میراث جهانی
سوراخ میخ بر پیکر تابلوی کمال‌الملک
وزارت میراث‌فرهنگی: سوراخ تابلوی کمال‌الملک بررسی دقیق و کارشناسی می‌شود
تابلوی «گربه و قفس قناری» کمال‌الملک که 93سال پیش با استفاده از شیوه رنگ روغن بر یک بوم نقاشی شده بود، سوراخ شده است.
انتشار این خبر در صفحه اینستاگرامی یک فعال گردشگری که حین بازدید از این نقاشی ثبت شده بود، پس از گذشت چند هفته که موضوع سرقت پرتره مظفرالدین‌شاه از سر‌در تالار آیینه کاخ گلستان رسانه‌ای شد، نگرانی‌ها از وضعیت نگهداری آثار تاریخی موجود در مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان را افزایش داد.
آرش مودی، فعال گردشگری که نخستین‌بار تصویر تابلوی سوراخ‌شده نقاشی کمال‌الملک در کاخ موزه گلستان را در فضای مجازی منتشر کرده است، از قول برخی کارکنان کاخ موزه گلستان نوشته که این تابلو «شاید هنگام میخ‌زدن به دیوار پاره شده است.»
کمال‌الملک تابلوی «گربه و قناری در قفس» را سال1308 ترسیم کرد و حالا این تابلو به همراه تمامی آثار موجود در کاخ موزه گلستان که زمانی ارگ حکومتی تهران بود و حکمرانان قاجار در آن بر ایران فرمانروایی می‌کردند، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. کاخ گلستان همچنین غنی‌ترین مجموعه آلبوم‌خانه‌های جهان پس از موزه بریتانیا را در خود جای داده است.
پیش‌تر نیز مفقود‌شدن تابلوی پرتره مظفرالدین‌شاه که کمال‌الملک نقاش آن بود و بعدها در حراجی لندن به فروش رسید، خبر‌ساز شده بود. در آن ماجرا مدیر کاخ گلستان به رسانه‌ها اعلام کرد که این تابلو اصلا در فهرست دارایی‌های این مجموعه ثبت نشده است.
اینکه چگونه آن تابلو از کاخ گلستان خارج شده و سال2000 میلادی سر از حراجی کریستیز لندن درآورد و حدود 45هزار پوند انگلستان خریداری شد و حالا در موزه کویت نگهداری می‌شود، پرسش‌های فراوانی ایجاد کرده است. اما سوراخ‌شدن تابلوی معروف کمال‌الملک در کاخ‌موزه گلستان که همچنان در ردیف آثار به نمایش گذاشته‌شده نگهداری می‌شود نیز جای سؤال است.
آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان اما دیروز تماس‌های همشهری را برای تشریح اقدامات این مجموعه برای مرمت تابلوی کمال‌الملک و دلیل سوراخ‌شدن این اثر تاریخی بی‌پاسخ گذاشت. او اما پیش از این به ایسنا گفته است که «موضوع در دست بررسی و اقدام است.»
وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با انتشار اطلاعیه‌ای درخصوص سوراخ ایجاد‌شده بر نقاشی کمال‌الملک در کاخ گلستان اعلام کرد: این تابلو مورد بررسی فنی و آسیب‌شناسی دقیق قرار می‌گیرد.
در این اطلاعیه آمده است: «وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با دعوت از گروهی متشکل از کارشناسان متخصص حوزه مرمت تابلوهای نقاشی، قرار است تابلو مورد بررسی فنی و آسیب‌شناسی دقیق قرار گیرد. تابلوی مذکور در گذشته نیز چندین‌بار مرمت شده است.» وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همچنین اعلام کرده است: پایش سلامت آثار موزه‌ای در دستور کار این اداره قرار دارد و هیأت کارشناسی به این منظور مأموریت بازدید از مخازن و تالارهای کاخ‌موزه‌ها را بر‌عهده دارند و اعتبار لازم برای مرمت اضطراری تعدادی از تابلوهای نقاشی موجود در تالارها و مخازن کاخ‌موزه‌ها درنظر گرفته شده است. سال1395 بود که ۳۵تابلو رنگ روغن کمال‌الملک در کاخ گلستان تهران و به اعلام مسعود نصرتی، مدیر وقت این مجموعه فرهنگی و تاریخی ثبت جهانی شده در فهرست آثار ملی ثبت شدند. نصرتی گفته بود این تابلوها در فاصله زمانی 1240 تا 1330 خورشیدی با موضوعاتی مانند رویدادها، اشخاص، ساختمان‌ها، باغ‌ها و طبیعت ترسیم شده و نقاشی‌های کمال‌الملک از محوطه و عمارت و حوض جوشان کاخ گلستان نیز در زمره آثار ثبت ملی شده این مجموعه است. کمال‌الملک در دوران زندگی خود ۱۷۰تابلو ترسیم کرد که معروف‌ترین آنها تالار آیینه کاخ گلستان و نخستین تابلوی او با امضای خودش است. این تابلو نیز با شماره۴۲ سال1394 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. مجموعه آثار نقاشی کمال‌الملک هم‌اکنون نزد خاندان وی، مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، موزه مجلس و موزه ملک نگهداری می‌شوند و آنطور که رئیس وقت مجموعه تاریخی و فرهنگی کاخ گلستان تهران خبر داده بود، تابلوهای کمال‌الملک که در مدت 3ساله حضور او در ایتالیا، فرانسه و اتریش از آثار نقاشان برجسته همچون رامبراند، روبنس کپی کرده است، در موزه ملک نگهداری می‌شوند.
مکث
اعجوبه ای به نام کمال‌الملک
«محمد غفاری» مشهور به کمال‌الملک در سال۱۲۲۷ هجری شمسی در خانواده‌ای هنرمند و سرشناس در شهر کاشان به دنیا آمد. او برادرزاده «میرزا ابوالحسن غفاری»، معروف به «صنیع‌الملک» از نخستین تحصیل‌کردگان ایرانی خارج کشور بود. کمال‌الملک تحصیلات ابتدایی را در کاشان گذراند و پس از آن به دارالفنون تهران رفت و ادامه تحصیل را در این مدرسه تاریخی پشت سر گذاشت و در هنر نقاشی نشان علمی گرفت. او با کشیدن تصویر مدیر مدرسه، نظر ناصرالدین‌شاه قاجار را جلب کرد و در سال۱۲۶۱ شمسی لقب «نقاش‌باشی» گرفت. سال۱۲۶۹ نیز ناصرالدین‌شاه که شیفته آثار نقاشی او شده بود، لقب کمال‌الملک را به «محمد غفاری» اعطا کرد. کمال‌الملک پس از کشته‌شدن ناصرالدین‌شاه برای مطالعه و کسب تجربه به اروپا رفت و بیش از 3سال را در فلورانس، رم و پاریس گذراند و در موزه‌ها به کپی‌کردن آثار استادانی مانند رافائل، رامبراند و تیسن پرداخت. اما در سال1279 خورشیدی به دستور مظفرالدین‌شاه قاجار و همزمان با انقلاب مشروطه به ایران بازگشت و کار در دربار قاجار را ادامه داد. پس از اختلاف با شاه قاجار و حمایت از مشروطه‌خواهان با انتشار مقالات و ترجمه‌های «ژان ژاک روسو» به مسیر عراق رفت و پرده‌های «زرگر بغدادی» و «میدان کربلای معلا» را در عراق نقاشی کرد. مردادماه سال1319 اما کمال‌الملک بر اثر بیماری ناشی از کهولت و در 93سالگی درگذشت و کنار مزار عطار نیشابوری در نیشابور دفن شد.