهید. از آنجا که پوسترها با تکنولوژی نوین چاپ تکثیر شده‌اند بسیار واقعی به‌نظر می‌آیند و با یک قاب شکیل، بی‌شک زیباتر و حرفه‌ای‌تر هم به‌نظر خواهند آمد. هزینه ارسال اغلب سفارش‌های اینترنتی رایگان است و حواستان باشد که هزینه را به مأمور تحویل پوستر پرداخت نکنید. قیمت آثار با توجه به اندازه کاغذ و جنس آن فرق دارد اما حدودا از 45 هزارتومان با ابعاد 50 در 70 شروع شده و تا قیمت 55 هزار تومان در ابعاد 90 در 70 می‌شود آنها را تهیه کرد. البته ناگفته نماند همه آثار استاد به شکل پوستر نیست و فقط معروف‌ترین آثار عرضه می‌شود.

2 نقاشی ناتمام  کمال‌الملک به‌خاطر نابینایی

از رخدادهای واپسین سال‌های عمر کمال‌الملک نابینایی یکی از چشم‌هایش در اثر یک حادثه در سال1300 بود که منجر شد2 تابلوی نقاشی او ناتمام بماند. در نقاشی اول با عنوان «پیرمرد در حال مطالعه» به طول ۵۳ و عرض ۴۲سانتی‌متر، نحوه اجرای اثر قبل از رنگ‌گذاری قابل مشاهده است. طرح شخصیت‌پردازی نسبتاً کامل است و رنگ‌گذاری از قسمت بالا و سر آغاز شده است اما کمال‌الملک به‌دلیل ناراحتی و بیماری چشم قادر به تمام‌کردن اثر نبوده است. در نقاشی دوم هم با عنوان «نمایی از کوه‌های شمیران» به طول۸۳ و عرض ۶۳سانتی‌متر، می‌توان نحوه اجرای اثر مشاهده کرد. نقاش در طبیعت‌پردازی خود ابتدا طرحی مدادی از کار به همراه سایه‌های ملایم اجرا و سپس رنگ‌گذاری از مرکز بوم را آغاز کرده است. منظره کوه‌ها و درختان تمام‌شده به‌نظر می‌رسد اما مشخص نیست به چه علت کار نیمه رها‌شده، به‌خصوص آنکه تاریخ و نوشته‌ای نیز روی آن نیامده است، به همین جهت برخی معتقدند که این اثر را هم به‌دلیل ناراحتی و بیماری چشم کمال‌الملک ناتمام مانده است. نمای جلوی اثر فضایی بزرگ و ناتمام را به تصویر کشیده با دیوارهای بلند و خالی از هرچیزی. وجود فضایی اینچنین خالی در جلوی تصویر به لحاظ ترکیب‌بندی چندان مقبول نیست و شاید هم اضافه یا کم‌شدن عناصری در اثر هنوز قطعی نبوده. در طرح مدادی در جلوی تصویر 2 فضا به چشم می‌خورد که نقاش آن را خالی از هاشور گذاشته؛ انگار آنجا چیزی بوده که در زمان دیگری مشخص و یا ترسیم می‌شده است. این دو اثر در سالن کمال‌الملک کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش گذاشته شده است.

تالار آینه؛  مشهورترین اثر استاد

کمال‌الملک 170 تابلو کشید که معروف‌ترین آنها «تالار آینه» است. این تابلو که نخستین تابلوی وی با امضای «کمال‌الملک » است ازجمله نخستین آثار ملی منقول با شماره 42 است که چندی پیش در این فهرست قرار گرفته است. این نقاشی تصویر یکی از اتاق‌های کاخ گلستان و تصویر ناصرالدین‌شاه را به نمایش می‌گذارد. یک دهه بعد از ساخت این تالار، کمال‌الملک، طرحی از این تالار را آغاز کرد که 7سال به طول انجامید تا نقشی واقعی از آینه‌کاری‌ها، انعکاس نورهای روی فرش، پرده‌ها و چلچراغ‌ها را به زیبایی هر چه تمام‌تر نمایش دهد. این نقاشی را هنرمند چیره‌دست قاجاری سرزمینمان، طوری کشیده که این اتاق وسیع‌تر و باشکوه‌تر از واقعیت به‌نظر برسد. در تابلوی تالارآینه، ناصرالدین شاه، در مرکز روی صندلی نشسته و نظاره‌گر فضای بیرون پنجره است. ساخت این تالار در کاخ گلستان به دستور صنیع‌الملک در سال ۱۲۵۳ شمسی صورت گرفت؛ تالاری با 3 ارسی بزرگ که از سمت جنوب رو به باغ گلستان است.

ماجرای نقاشی روی بشقاب  و موزه لوور

کمال‌الملک نقاش نامی ایران، پس از ترور ناصرالدین‌شاه به اروپا رفت تا معلوماتش را در رشته نقاشی تکمیل کند. او بیش از 3سال در فلورانس، رم و پاریس به رونگاری از نقاشی‌های مشهور اروپایی پرداخت و با تاریخ هنر غرب آشنا شد. در دوران اقامتش در پاریس به‌دلیل مشکلات اقتصادی کشور، بودجه فرهنگی کاهش یافت و مقرری کمال‌الملک قطع شد. مدت اقامت کمال‌الملک در پاریس با سختی‌های فراوان توأم بود و او در برخی روزها حتی پولی برای اینکه غذایی تهیه کند در اختیار نداشت. یک‌روز کمال‌الملک که بسیار گرسنه بود در پاریس به یک رستوران رفت و یک غذا سفارش داد و خورد و از آنجا که از یک‌طرف هیچ پولی نداشت و از طرف دیگر بر اثر سیری قدرت خلاقیتش افزایش یافته بود، به‌جای پول، روی بشقابی که در آن غذا خورده بود نقاشی یک پول را کشید و برخاست تا از در رستوران بیرون برود. در این هنگام پیشخدمت رستوران جلوی او را گرفت و به زبان فرانسوی گفت: «کجا؟ پول که نداده‌ای هیچ، به بشقاب رستوران هم خسارت وارد کرده‌ای. حالا می‌خواهی بروی؟». کمال‌الملک گفت: «زهی هنرنشناسی». و گفت‌وگوی آنها بالا گرفت. صاحب رستوران که در اثر رفاه نسبی، شخصی هنرشناس بود، از سر و صدای پیش‌آمده متوجه ماجرا شد و به نزد کمال‌الملک و پیشخدمت رفت و بشقاب را از پیشخدمت گرفت و به او یک پس‌گردنی زد و گفت: «ارزش این هنر خیلی بیشتر از پول غذاست». وی افزود: «استاد، اقلا می‌گفتید بشقاب تمیز برایتان بیاورند. الان من این بشقاب چرب را چطوری نگهداری کنم؟». کمال‌الملک گفت: «حیف که باید بروم، وگرنه هرروز می‌آمدم». و رفت‌. آن بشقاب هم‌اکنون در ظرفشویخانه بخش بشقاب‌های قیمتی موزه لوور، سمت راست، قفسه سوم از بالا، نگهداری می‌شود. علاوه بر این نقاشی‌های دیگری نیز از استاد در این موزه نگهداری می‌شود.