بشرویه؛ شهر تاریخی حامی حیوانات

محمد باریکانی/خبر‌نگار

ایران سرزمین جاذبه‌ها و خرده‌فرهنگ‌های عجیب است. شمال تا جنوب کشور و غرب تا شرق آن مملو از میراث ناملموس و شگفت است. آیین‌ها و رسوم، شیوه زندگی اصیل و باورهای شگفت، مردمان ساکن در اقلیم‌های مختلف کشور را از یکدیگر متمایز کرده‌ است. نمونه آن در قلب کویر مرکزی ایران قابل مشاهده است؛ جایی که اکنون پرونده ثبت ملی شیوه برخورد مردمانش با حیات وحش و گونه‌های جانوری در دست تهیه است.

بشرویه در استان خراسان جنوبی یکی از همان شگفتی‌های عجیب کویر مرکزی ایران است که قرار است شیوه برخورد مردمانش با حیات وحش و رعایت حقوق حیوانات در آن به ثبت میراث فرهنگی ناملموس کشور برسد.

به گزارش همشهری، بشرویه شهری است که تیمور لنگ از همان بدو ورود به ایران برای دیدن و تسخیر آن همراه با نیشابور لحظه‌شماری کرد و وقتی به شهر رسید، از مردمانی سخن گفته است که به استقبالش رفتند و شعر سرودند و او را وادار به نماز‌گزاردن در مسجد تاریخانه کردند.از آن مسجد تاریخی دوره تیموری که در شهر به مسجد تاریک شهرت یافته، اما نام اصلی‌اش تاریخانه (خانه خدا) همچون تاریخانه دامغان و سمنان است، تنها یک اتاق باقی مانده ‌و مردم شهر همان یک اتاق را هم حفظ و نگهداری کرده‌اند.

بافت تاریخی بشرویه نیز با وجود دستکاری‌هایی که در 2دهه گذشته در آن صورت گرفت و بخشی از بافت را نابود کرد، همچنان زنده و فعال است. موزه و کارگاه صنایع‌دستی و خانه‌های تاریخی مرمت‌شده و اقامتگاه‌های بومگردی در خانه‌های دو‌صفه‌ای صفوی و قاجاری همگی، زندگی در بافت تاریخی شهر را حفظ کرده‌اند.

زمینی وقف گربه‌های شهر


 مردم بشرویه در سراسر خراسان بزرگ و حتی حالا که به خراسان جنوبی الحاق شده است، به حامیان حقوق حیوانات در طول تاریخ شهرت یافته‌اند.
حقوق حیوانات در بشرویه از دوره ناصرالدین شاه قاجار به رسمیت شناخته شد. زمانی که ملاعلی «زمین‌گربه‌ای» را وقف گربه‌های شهر کرد، مردم بشرویه قطعات گوشت را در ایوان خانه روی یک بند آویزان می‌کردند. گربه‌های شهر هم که تکلیفشان معلوم است، اما زمین گربه‌ای توانست گربه‌های بشرویه را از آزار و آسیب مصون بدارد.

براساس وقفنامه موجود برای زمین گربه‌ای که آن نیز قرار است در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت برسد، ملاعلی به مردم شهر اعلام کرد که از این پس زمین گربه‌ای خسارت گوشت‌های ربوده‌شده توسط گربه‌ها را پرداخت می‌کند و این شد که مردم شهر هر وقت گربه‌ای به دارایی غذایی‌شان دستبرد می‌زد، به زمین گربه‌ای می‌رفتند و به اندازه گوشت ربوده‌شده از محصول رایگان زمین بهره می‌بردند یا پول آن‌را از محل فروش محصولات زمین گربه‌ای دریافت می‌کردند.

مردم بشرویه به اندازه‌ای به حقوق حیوانات در طول تاریخ پایبند بودند که وقتی خانلرخان، نایب‌السلطنه ناصرالدین‌شاه در سفر به خراسان جنوبی به طبس رفت و در بشرویه اقامت گزید، از تماشای جمعیت آهوان حیرت کرد و در نامه‌ای به شاه قاجار نوشت: مردم بشرویه به شکار اهمیت نمی‌دهند و عنقریب است که ولایات تون و طبس و فردوس جولانگاه آهوان شود.

این وضعیت هنوز هم در این شهر حاکم است و مردم شکار را امری مذموم می‌دانند و آن‌را بدعاقبت می‌خوانند. احترام به حقوق حیوانات در بشرویه در قلب کویر مرکزی ایران چنان به رسمیت شناخته شده ‌که هنوز هم وقت رفت‌و‌روب کوچه‌ها و خانه‌ها، مردم خاکروبه‌ها را کناری می‌گذارند تا مورچه‌ها از درون خاک بیرون بروند و ‌پس از آن اقدام به جمع‌آوری خاکروبه کنند.



خانه‌های زنده دوره تیموری 
کوچه‌های ساباط‌دار بشرویه ما را به منزل «حسین اسدی» یکی از ساکنان این شهر در یک خانه دوره تیموری راهنمایی می‌کند. این خانه اکنون تبدیل به اقامتگاه بومگردی شده ‌اما معماری خانه‌های قدیمی بشرویه هم در کنار سبک زندگی مردم این شهر و رعایت کامل حقوق حیوانات در نوع خود جالب است.
بشرویه در دوره تیموری تا پهلوی اول همواره مورد هجوم راهزنان و یاغیان صحرانشین بود، به همین دلیل مردم خانه‌های خود را همراه با بالاخانه می‌ساختند. بالاخانه‌ها گاه تا دو طبقه نیز احداث و با دالان‌هایی به یکدیگر متصل می‌شد.بالاخانه‌ها مأمن زمان حمله بود. اشیای ارزشمند و حتی ساکنان خانه در آنها پناه داده می‌شدند و بعد هم یک لایه کاهگل بر دالان‌ها کشیده می‌شد و آتشی پای آنها مهیا می‌شد تا رنگ کاهگل شبیه به رنگ خانه شود و اعضا و اشیای خانه به هنگام حمله در امان بمانند.



حق حیات برای موش‌های بشرویه
حسین اسدی، یک دبیر بازنشسته است و از فرهنگ مردمان بشرویه در حمایت از حقوق حیوانات که شاخصه اصلی و متمایز‌کننده این شهر با دیگر شهرهای کشور است، سخن می‌گوید.
وی می‌گوید: مردم بشرویه حتی به موش‌ها هم آسیب نمی‌زدند. در هر محله یک تله موش چوبی بود که شیوه ساخت آن بسیار متفاوت است و پیشنهاد ثبت ملی این اثر هم در سازمان میراث‌فرهنگی در دست بررسی است.
اسدی در توصیف تفاوت برخورد مردم بشرویه با موش‌های شهر می‌گوید: تله‌موش‌ها به‌گونه‌ای ساخته شده است که 4موش در آن گرفتار شوند اما بدون آنکه کوچک‌ترین زجری به آنها تحمیل شود یا جانور آسیب ببیند.
مردم شهر پس از زنده‌گیری موش‌ها بدون آنکه کوچک‌ترین آسیبی به جانور برسانند، آنها را به خارج از شهر می‌بردند و در بیابان رها می‌کردند چون معتقد بودند این گونه‌ها نیز حق زندگی دارند.


تاب بستن برای پرستوها 

میزبانی از پرستوها در خانه‌های تاریخی بشرویه همچنان ادامه دارد. مردم شهر در خانه‌های تاریخی و ایوان‌ها برای پرستوها تاب و طناب می‌بندند تا پرنده احساس امنیت کند و بتواند لانه‌گذاری و زادآوری داشته باشد. فرهنگ تاب بستن برای پرستوها هنوز در بشرویه یک موضوع عادی است. پرستوها در ایوان خانه‌ها لانه می‌سازند، زادآوری می‌کنند، بر طناب خود تاب می‌خورند و ماندگاری‌شان تا آموزش پرواز به جوجه‌ها ادامه دارد. همین حالا هم مردم، آهوان بشرویه را نه شکار می‌کنند و نه آزار می‌دهند. اسدی می‌گوید: همین حالا در یکی از روستاهای بشرویه تعداد آهوان به قدری زیادشده ‌که به مزارع حمله می‌کنند و به محصولات کشاورزان آسیب می‌رسانند. اما مردم به جای برخورد با آنها به محیط‌زیست رفته‌اند و با تامین آذوقه برای جمعیت آهوان از حمله آنها به مزارع جلوگیری می‌کنند.اسدی می‌گوید: نزدیک به 60مورد از شیوه برخورد مردم بشرویه با حیات وحش و رعایت حقوق حیوانات در این شهر تاریخی جمع‌آوری و پرونده آن نیز تهیه و به سازمان میراث فرهنگی ارسال شده است تا شیوه برخورد ساکنان بشرویه با حیات وحش و رعایت حقوق حیوانات در این شهر که از گذشته‌های دور جریان داشته است، در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت برسد.