دقایق وحشت در اتوبوس دانشجویان

4روز از سقوط مرگبار اتوبوس دانشجویان در دانشگاه علوم و تحقیقات می‌گذرد و گمانه‌زنی‌ها درباره علت وقوع حادثه و مقصران این سقوط مرگبار ادامه دارد. اما در لحظاتی که ترمز اتوبوس از کار افتاده و کنترل آن از دست راننده خارج شده بود چه بر دانشجویان گذشت؟ خانواده‌های داغدار و مصدومان حادثه در چه شرایطی قرار دارند؟
‌به گزارش همشهری، ظهر روز سه‌شنبه واژگونی اتوبوس دانشگاه علوم تحقیقات در محوطه این دانشگاه جان 10سرنشین آن -8دانشجو، پدر یکی از دانشجویان و راننده - را گرفت و دست‌کم 25مجروح بر جا گذاشت. حادثه‌ای که افکار عمومی را جریحه‌دار کرد و پرسش‌های زیادی را درخصوص علت وقوع و مقصران آن مطرح کرد. چند ساعت پس از وقوع این حادثه بود که 3تیم تخصصی برای بررسی علت وقوع حادثه تشکیل و تحقیقات در این‌باره آغاز شد.

تحقیقاتی که سردار محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ در گفت‌وگو با فارس نتایج اولیه آن را بازگو کرد و گفت: «این حادثه ساعت12:21 روز سه‌شنبه در معابر داخلی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی اتفاق افتاد. اتوبوس که در آن راننده و 34سرنشین حضور داشتند از دانشکده فنی و مهندسی که در انتهای خط و بالاترین نقطه قرار گرفته، حرکت کرد و براساس اظهارات مصدومان در دانشکده تربیت‌بدنی مسافری نداشت و توقف نکرد و در ادامه وقتی در ایستگاه کتابخانه هم توقف نکرد چند دانشجو که قصد داشتند در آن ایستگاه پیاده شوند به راننده اعتراض کردند و راننده اعلام کرد که اتوبوس ترمز ندارد.» وی ادامه می‌دهد: «آن مسیر پیچ‌های زیادی دارد و چند سرعت‌گیر هم در آنجا وجود دارد. بعد از اینکه سیستم ترمز اتوبوس از کار افتاد از آنجایی که سرعت داشت نخستین سرعت‌گیر را که رد می‌کند، دانشجویان بلند شده و سپس به پایین پرت می‌شوند.



در این هنگام راننده به آنها می‌گوید که خودرو ترمز ندارد و از دانشجویان می‌خواهد به سمت عقب اتوبوس بروند.» به‌گفته مهماندار وزن اتوبوس و مسافران شتاب آن را بیشتر می‌کند تا جایی که برخی دانشجویان گفته‌اند که اتوبوس در حال پرواز بود: «راننده یکی، دو پیچ را که بازتر بوده رد می‌کند تا به پیچ انتهایی می‌رسد که 130 تا 140درجه زاویه دارد. به‌نظر می‌رسد راننده تشخیص داده که آن پیچ را نمی‌تواند رد کند و از ایستگاه کتابخانه که متوجه می‌شود ترمز ندارد تا قبل از پیچ آخر که وارد فضای سبز می‌شود، 675متر را طی می‌کند. او احتمالا امید داشته که بتواند با ورود به فضای سبز، سرعت اتوبوس را کاهش دهد اما درختان آن بخش نهال‌های کوچکی بوده که کمکی نمی‌کنند. آن فضای سبز هم روی تپه‌ای قرار دارد و بعد از آن شیب خیلی تندی قرار دارد و ارتفاع زیاد می‌شود. از سوی دیگر تأسیسات بتنی مربوط به آبیاری آنجا قرار دارد که اتوبوس با آن برخورد می‌کند و به‌دلیل سرعت و شتاب زیاد بر اثر برخورد با این پایه بتنی، کف اتوبوس از قسمت جلو تا دوسوم اتوبوس را کاملا جمع می‌کند. یعنی تنها یک‌سوم انتهای اتوبوس سالم مانده بود و از سایر بخش‌ها تنها سقف و پنجره‌ها باقی می‌ماند. پس از این برخورد شدید سرنشینانی که در انتهای اتوبوس جمع شده بودند پرت می‌شوند و این برخورد موجب مرگ و جراحت تعدادی از سرنشینان می‌شود.» این بخشی از گزارش اولیه بررسی سانحه مرگبار اتوبوس دانشگاه آزاد بود، اما به‌گفته سردار مهماندار به‌احتمال زیاد نتیجه این گزارش اعلام می‌شود.

وی می‌گوید: «در شناسایی عوامل مؤثر در این حادثه 4موضوع مدنظر است که باید آنها را بررسی کنیم. خطای راننده، اشکالات و نواقص راه، اشکالات و نواقص خودرو و کوتاهی مسئولان پیمانکار و کارفرما.» وی همچنین توصیه‌هایی برای پیشگیری از تکرار چنین حوادثی دارد و می‌گوید: «هرچند پلیس اختیاری در داخل مجموعه‌ها ندارد اما در عین حال نیروی انتظامی آماده است که به هر یک از دستگاه‌ها که در چنین فضایی قرار دارند، مشاوره دهد. ما نیز در تهران این آمادگی را داریم که هرکدام از دانشگاه‌ها از ما دعوت کنند به آنها در حوزه ایمنی مشاوره دهیم. در این حوزه نقض قانون وجود دارد. هر سازمان و نهادی مسئولیت ایمن‌سازی معابر داخلی خود را برعهده دارد. عدم‌اجرای این موارد، تبعات بعدی را برای آن دستگاه دارد و دستگاه قضایی به آن ورود می‌کند.» وی ادامه می‌دهد: «پلیس هیچ تکلیفی برای متوقف کردن خودروی فاقد معاینه فنی ندارد و تنها می‌تواند چنین خودرویی را جریمه کند. ابزارهایی که در اختیار سازمان‌ها، شرکت‌ها و به‌کارگیرندگان اتوبوس قرار دارد، بسیار قوی‌تر از ابزارهایی است که در اختیار ماست. اختیار پلیس جریمه روزانه 50هزار تومان خودروی فاقد معاینه فنی است، اما اگر اتوبوسی شرایط فنی لازم را نداشته باشد، سازمان‌ها به‌راحتی می‌توانند از به کارگیری آن خودداری کنند.»



لزوم گرفتن پایان کار
قاسم تقی‌زاده‌خامسی، شهردار سابق مشهد در صفحه اینستاگرامش با اشاره به حادثه واژگونی مرگبار اتوبوس دانشجویان دانشگاه آزاد توصیه‌هایی کرده است. در این یادداشت کوتاه آمده است: «آقای مهندس خرم، وزیر محترم پیشین راه و ترابری گفته است که ساختمان‌های دانشگاه آزاد در ارتفاع بالای یک‌هزار و 800متر به‌صورت غیرقانونی و با قلدری ساخته شده است. ایشان به نکته مهمی اشاره کرده است که به‌علت جریحه‌دار شدن جامعه از این اتفاق تأسفبار، اهل خبر و تحلیل به آن نپرداختند. غالب ساختمان‌های دولتی و ارگان‌ها که باید در هنگام حوادث پناه شهروندان باشند بدون پروانه ساخته می‌شوند و یا پایان‌کار ندارند، از 20 سال قبل که کارشناسان ژاپنی جایکا در یک مطالعه میدانی گزارش دادند که اکثر ساختمان‌های دولتی در تهران، در مقابل حوادث غیرمترقبه مصونیت ندارند، اراده‌ای برای بازرسی از این بنا‌ها وجود نداشته و یا توانایی فیزیکی برای اجرای آن ‌را نداشته‌اند، اکنون که رئیس‌جمهور محترم دستور بررسی این موضوع را صادر کرده‌اند، پیشنهاد می‌کنم شهردار محترم تهران که به‌نمایندگی همه شهرداران در جلسات دولت شرکت می‌کند پیشنهاد کند هیأت وزیران «کلیه دستگاه‌ها و ارگان‌ها را ملزم کند که برای تمام ساختمان‌های موجود حداکثر ظرف مدت یک‌سال پایان‌کار اخذ کنن؛ در غیر این‌صورت مسئول وقت در حوادث آینده پاسخگو باشد.» لازم است که برای نجات جان مردم آوانگارد بود، کاش بعد از حادثه آتش‌سوزی پلاسکو این دستور صادر می‌شد.»


داغ تک فرزند
سیدامیر باب‌الحوائجی، پدر نگار، یکی از قربانیان اتوبوس مرگ دانشگاه آزاد است. او به همشهری می‌گوید نگار که تنها فرزندش بود برای دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشدش به تهران آمده بود اما این پایان‌نامه، پایان‌نامه عمرش شد.

او می‌گوید: «دخترم متولد تیر‌ماه71 بود و در رشته صنایع غذایی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم و تحقیقات درس می‌خواند. او 2سال پیش درس‌هایش تمام‌شده و درگیر انجام کارهای پایان‌نامه‌اش بود. مدام کار پایان‌نامه‌اش را عقب می‌انداختند تا شهریه اضافه از ما بگیرند. فقط حدود 8میلیون و 500هزار تومان برای کارهای تحقیقاتی خرج کرده بود تا اینکه بالاخره استادش پایان‌نامه‌اش را تأیید کرد و او به تهران آمد.»

این مرد درباره آخرین دیدارش با دخترش می‌گوید: «ساعت5:30 صبح یکشنبه او را به ترمینال همدان بردم و او سوار اتوبوس شد و به تهران آمد. ظهر همان روز تماس گرفت و گفت بابا حدود 13امضا برای پایان‌نامه جمع کرده‌ام اما چند نفر از استادانم نیستند و باید تهران بمانم و فردا بقیه امضاها را بگیرم. خیلی خوشحال بود که بعد از چند سال زحمت بالاخره می‌خواهد از پایان‌نامه‌اش دفاع کند. قرار شد شب برود خانه دوستش بهاره. آنها از دبیرستان با هم دوست بودند و از 3‌ماه قبل که خانه بهاره به تهران آمده بود او گاهی به خانه‌شان سر می‌زد. او آنقدر خوشحال بود که آن شب به‌خاطر پایان‌نامه‌اش یک جعبه شیرینی هم گرفته و به خانه بهاره برده بود. آن شب ساعت10 برای آخرین مرتبه با مادرش صحبت کرد و گفت: فردا ان‌شاءالله همه امضاها را می‌گیرم و به همدان برمی‌گردم.»

پدر نگار همینطور که درباره دخترش صحبت می‌کند به روز حادثه می‌رسد و لحن صدایش تغییر می‌کند. او با صدایی گرفته اینطور ادامه می‌دهد: «آن روز من به مراسم ختم یکی از بستگانم رفته بودم. ساعت16:30، وسط مراسم، پدر بهاره تماس گرفت و گفت بچه‌ها تصادف کرده‌اند، خودت را برسان. گفت بهاره فکش شکسته و نگار دستش. بیا بیمارستان رسول اکرم(ص). قسمش دادم که اگر اتفاقی افتاده به من بگو اما او گفت نه؛ فقط بیا. چون خیلی نگران شده بودم هرچه دوست و فامیل در تهران داشتم فرستادم به بیمارستان رسول اکرم(ص). خودم هم به طرف تهران به راه افتادم و 8شب رسیدم بیمارستان اما در آنجا گفتند دخترت نیست و برو فردا بیا. گفتم یعنی چی که نیست؟ دوستان و فامیلم بیشتر از 20بیمارستان تهران را دنبال نگار بودند اما نتوانستند پیدایش کنند تا اینکه نماینده دادستان آمد بیمارستان و من را به سردخانه برد. گفتم من 2 سال جبهه بودم و طاقتش را دارم. اگر اتفاقی افتاده به من بگویید. یکی از همکارانش در دوربین عکس چند جسد را نشانم داد. همه‌شان خون آلود بودند. 2دختر و 5پسر بودند. وقتی یکی از آنها را دیدم فهمیدم دخترم است. او را از روی کفشی که پایش بود شناختم. هفته قبل چون سرد شده بود خودم کفش‌هایش را از انبار خانه بیرون آورده بودم.» سیدامیر باب‌الحوائجی یکی از تلخ‌ترین صحنه‌های زندگی‌اش را ظهر چهارشنبه در پزشکی قانونی کهریزک تجربه کرد. او می‌گوید: «دخترم 50کیلو وزن و 150سانت قد داشت. صدایم زدند که بیا جنازه را شناسایی کن. کاور چند جسد را باز کردند. بعد از دیدن یکی دو جسد، پیکر دخترم را دیدم. نمی‌دانم چرا او را کالبدشکافی کرده بودند. او را بغل کردم و بوسیدم. در آن شرایط به من گفتند برو حسابداری. گفتند باید برای آمبولانس یک میلیون و 300هزار تومان بدهی. من که یکباره دنبال دخترم آمده بودم پولی همراهم نبود اما یکی از دوستانم پول آمبولانس را داد.»  خانواده نگار حالا بیشتر از هرچیزی دنبال پایمال نشدن خون او هستند. پدرش می‌گوید: «روز پنجشنبه در مراسم ترحیم دخترم نماینده‌های همدان در مجلس آمده بودند. آنها را قسم دادم که نگذارند خون دخترم پایمال شود. دخترم در همه این سال‌ها درس می‌خواند و همه تلاشش را انجام می‌داد تا فرد مفیدی برای جامعه باشد اما این حادثه او را پر پر کرد. حالا که تک فرزندم را از دست دادم من مانده‌ام و همسرم که از داغ دخترمان یک لحظه هم آرام و قرار ندارد.»


گرفتاردر بیمارستان‌ها
از ظهر سه‌شنبه که این حادثه هولناک رخ داد خانواده مصدومان حادثه گرفتار بیمارستان‌ها هستند. هر کدام وضعیت متفاوتی دارند؛ برخی مرخص شده‌اند و برخی گرفتار درمان هستند. اما بیشتر آنها از شرایطی که به‌وجود آمده گله دارند و ناراضی هستند.

یکی از این خانواده‌ها، خانواده بهار کوچه باغیان هستند. آنها از روزی که این حادثه اتفاق افتاد مدام در بیمارستان پیگیر وضعیت او هستند. مادرش یک لحظه هم آرام و قرار ندارد و نگران سرنوشت دخترش است. او به همشهری می‌گوید: «خدا می‌داند روز حادثه تا زمانی که برسم بیمارستان و دخترم را ببینم بر من چه گذشت. باید خودتان را جای من بگذارید تا درست متوجه شوید.  وقتی دخترم را با وضعیت بدی که داشت روی تخت بیمارستان دیدم انگار دنیا برایم به آخر رسیده بود. با وجود این خدا را شکر می‌کردم که دخترم از چنین حادثه‌ای جان سالم به در برده است.» مادر بهار اما دل پری از دانشگاه آزاد و بیمارستان دارد. او می‌گوید: «2روز دخترم روی تخت بیمارستان درد می‌کشید اما حتی وقتی یک ملحفه برای او می‌خواستیم باید کلی خواهش و تمنا می‌کردیم.

 روز اول اصلا نتوانستند تشخیص بدهند که چه اتفاقی برایش افتاده و می‌گفتند می‌تواند مرخص شود اما در ادامه با پیگیری‌های خودمان معلوم شد که دو تاندون گردنش پاره شده و مهره 12 کمرش هم آسیب‌دیده است. چون در بیمارستانی که بود رسیدگی خوبی انجام نمی‌شد خیلی تلاش کردیم تا او را به بیمارستان دیگری منتقل کنند و بالاخره بعد از چند روز از طرف دانشگاه آمدند و کارهای انتقال او انجام و به بیمارستان دیگری منتقل شد. خدا می‌داند ما و بقیه خانواده‌ها در این چند روز چه کشیدیم و امیدواریم باعث و بانی این حادثه مشخص و مجازات شود.»


واکاوی برکناری‌ها در دانشگاه آزاد
پس از انتشار اطلاعیه کمیته ویژه پیگیری سانحه مصیبت‌بار اتوبوس واحد علوم و تحقیقات که در آن از برکناری ۵نفر از مدیران واحد علوم و تحقیقات خبر داده شده است، بررسی‌ها نشان می‌دهد که ماه‌ها از کنار رفتن تعدادی از این مدیران می‌گذرد. به گزارش همشهری آنلاین، در اطلاعیه دانشگاه آزاد اسلامی آمده است: «با توجه به قصور و بی‌توجهی برخی از معاونان و مدیران واحد علوم و تحقیقات نسبت به نظارت بر برون‌سپاری و تامین امنیت تردد دانشجویان و عدم‌احراز صلاحیت حرفه‌ای پیمانکار و براساس گزارش‌ها و مستندات دستگاه‌های بازرسی و نظارتی مقرر شد تا معاون دانشجویی و مدیرکل دانشجویی واحد علوم و تحقیقات به اتفاق سرپرست معاونت اداری و مالی وقت و مدیرکل اداری وقت و مسئول ترابری وقت واحد علوم و تحقیقات که کارفرما و ناظر قرارداد برون‌سپاری ترابری اتوبوس‌های دانشجویی بودند و سوءمدیریت و قصور آنها در این فقره به جهت مدیریتی مسجل شده است، برکنار و به جهت اخراج به مراجع قانونی ذیربط معرفی شوند.»

به‌رغم این اطلاعیه، بررسی‌ها نشان می‌دهد که از ۲۲مرداد‌ماه۱۳۹۷ پستی تحت عنوان معاونت اداری و مالی در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی وجود نداشته است، چراکه رئیس وقت این واحد دانشگاهی در این تاریخ با صدور حکمی دست به تغییر و تحول در این حوزه زده است؛ به‌طوری که دکتر کریم حمدی، عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد واحد علوم و تحقیقات را به‌عنوان معاون توسعه و مدیریت منابع منصوب و جایگزین منصور بیات، سرپرست معاونت اداری و مالی کرده است. به این ترتیب کریم حمدی نخستین معاون توسعه و مدیریت منابع واحد علوم و تحقیقات پس از اجرای چارت جدید این واحد دانشگاهی است و دیگر پستی تحت عنوان معاون اداری و مالی وجود نداشته است. پس از گذشت ۲.۵‌ماه از انتصاب حمدی، فرد جدیدی با حکم رضا مسعودی سرپرست واحد علوم و تحقیقات به‌عنوان سرپرست معاونت توسعه و مدیریت منابع این واحد منصوب می‌شود. بر این اساس، دکتر محسن حاتم دومین فردی است که در پست معاونت توسعه و مدیریت منابع واحد علوم و تحقیقات قرار می‌گیرد و همچنان براساس اطلاعات مندرج در پایگاه رسمی واحد علوم و تحقیقات، در این سمت قرار دارد.

این در حالی است که برخی رسانه‌ها در پی اطلاعیه کمیته ویژه پیگیری سانحه مصیبت‌بار واژگونی اتوبوس واحد علوم و تحقیقات، به‌طور ضمنی از برکناری محسن حاتم یاد کرده‌اند. اما بررسی تغییرات پی‌درپی طی ۷۵روز (۲۲مرداد تا ۵آبان۹۷) در واحد علوم و تحقیقات، حاکی‌ است که منصور بیات آخرین مسئولی است که با عنوان معاون اداری و مالی در این واحد مسئولیت داشته است نه محسن حاتم. بنابراین مشخص می‌شود براساس جمع‌بندی کمیته ویژه پیگیری سانحه مصیبت‌بار واژگونی اتوبوس واحد علوم و تحقیقات، امضاکننده قرارداد با پیمانکار (یعنی منصور بیات) که بیش از ۱۳۰روز قبل از وقوع حادثه از مسئولیتش کنار رفته بوده به‌عنوان مقصر شناخته شده است، نه محسن حاتم که نزدیک ۶۰روز قبل از حادثه در جایگاه مسئولیتی قرار گرفته است. این در حالی است که خبرگزاری خانه ملت که از دیدار حبیب‌اله دهمرده، جبار کوچکی‌نژاد و فریده اولادقباد نمایندگان عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با مسئولان واحد علوم و تحقیقات خبر داده است، به گزارش اطلاعاتی پرداخته؛ ازجمله اینکه صرفا ۲۰روز از به‌کارگیری راننده اتوبوس که فاقد برگه سلامت بوده می‌گذشته و اعتبار معاینه فنی اتوبوس مزبور در ۲۲آذر۹۷ یعنی ۱۲روز قبل از حادثه منقضی شده است. اما گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه آزاد اسلامی از تصمیم کمیته ویژه پیگیری سانحه مصیبت‌بار واژگونی اتوبوس واحد علوم و تحقیقات حاکی است که این کمیته بر «قصور و بی‌توجهی نسبت به نظارت بر برون‌سپاری» و «عدم‌احراز صلاحیت حرفه‌ای پیمانکار» تأکید دارد. براساس این گزارش، حجت‌الاسلام حجت‌اله ذاکر معاون فرهنگی و دانشجویی و دکتر یونس فرهمند مدیرکل امور دانشجویی واحد علوم و تحقیقات از دیگر برکنارشدگان هستند که هم در زمان امضای قرارداد پیمانکاری و هم در زمان وقوع حادثه در مسئولیت‌های یادشده حضور داشته‌اند اما مشخص نیست در قرارداد مزبور یا وظایف ذاتی‌ و تقسیم کار صورت‌گرفته در اداره دانشگاه، مسئولیتی برای آنها به‌عنوان ناظر یا هر مقوله دیگری در زمینه سرویس‌های دانشجویی درنظر گرفته شده بوده یا خیر.