پرونده
برپایی جشن سال نو میلادی از سوی ارامنه شمال
همشهری از برپایی جشن سال نو میلادی بین ارامنه استان‌های گلستان، مازندران و گیلان گزارش می‌دهد
گیلان، مازندران و گلستان از استان‌هایی هستند که از دیرباز تاکنون محل زندگی بسیاری از ارامنه هستند. این هموطنان مسیحی از بدو ورود با مردم این مناطق رابطه‌ای دوستانه داشتند که همچنان به قوت خود باقی است. بر همین اساس ارامنه در کمال آرامش، فرایض دینی و آیین‌های خود را انجام می‌دهند.به مناسبت آغازسال نوی مسیحی با برخی از هموطنان ارامنه در سه استان شمال کشور به گفت‌وگو نشستیم تا راز همزیستی مسیحیان و مسلمانان در این خطه از سرزمین ایران باخبر شویم.
مازندران
بیش از یک قرن زندگی ارامنه در مازندران
اشکان جهان‌آرای | ساری-خبرنگار:
ارامنه ده‌ها سال است که در مازندران سکونت دارند. به طوری که در قبرستان‌های متعلق به آنها در استان، مزارهایی مربوط به 150 سال پیش هم دیده می‌شود. وجود شهرک هایگاشن در شهرستان نور و برگزاری مراسم ویژه سال نو در کلیسای آنتوان مقدس این شهرک سبب شده که عده‌ای از ارامنه ساکن تهران و هموطنان ارمنی ساکن شهرهای مختلف مازندران، در آنجا گردهم بیایند و سال نو میلادی و تولد حضرت عیسی(ع) را جشن بگیرند.
هر سال در این شهرک ویژه ارامنه، جشن آغاز سال نو با حضور ارامنه برگزار می‌شود. امسال نیز قرار است همزمان با آغاز سال نو میلادی این جشن در شهرک هایگاشن برگزار شود.هرچند که تعدادی از هم‌استانی‌های ارمنی در شهرهای مختلف استان سکونت دارند، اما تمرکز جمعیتی آنها در مرکز استان بیشتر است. حدود 80 شهروند ارمنی در ساری سکونت دارند.
پس از ساری هم بابل بیشترین جمعیت ارامنه را دارد. تعدادی از ارامنه مازندران نیز در رفت‌وآمد به استان هستند و سکونت دائمی ندارند. ارامنه مازندران یک شورای خلیفه‌گری در ساری زیر نظر خلیفه‌گری تهران دارند که مسئولیت هماهنگی و برنامه‌ریزی برای اجرای گردهمایی‌های مختلف یا برنامه‌های جمعی آنها در ساری را دارد. برنامه‌ریزی برای مراسم سال نو میلادی در ساری توسط این شورای خلیفه‌گری انجام می‌شود.
کریسمس و سال نو
«کارینا باغداساریان» یکی از شهروندان ارمنی ساکن ساری است که در انجمن بانوان ارامنه که زیر نظر شورای خلیفه‌گری ساری فعالیت می‌کند، عضو است. همسرش «هوویک قره‌ماتروسیان» رئیس شورای خلیفه‌گری ارامنه ساری است. این شهروند ارمنی در گفت‌وگو با همشهری درباره رسوم سال نو میلادی و شب کریسمس این قشر از هموطنان در مازندران می‌گوید: ارامنه میلاد حضرت عیسی(ع) را کریسمس می‌نامند و اول ژانویه را نیز به مناسبت آغاز سال نو میلادی جشن می‌گیرند. این روال در بین همه مسیحیان مرسوم است. اما تفاوتی که در تاریخ برگزاری این جشن‌ها بین ما در ایران، روسیه، ارمنستان و سایر کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق، با مسیحیان آمریکا و اروپا وجود دارد، تاریخ میلاد مسیح است. وی می‌افزاید: ما 6 ژانویه را کریسمس یا میلاد حضرت عیسی(ع) می‌دانیم و شب پیش از آن، یعنی 5 ژانویه را که مطابق با 15 دی است، جشن می‌گیریم؛ در حالی که در سایر نقاط دنیا، مسیحیان امروز (25 دسامبر) را میلاد عیسی مسیح(ع) می‌دانند.
این شهروند ارمنی مرکز استان یکی از رسوم مورد توجه برای کریسمس را روزه گرفتن عنوان می‌کند و می‌افزاید: آن روز باید روزه بگیریم. روزه ما هم به این شکل است که از خوردن گوشت قرمز پرهیز می‌کنیم. به همین دلیل غذای اصلی شب کریسمس ما، پلو با کوکو و ماهی است. این رسم یکی از رسوم ثابت ارامنه محسوب می‌شود.
حتی بعضی از ارامنه چند روز پیش از تولد حضرت عیسی(ع) روزه می‌گیرند و غذای گیاهی می‌خورند. برای شب ژانویه هم که آغاز سال نو میلادی است، معمولا یک گردهمایی در سالن اجتماعات ارامنه ساری برگزار می‌کنیم و به یکدیگر سال نو را تبریک می‌‌گوییم. علاوه بر این دو مناسبت، در مناسبت‌های مذهبی دیگر مانند عید پاک یا غسل تعمید هم جمع می‌شویم. سالی یک بار هم اسقف اعظم به ساری می‌آید و همه ارامنه منطقه، ناهار را مهمان اسقف می‌شوند. در واقع گردهمایی‌های ما عمدتا مناسبتی است یا زمانی که یکی از ارامنه فوت کرده باشد.
بابانوئل و درخت کریسمس
بابانوئل برای همه یک تصویر ثابت از کریسمس و جشن سال نو مسیحیان است. به گفته باغداساریان ارامنه مازندران نیز بابانوئل را در جمع‌های ویژه سال نو خود دارند. وی اظهار می‌کند: بابانوئل مانند همه جای دنیا در جشن سال نو ما حضور دارد و هدیه می‌دهد. در طول سال برای خرید وسیله‌ای که بچه‌ها به آن علاقه دارند، برنامه‌ریزی می‌کنیم و شب جشن آن را زیر درخت کریسمس می‌گذاریم. صبح که بچه‌ها بیدار شوند هدیه خود را از زیر درخت برمی‌دارند.این شهروند ارمنی درباره درخت کریسمس نیز بیان می‌کند: آماده کردن درخت کریسمس که یکی از نمادهای سال نو میلادی است و آن را نشانه برکت و روزی می‌دانیم هم برای ما اهمیت زیادی دارد. هر سال با کمک هم درخت سالن اجتماعات را تزئین می‌کنیم. در خانه‌ها هم بنا به سلیقه افراد، درخت‌های سال نو تزئین می‌شوند. البته امسال به دلیل این‌که چند تن از ارامنه ساری فوت کردند، شورای خلیفه‌گری برای ادای احترام به خانواده‌های درگذشتگان تصمیم گرفت تا جشنی در ساری برگزار نکند. به همین دلیل برای مراسم سال نو میلادی به هایگاشن می‌رویم. برای این مراسم به تهران هم می‌توانیم برویم.
حس مشترک وطن‌دوستی
باغداساریان به این نکته نیز اشاره می‌کند که ارامنه در مازندران مانند سراسر کشور مانند یک شهروند عادی از همه حقوق برخوردارند. عضو انجمن بانوان شورای خلیفه‌گری ارامنه ساری می‌گوید: در همه مسائل اجتماعی و مذهبی با ما همکاری می‌شود. از انتخابات نماینده ارامنه در مجلس گرفته تا زمانی که اسقف به مازندران سفر می‌کند و حتی برگزاری گردهمایی‌ها، مسئولان برای این‌که مشکلی نداشته باشیم، با ما همراه هستند. همواره هم تاکید می‌کنند که اگر مشکلی وجود داشت اطلاع دهیم تا به سرعت برطرف شود.
وی با تاکید بر این‌که یک ارمنی مثل همه مازنی‌ها خود را مازندرانی می‌داند و به این استان و شهر ساری تعلق خاطر دارد، اظهار می‌کند: علاوه بر مسئولان، به عنوان یک شهروند ارمنی متولد ایران که تمام عمرم را در این کشور سکونت داشتم، هرگز احساس نکردم که جدا از این جامعه هستم. این حس وطن‌دوستی بین ما مشترک است و هرگز پیش نیامده که در ایران و مازندران احساس غربت کنیم.
برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های فرهنگی مشترک در مازندران
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران هم که به واسطه پیشینه مدیرکلی اداره فرهنگ و ارشاد اصفهان و همچنین رایزنی فرهنگی ایران در صربستان، ارتباط نزدیکی با مسیحیان داشت، بر نزدیکی ارامنه ایران و مسلمانان تأکید دارد و به همشهری می‌گوید: ما با مسیحیان ایران یا ارامنه که از دیرباز در کنار مردم ایران زندگی می‌کردند همواره روابطی سرشار از صمیمیت و ملاطفت داشته و داریم. در واقع پیروان ادیان الهی که ساکن ایران بودند و هستند، بدون این‌که احساس غربت کنند همواره از این همنشینی خاطرات شیرینی دارند. این هموطنان جزئی از ما هستند و همیشه در کنار همدیگر هستیم.
«محمود شالویی» ضمن تبریک میلاد حضرت عیسی(ع) به همه ارامنه و مسیحیان، به‌ویژه ارامنه ساکن مازندران، از برنامه‌ریزی برای افزایش فعالیت‌های فرهنگی و هنری با حضور ارامنه استان خبر می‌دهد و می‌افزاید: در دیدارهایی با هموطنان ارمنی ساکن شهر نور گفت‌و‌گوهای صمیمانه‌ای برای انجام سلسله برنامه‌های فرهنگی و هنری با مشارکت یکدیگر داشتیم و به نقاط مشترکی هم رسیدیم. در دوره‌ای که مدیر کل فرهنگ و ارشاد اصفهان بودم هم رابطه نزدیکی با ارامنه در اصفهان داشتیم و برنامه‌های فرهنگی مشترکی اجرا کردیم که این طرح را در مازندران هم دنبال می‌کنیم.
در میان ارامنه ایران، هنرمندان بسیار خوب و توانمندی در رشته‌های مختلف بودند و هستند و فعالیت‌های هنری آنها هم همیشه موجب رونق و اعتلای هنر ما شده است.وی معتقد است که هموطنان ارمنی ساکن مازندران قابلیت این را دارند که حضور قوی و مؤثری در برنامه‌های فرهنگی استان داشته باشند.این مسئول اظهار می‌کند: یقین داریم این همکاری مشترک به اعتلای فرهنگی برای همه ما منجر می‌شود. نه ما ارامنه را جدا از خود می‌دانیم و نه آنها خود را جدا از سرزمین اسلامی ایران می‌بینند. بنابراین می‌توانیم بیش از پیش نقش مؤثری در درخشش‌های همدیگر داشته باشیم.
گیلان
جشن ژانویه در انزلی با غذاهای گیلانی
مریم ساحلی| انزلی-خبرنگار:
رشت و انزلی دو شهر مهم گیلان هستند که بخشی از جمعیت آنها را ارامنه تشکیل می‌دهند. روابط ارامنه و مردم این دو شهر از دیرباز زبانزد و براساس احترام متقابل بوده است. ارامنه گیلان همه ساله میلاد مسیح را جشن می‌گیرند؛ جشنی که طعم و بوی گیلانی را هم به همراه دارد.سال نو میلادی که نزدیک می‌شود، کاج‌های کوچک و بزرگ در برخی گل‌فروشی‌ها نگاه‌ها را به سمت خود جلب می‌کنند.
کارت‌پستال‌های خاص کریسمس، گوی‌ها و ستاره‌های رنگی را هم می‌توان در ویترین بعضی فروشگاه‌ها دید. برخی کسبه ارمنی هم در مغازه‌هایشان کاج تزیین شده می‌گذارند. به همین دلیل برای مردم انزلی بیشتر از سایر شهرهای گیلان آغاز سال نو مسیحی قابل لمس است. سابقه سکونت ارامنه در بندرانزلی به 3 قرن پیش باز می‌گردد. سال‌ها پیش که جمعیت ارامنه بندرانزلی بیشتر از امروز بود، ناقوس کلیسا در آغاز سال نو میلادی ساعت 12 شب به صدا در می‌آمد. در این شهر ساحلی سال‌های مدیدی است که ارامنه کنار همشهریان مسلمان خود در صلح و آرامش زندگی می‌کنند. کلیسای حضرت مریم مقدس(س) با بیش از 130 سال قدمت هنوز نزدیک میدان اصلی شهر دیده می‌شود.
جشن ژانویه با غذای گیلانی
«آرمن امیریان» بیش از 7 دهه است که در بندرانزلی زندگی می‌کند. وی می‌گوید: پدرم ایرانی‌الاصل و ساکن شهر بادکوبه بود. وقتی یک ماهه بودم، دولت شوروی ما را از آنجا راند، از همان زمان خانواده ما ساکن بندرانزلی شد.
امیریان در خصوص آداب و رسوم شب تحویل سال نو میلادی ادامه می‌دهد: ما هم مثل همه ایرانی‌ها و به‌ویژه گیلانی‌ها که سال نو شمسی را جشن می‌گیرند، سال نو میلادی را جشن می‌گیریم. در این شب افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند. برای این شب سبزی‌پلو همراه با ماهی، کوکو با سبزی محلی و فسنجان می‌پزیم.
وی به پخت شیرینی‌های خانگی نظیر «نازک» و «گاتا» نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: برای این جشن کاج تزیین می‌کنیم و پدر‌ها و مادرها برای بچه‌ها کادو می‌خرند و زیر درخت کاج می‌گذارند. بعضی وقت‌ها یکی از بزرگ‌ترها در تاریکی لباس بابا نوئل می‌پوشد و بعد چراغ‌ها را روشن می‌کنند. بچه‌ها از دیدن بابا نوئل خوشحال می‌شوند و عیدی‌هایشان را می‌گیرند. سپس با خاموش شدن چراغ، بابا نوئل می‌رود تا لباسش را عوض کند. به گفته امیریان جشن آغاز سال نو سال‌ها پیش با حضور ارامنه در ساختمانی که در محوطه کلیسای انزلی واقع است، برگزار می‌شد.
وی با بیان این‌که تعداد ارامنه انزلی در گذشته بیشتر بوده، توضیح می‌دهد: به مرور زمان جوانان ارمنی برای تحصیل و اشتغال به شهرهایی همچون تهران مهاجرت کردند و پس از مدتی پدران و مادرانشان هم به دنبال آنها رفتند. از گذشته بیشتر ارامنه در «کرد محله» غازیان ساکن بوده‌اند. در حال حاضر در بندرانزلی 45 ارمنی سکونت دارد.
این شهروند درباره ارتباط ارامنه انزلی با همشهریان مسلمان می‌گوید: ما با همسایه‌های مسلمانمان رفت و آمد می‌کنیم و ارتباط بسیار صمیمانه‌ای داریم. چند سال پیش هنگام بارش سنگین برف در انزلی خانواده‌ام تهران بودند و من تنها در منزل به سر می‌بردم. یکی از همسایه‌های مسلمان من را به خانه خود برد و20 روز مهمان آنها بودم. او و همسرش با مهربانی از من پذیرایی کردند. از گذشته تاکنون بین ما و مسلمانان در این شهر فاصله وجود نداشته است.
نذری برای آقا سیدمحمد نجفی
امیریان بیان می‌کند: پدرم هر سال شب عاشورا گوسفند نذری به مسجد امامزاده صالح(ع) غازیان هدیه می‌کرد. من هم هر سال شب عاشورا به زیارت آقا سیدمحمد نجفی می‌روم. خانواده‌ام بیمه آقا سیدمحمد است. وی می‌گوید: همسرم از ارامنه تهران است. وقتی به خواستگاری‌اش رفتم از اعتقاداتم در مورد عاشورا و امام حسین(ع) با او صحبت کردم. او هم گفت که در عاشورا به مکان‌هایی که مسلمانان نذر می‌کنند و دخیل می‌بندند، می‌رود و نذری را که دارد ادا می‌کند. این شهروند از غذاهای نذری که همسایه‌های مسلمان برایشان می‌آورند و از عمل پیوند قرنیه‌اش و دعاهای دوستان مسلمانش با شوق سخن می‌گوید.
نیایش در کلیسا
هوسپیان یکی دیگر از ارامنه گیلانی در مورد جشن شب سال نو می‌گوید: هر سال ارامنه رشت و انزلی در مکانی که از قبل مجوز آن گرفته شده، سال نو را جشن می‌گیریم.وی ادامه می‌دهد: ارامنه این دو شهر حدود ۱۰۰ نفر هستند و ۵ روز بعد از این جشن در کلیسا حاضر می‌شویم. کشیش نداریم اما خودمان در کلیسا به دعا و نیایش می‌پردازیم. این شهروند اظهار می‌کند: اغلب ارمنی‌ها مسن هستند و برخی از جوانان هم به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند.
گلستان
جشن میلاد مسیح در قرق گلستان
همزمان با سال نو میلادی استاندار گلستان و فرماندار گرگان به دیدار ارامنه استان می‌روند
الهام رئوفی‌فر | گرگان-خبرنگار:
کلیسای ارامنه و مسیحیان در گلستان در بخش «قرق» قرار دارد و ساختمانی چند ضلعی است که دور تا دورش را زمین‌های کشاورزی احاطه کرده است. با عبور از زمین‌های کشاورزی جلوی در ورودی کلیسای قرق قرار می‌گیریم.
حالا دیگر در آن فاصله نزدیک فقط دیوارهای آجری و در آهنی ورودی پیداست. محوطه‌ای که به عنوان باغ کلیسا شناخته می‌شود، اطراف ساختمان اصلی را در برگرفته است. با اولین ضربه‌ها به در آهنی، در باز می‌شود. شنیده‌ایم که نگهبان کلیسا تنها ساکن آن است و پدر روحانی هم فقط برای انجام مراسم خاص از تهران به اینجا می‌آید.نگهبان مشغول آب و جاروی حیاط کلیسا برای برگزاری جشن سال نو میلادی است. شنیده شده که امسال جوانان برای برگزاری مراسم به تهران رفته‌اند، ولی سالمندان در قرق باقی مانده‌اند و این جشن را برگزار می‌کنند.
گورستانی کوچک، ساختمانی برای برگزاری مراسم عروسی و عزا، فضایی برای بازی کودکان و ردیفی از درختان کاج هم در این کلیسا وجود دارند. کتیبه‌ای به زبان ارمنی روی ساختمان نصب شده است. تاریخ نوشته شده روی آن به اعداد لاتین بوده و نشان می‌دهد که ساختمان در سال 1985 ساخته شده است. برخی از سنگ مزارها در گورستان، تاریخی مربوط به قرن بیستم دارند و به نظر می‌رسد که عمر گورستان بیشتر از ساختمان کلیساست.
نگهبان به ما می‌گوید به روستا بازگردیم و سراغ خانه «ارباب روبیک» را بگیریم. به گفته وی، ارباب فوت کرده، اما می‌توانیم با پسرش «انریک» گفت‌وگو کنیم. هنوز از کلیسا خارج نشده‌ایم که نگهبان تراکتور قرمزی را نشانمان می‌دهد و می‌گوید: آن آقا که ایستاده، اسمش آقا «رضا» و دوست انریک است، می‌تواند نشانی دقیق او را به شما بدهد.رضا مرد خوش‌برخوردی است و باید به زمین کشاورزی‌اش برود. به همین دلیل شماره تماس انریک را به ما می‌دهد.
انریک جوان خیلی زود پذیرای ما می‌شود و با برادر آقا رضا که ما را همراهی می‌کند به خانه ارباب روبیک وارد می‌شویم. پیش از ورود ما، راهنمای جوان ما که فقط 20 سال دارد، می‌گوید: همه روستا این خانواده را دوست دارند و به آنها احترام می‌گذارند. برای حل مشکلات، ریش‌سفیدی هم می‌کنند.خانه ارباب روبیک بسیار بزرگ است. کشاورز بودن انگار هویتی است که در جای جای خانه خودش را نشان می‌دهد. ماشین‌آلات کشاورزی در پارکینگ هستند. خانمی کمی آن طرف‌تر از جایی که ما ایستاده‌ایم، مشغول رسیدگی به باغچه است.
کمی بعد «سوسانا» و «زوارت» از اهالی خانه هم به جمع ما اضافه می‌شوند. آنها در حال گذر از میانسالی هستند. می‌پرسم که آیا بابانوئل به شما هم سر می‌زند؟ زوارت می‌خندد و می‌گوید: بله. بابانوئل همه‌جا می‌رود. آن قدیم‌ها که مثل حالا این همه اسباب‌بازی و وسایل مختلف نبود، بابانوئل برای بچه‌ها مداد یا دفتر یا وسایلی مانند اینها می‌آورد. یادم هست وقتی خیلی کوچک بودیم شب سال نو مادرم ما را زود می‌خواباند. بعد درخت کاج را تزیین می‌کرد و صبح که بیدار می‌شدیم، می‌گفت زیر بالش‌هایتان را نگاه کنید، بابانوئل برایتان هدیه آورده است. ما همیشه ناراحت بودیم از این‌که بابانوئل وقتی ما خواب بودیم می‌آمد.انریک هم درباره جشن نوروز بیان می‌کند: ملیت ما ایرانی است و به همین دلیل نوروز را هم جشن می‌گیریم. فقط جشن ما کمی با شهروندان دیگر تفاوت دارد.
دیدار فرماندار با ارامنه
در گلستان هر سال نو میلادی، مسیحیان مهمانان مسلمان هم دارند. فرماندار گرگان می‌گوید: برای تبریک سال نو به دیدار ارامنه و مسیحیان می‌روم که در شهرهای قرق و فاضلاب‌آباد سکونت دارند.
«ابوالقاسم صفوی» ادامه می‌دهد: ارمنی یا شیعه و سنی بودن، معیار ما نیست، چرا که همه شهروندان گلستانی هستیم و مناسک و آیین و رسوم همه مورد احترام است. مدیرکل دفتر استاندار هم می‌گوید: دیدار با ارامنه و مسیحیان گلستانی در سال نوی میلادی و البته به مناسبت میلاد مسیح از برنامه‌های استاندار گلستان است. زمان دقیق این دیدار هنوز مشخص نشده است، چراکه باید با برنامه‌های استان و البته سفرهای کاری وی به تهران هماهنگ شود. «سیاوش بیاتی» بیان می‌کند: این دیدار بی‌شک اتفاق خواهد افتاد. میان شهروندان اقلیت‌های مذهبی یا قومی با هیچ یک از شهروندان دیگر فرقی نیست و احترام به رسوم همه آنها محکم‌کننده وحدت گلستان است.
