آن خطرات که خاطره شد

مرتضی کاردر




از میان انبوه نهادهایی که متولی ثبت و ضبط و روایت خاطرات و اتفاق‌های سال‌های جنگ تحمیلی هستند حکایت دفتر ادبیات و هنر مقاومت فرق می‌کند؛دفتری که 2 روزنامه‌نگار اهل ادبیات و تاریخ، مرتضی سرهنگی و هدایت‌الله بهبودی بنیان گذاشتند و مرکزی شد برای پرورش خاطره‌نگاران و نویسندگان جنگ و بسیاری از نویسندگان سال‌های بعد مثل احمد دهقان، مجید قیصری، حبیب احمدزاده و... در آنجا بالیدند و به ادبیات ایران معرفی شدند.

سال‌های دهه 80 ، سال‌های اوج کار دفتر ادبیات و هنر مقاومت و همزادش دفتر ادبیات انقلاب اسلامی است. کتاب‌هایی مثل «خاطرات احمد احمد» و «خاطرات عزت شاهی» در آن سال‌ها گل کردند و مخاطبان بسیار یافتند. شاید استقبال مخاطبان از این کتاب‌ها مسئولان حوزه هنری و انتشارات سوره مهر را به وسوسه انداخت تا کتابی را به‌عنوان برگ برنده و فصل‌الخطاب خاطره‌نگاری جنگ رو کنند. «دا» محصول چنین فرایندی بود.

دا به معنی مادر است و خاطرات 

سیده‌زهرا حسینی از روزهای مقاومت در خرمشهر و اشغال و آوارگی و... را روایت می‌کند؛ خاطرات دختر 17ساله‌ای که روزهای پیش از سقوط را در کنار مدافعان خرمشهر می‌ایستد. کتاب تجربه دست اولی از روزهای فراموش شده جنگ به‌دست می‌دهد و از این جهت اثری خواندنی است. خاصه اینکه راوی کتاب، دختری جوان است و منظری متفاوت از مردان جنگ دارد.

حوزه هنری همه تلاش و توان خود را برای پرفروش شدن کتاب دا بسیج کرد. بسیاری از هنرمندان مشهور درباره کتاب سخن گفتند و فیلم‌ها و کلیپ‌های بسیاری برای تبلیغ کتاب ساخته شد. حتی پال اسپراکمن کتاب را به زبان انگلیسی ترجمه کرد.

ستاد تبلیغات دا آن‌قدر گسترده عمل می‌کرد که عملا صدای مخالفی شنیده نشود اما دا منتقدان بسیار داشت. منتقدان دا بخش عمده فروش کتاب را فروش سازمانی و ارگانی می‌دانستند؛ حرفی که پربیراه نبود و نشست‌ها و جلسه‌ها و همایش‌های بسیاری بودند که دا را هدیه می‌دادند و به رایگان در میان اعضای اداره و نهاد دولتی خود توزیع می‌کردند.

جز اینها کتاب، منتقدان جدی دیگری نیز داشت؛یکی دو تا از نویسندگان و خاطره‌نگاران جنگ که در سال‌های پس از جنگ با سیده زهرا حسینی به گفت‌و‌گو نشسته بودند و خاطراتش را ثبت و ضبط کرده بودند. آنها معتقد بودند که خاطرات او در طول این سال‌ها بسط و گسترش پیدا کرده و چند برابر شده است و در عین حال شخصیت‌های دیگری که در روزهای مقاومت در خرمشهر بوده‌اند نیز حذف یا کمرنگ شده‌اند تا شخصیت اصلی کتاب بیشتر جلوه کند.

با این همه، تعداد دفعات چاپ کتاب دا از 100نیز گذشت تا یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های تاریخ حوزه هنری و دفتر ادبیات مقاومت شود.

دفتر ادبیات مقاومت کتاب‌های دیگری نیز منتشر کرد که شاید کم از کتاب دا نداشتند، مثل «بابا نظر»، «شنام»، «کوچه نقاش‌ها»، «نورالدین پسر ایران»، «پایی که جا ماند»، «آن بیست و سه نفر» و... اما شاید اگر تبلیغات گسترده برای دا و اشباع ذهن خوانندگان نبود آن کتاب‌ها بیشتر دیده می‌شدند و به دل مخاطبان می‌نشستند.

فارغ از همه هیاهوها و اتفاق‌ها، به گمانم هنوز کتاب‌های نخست دفتر ادبیات مقاومت مثل «تپه برهانی»، «جنگ پابرهنه»، «روزهای آخر»، «فرمانده من»، «هفت روز آخر» و «جنگ دوست‌داشتنی»، هم از نظر ادبی و هم از نظر ارزش مستندنگارانه در جایگاهی بالاتر از دا می‌ایستند.