دارالفنون روایت ویرانی نشانه‌های فرهنگی تهران

پریسا امیرقاسم خانی ـ خبرنگار

بیش از 120سال قبل بود که امیرکبیر برای پیشرفت ایران ایده راه‌اندازی یک مرکز آموزش رسمی را به ناصرالدین شاه ارائه داد تا آن زمان در ایران آموزش به شکل مکتبخانه‌ای بود. بدین‌ترتیب دارالفنون به‌عنوان نخستین مدرسه نوین ایران در حوزه علوم و فنون و زمین ارگ سلطنتی که قبل از آن سربازخانه بود، راه‌اندازی شد. نقشه دارالفنون را میرزا ‌رضای مهندس از تحصیلکردگان فرنگ رفته طراحی کرد.
محمدتقی‌خان معمارباشی نیز بنای آن را ساخت و شاهزاده بهرام میرزا به‌کار بنایی آن رسیدگی ‌کرد تا اینکه دارالفنون سال ۱۲۶۹ هجری قمری، 13روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین‌شاه، آقاخان نوری صدراعظم جدید و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی، ایتالیایی، فرانسوی و آلمانی، با ۳۰ نفر شاگرد که اغلب از خانواده‌های مهم و با نفوذ درباری بودند، گشایش یافت.
حدود ۸۰ سال بعد از تأسیس دارالفنون، سال ۱۳۰۸، به دستور میرزا یحیی‌خان اعتمادالدوله وزیر وقت معارف، ساختمان مدرسه تخریب و با نظارت معمار روسی نیکولاس مارکوف به شکل امروزی درآمد و تا دهه 60 به‌عنوان دبیرستان دارالفنون به‌کار خود ادامه داد.
بعد از دهه 60 دارالفنون به مرکز آموزش ضمن خدمت آموزش‌ و پرورش تغییر کاربری داد. سال ۱۳۶۸ به‌عنوان میراث ملی ثبت شد و از سال 1375درهایش را بستند.
این روزها بازدید از دارالفنون در ایام غیرتعطیل برای عموم آزاد است. چهار طرف حوض ساختمانی با نمای آجری در 2 طبقه و در و پنجره‌های چوبی به سبک معماری دوره صفویه و قاجار ساخته شده است.
زنگی فلزی در بخش غربی حیاط از معدود میراث‌های به جا مانده دارالفنون سال 1269(ه.ق) است.

صدای قلب دارالفنون
پا به قلب دارالفنون می‌گذاریم. دیوارهای آجری فروریخته، سقف‌های چوبی نم برداشته، پله‌ها شکسته است. زمینی پر از خاک، تلی از ضایعات ساختمانی، خز سبزرنگی زمین گلی بخش شمالی را همان جا که سردخانه دانشجویان پزشکی بود پوشانده است، درب ورودی سال 1269دارالفنون که به سمت باغ همایون باز می‌شد زیر انبوهی از خاک مدفون است. اوج فریادهای دارالفنون اما در قسمت غربی ساختمان است. در اتاقی که پنجره هلالی آن فروریخته و شاخه‌های خشکیده و زرد درختی نگاهتان را به بیرون وصل می‌کند. لابلای دیوارهای فروریخته و بدون پنجره، صدای کودکی بزرگان علوم و فنون ایران ازجمله دکتر محمد معین، احمد آرام، فریدون آدمیت، داریوش آشوری، جلال‌آل‌احمد، شمس آل احمد، نادر ابراهیمی، صادق هدایت، جواد آشتیانی، احسان نراقی و... به گوش می‌رسد.

کاربری آموزشی، موزه وپژوهشی
اکنون دارالفنون از املاک وزارت آموزش و پرورش است، ولی مرمت آن هنوز به پایان نرسیده، دلیل آن هم تغییر پی در پی مدیریت، علایق و سلایق متفاوت و عدم‌تفاهم بین 2 سازمان میراث فرهنگی و نوسازی مدارس است. سازمان میراث فرهنگی می‌گوید: احیای دارالفنون باید به همان سبک قبلی انجام شود، وزارت آموزش و پرورش ردیف بودجه را برای مقاوم‌سازی‌ اختصاص داده است. در ماه‌های گذشته بین وزارت آموزش و پرورش و سازمان میراث فرهنگی تفاهمی حاصل و مقرر شد کار مقاوم‌سازی‌ به همراه مرمت انجام شود.


15میلیارد تومان بودجه مرمت دارالفنون
در دوره‌های قبلی احیا و مقاوم‌سازی‌ دارالفنون چندان با ارزش‌های تاریخی مطابقت نداشت. در سازه‌های اصلی ساختمان از تیرآهن استفاده شده بود که مورد موافقت سازمان میراث فرهنگی نبود. رئیس اداره مرمت میراث فرهنگی استان تهران می‌گوید: در تفاهم اخیر بین سازمان میراث فرهنگی و نوسازی مدارس قرار شد که روش مقاوم‌سازی‌ را عوض کنیم و مقاوم‌سازی‌ با نظر میراث فرهنگی و مطابق با هویت و اصول معماری سنتی انجام شود. تاکنون حدود 2میلیارد تومان برای مرمت دارالفنون هزینه شده است، ولی مهدی معمارزاده، بودجه مورد نیاز برای اتمام مرمت آن را حدود 10تا 15میلیارد تومان تخمین می‌زند. نگاه‌ها اکنون به تفاهم اخیر اداره میراث فرهنگی تهران و سازمان نوسازی مدارس است تا آینده بهتری را برای دارالفنون رقم بزند.