دیدگاه
چهارشنبه‌سوری سرمایه و جشن مردمی است
الهام فخاری/ عضو شورای شهر تهران
چهارشنبه‌سوری ازجمله آیین‌های پایان زمستان و به پیشواز بهار رفتن است. کاری پس از خانه‌تکانی و پالایش و کاری پیش از نوروز و آرایش. شبی است که تیرگی و خستگی و آزردگی را به آتش می‌سپردند و با مهر آفتاب نوروز جامه نو بر تن می‌کردند. چنین گردهمایی خویشاوندی شبانه‌ای بیش از آنکه سوزاندن باشد سور و سات اجتماعی است.
چهارشنبه‌سوری شادمانی پیروزی زندگی بر تاریکی و ناامیدی است.
آنچه تدارک دیده می‌شود، از خوراک تا خاشاک (سوخت آتش) همگان فراهم می‌آورند. جشن چهارشنبه‌سوری ازجمله آیین‌هایی است که طبقه‌های اجتماعی را کنار هم دور آتش می‌آورد، برخوردار یا نابرخوردار، دور آتش این جشن هم‌‌‌پایه می‌شوند. جشن با بازی‌های اجتماعی مانند قاشق‌زنی همراه بوده؛ شادمانی‌ای که با از نقاب رسمی خارج شدن و رها بودن در فضای امن به دور از قضاوت‌های متداول برساخته می‌شود.
بازی یکی از برجسته‌ترین سازوکارهای تنش‌زدایی روانی-اجتماعی به‌شمار می‌رود و چهارشنبه‌سوری مجموعه‌ای از بازی‌های گروهی در فضای باز عمومی را ممکن می‌ساخته است.
سرچشمه شور و شوق این گردهمایی باستانی، آتش‌افروزی نبوده بلکه بر با هم بودن، بازی کردن، دست‌افشانی و گشاده‌رویی استوار مانده است.
بی‌توجهی به فلسفه آیین‌های کهن و نادیده گرفتن کارکردهای اجتماعی فرهنگی جشن‌ها، چگونگی برگزاری این آیین‌ها را دگرگون کرده است. جشنی که بر پایه پالایش و شادمانی بوده به هیجانی مقابله‌ای و سراسر آتش و ترس فروکاسته شد.
از سویی سال‌ها با هدف پیشگیری از رفتارهای پرخطر گروه‌هایی محدود، کل جشن و آیین انکار و ممنوع تلقی شد؛ درحالی‌که انکار آیین نمی‌تواند تضمین‌کننده رفع خطر و یا رفتارهای آسیب‌‌رسان نامتعارف باشد.
چهارشنبه‌سوری جشن پیشواز نوروز است، نه تراژدی وحشت! پایگاه تاریخی نوروز مردم و انتقال فرهنگی نسلی بوده است. آیینی مردمی بوده نه حاکمیتی و قدرت‌ساخته. این خود مردم هستند که از هر نهاد دولتی یا عمومی بهتر می‌توانند سرمایه فرهنگی خود را مصون نگه دارند.
برای چهارشنبه‌سوری ایمن، چنان‌که تجربه امنیت‌بخشی شهرداری سال‌ها پیش بود، تعریف فضاهای عمومی باز و امن با تمهید خدمات پیشگیری و مهار (آتش‌نشانی و اورژانس) کار مؤثری بود. فراخواندن مردم، به‌ویژه خانواده‌ها برای برگزاری امن و ساماندهی همکاری محله‌ای می‌تواند بازخوانی فرهنگی فرایند نوروزی را بسامان کند. در شرایط پرچالش و در دوره‌های پرفشار اقتصادی-اجتماعی بین‌المللی یکی از روش‌های توان‌افزایی جامعه بهره‌گیری از آیین‌ها و جشن‌ها برای مبارزه با ناامیدی است، و چهارشنبه‌سوری هم نمادین و هم کارکردی یکی از بهترین این آیین‌ها در روزگار ماست.
با همکاری نهادهای انتظامی، ایمنی، مدیریت شهری و نهادهای مدنی برگزاری آیین‌های مردمی ازجمله چهارشنبه‌سوری نه‌تنها تهدید شهری و آسیب به‌شمار نمی‌رود بلکه فرصت اجتماعی برای نشاط عمومی است.
جشن پیروزی بر سرما و زردی و خمودی می‌تواند فرصت تمرین بازیابی فرهنگی، دورهمی شبانه خویشاوندی و کاهش فشارهای این روزها باشد.
آماده‌سازی فضاهای عمومی، کمک گرفتن از گروه‌های محله‌ها برای مراقبت، تدارک ابزار مناسب و قابل مهار و اطلاع‌رسانی در مورد فضاهای ایمن مناسب‌سازی‌شده ازجمله خدماتی است که شهرها باید در اختیار مردم بگذارند.
از سویی مهم‌ترین کنشگران چهارشنبه‌سوری نوجوانان و کودکان هستند. تجربه هیجان چهارشنبه‌سوری برای این گروه‌های سنی جذابیت ویژه دارد. برپایی چهارشنبه‌سوری ایمن و هم‌راستا با فلسفه آیینی نیازمند رسیدن به وضعیت برد-برد با نوجوانان است؛ هیجان و شور بازی با آتش همراه با امنیت و سلامت.
تسهیل‌گران این توافق برد-برد زنان در نقش‌های گوناگون به‌ویژه مادرانه هستند. با مردم می‌توان آیینی کهن را برای مردم بازگرداند، برای مردمی که همواره در رنج و آسودگی، در جنگ یا سازندگی، در تحریم یا توسعه، فرزندان وفادار میهن بوده‌اند.
چهارشنبه‌سوری سرمایه و جشن مردم بوده و هست؛ سازوکار و میدان پالایش و سرزندگی اجتماعی بوده و هست.
چهارشنبه‌سوری فرصتی ارزنده برای در آتش افکندن ترس و تاریکی و تلخی شرایط امروز است.
می‌توان با هماهنگی نهادها، جشنی مردمی با گردهم‌آوردن خویشاوندان و همسایگان از کودکان تا سالمندان، از برخوردار تا کم‌برخوردار فرصت بازی‌های بومی با هزینه مالی اندک ولی دستاورد جمعی ارزشمند برپا کرد. نوروز و آیین پیشواز نوروز به‌ویژه چهارشنبه‌سوری نبرد با تاریکی و تحریم است.
در همینه زمینه :
