5 بازه زمانی سازمان جنگل‌ها و مأموریت بازه ششم

شاهرخ جباری‌ارفعی/کارشناس ارشد جنگلداری

سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور سال1284 را آغاز فعالیت جنگلبانی در ایران اعلام و آن را در آرم خود درج کرد؛ اکنون 113سال از فعالیت این سازمان می‌گذرد. در این مدت جنگلبانی ایران با فراز و فرودها و نقاط عطف تأثیرگذاری روبه‌رو بوده و می‌توان دوران فعالیت جنگلبانی در ایران را  به 5بازه زمانی به شرح زیر تقسیم کرد:
جنگلبانی اول؛ بی‌خبری (1299-1284): در این بازه زمانی کشور دچار جنگ و توفان‌های اجتماعی بود، امتیاز بهره‌برداری از جنگل به بیگانگان داده شد و مالکان هم نسبت به صادرات گونه‌های باارزشی چون شمشاد، بلوط و... اقدام می‌کردند. این بازه زمانی به همین دلیل دوره بی‌خبری نامگذاری شده است.
جنگلبانی دوم؛ هوشیاری (1318-1299): در سال 1299دولت به‌طور اتفاقی با مشاهده آمار گمرکی صادرات چوب به اهمیت جنگل پی برد و تیمی را برای نقشه‌برداری و تعیین مرز جنگل‌های خالصه و اربابی به گیلان اعزام کرد. در زمینه زغال‌گیری و بهره‌برداری بی‌رویه حساسیت ایجاد شد. جوانان برای تحصیل دانش نوین به خارج اعزام شدند. همچنین دولت برای ایجاد تشکیلات ابتدایی جنگلبانی، یک متخصص اتریشی به نام شریکر را به‌کار گرفت. این بازه زمانی را به همین دلایل می‌توان دوران هوشیاری نام نهاد. یادآور می‌شود که شریکر در ایران درگذشت و در کنار کریم ساعی به خاک سپرده شد. کریم جوانشیر او را بنیانگذار جنگلبانی ایران نامیده است.
جنگلبانی سوم؛ آگاهی (1341-1318): کریم ساعی از دانشجویانی بود که در سال1310 برای تحصیل در رشته جنگل و آب به خارج اعزام شد و در سال1316 پس از اتمام تحصیلات به ایران برگشت. ساعی در سال1318 به تصدی دایره جنگل درآمد. محمدحسین جزیره‌ای این سال را آغاز جنگلبانی نوین ایران و ساعی را بنیانگذار آن می‌داند.
کریم ساعی خدمات برجسته‌ای به جنگلبانی ایران کرده است؛ تالیف نخستین نشریه فارسی درباره جنگل در سال1321، تالیف 2 جلد کتاب جنگل‌شناسی، ایجاد نهالستان‌های جنگلی، جنگل‌کاری در تپه‌های عباس آباد تهران، ایجاد بنگاه‌جنگل‌ها، کوشش در تصویب قانون مربوط به جنگل و... از دیگر اقدامات او است. متأسفانه داس اجل کشتزار عمر او را خیلی زود درو کرد اما یاد او گرامی و نامش پایدار است. این بازه زمانی به همین دلایل دوره آگاهی نامگذاری شده است.
جنگلبانی چهارم؛ انقلاب مالکیتی (1357-1341): با ملی‌شدن جنگل‌ها، در واقع دوره دیگری از جنگلبانی آغاز شد. در این دوره بهره‌برداری از جنگل‌ها با تهیه طرح‌های جنگلداری مصوب سازمان جنگلبانی ایران انجام می‌شد. اقداماتی در صنعتی کردن بهره‌برداری از جنگل صورت گرفت، اطراف پایتخت مانند چیتگر و لویزان جنگل‌کاری شد و... اما اثرگذارترین پدیده این دوره، همان ملی کردن جنگل‌ها بود که به واقع انقلابی در مالکیت جنگل ایجاد کرد.
جنگلبانی پنجم؛ انقلاب اسلامی (1397-1357): با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، کارشناسان خارجی ایران را ترک کردند و تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری به‌عهده کارشناسان و مدیران داخلی قرار گرفت. طرح‌های جنگلداری و جنگل‌کاری از نظر سطح و دامنه رشد زیادی کرد. دانشگاه‌های زیادی به تربیت متخصص جنگل پرداختند اما با وجود همه تلاش‌ها به‌علت عدم‌مشارکت واقعی مردم در سیاستگذاری و اجرا و عدم‌امکان استفاده از انبوه جوانان و دانش‌آموختگان نتیجه مطلوب حاصل نشد و متأسفانه در این اواخر به نوعی به انقطاع مدیریت رسید. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گرچه شعار «با مردم، برای مردم» را برگزیده اما در عملیاتی کردن به جز در موارد معدود موفق نبوده تا جایی که رئیس کنونی این سازمان، سال1397 را سال مشارکت مردم اعلام کرده است.
اینک باید منتظر جنگلبانی ششم ماند، برشی تأثیرگذار با اقداماتی که تحولاتی بزرگ برجای گذاشته و شایسته آغاز دوران جدیدی باشد. مشخصات جنگلبانی ششم شامل اراده بخش دولتی در جلب مشارکت واقعی مردم، انجام همکاری داوطلبانه از طرف تشکل‌های جوامع محلی و سازمان‌های غیردولتی مستقل، تولید گفتمان و تدوین مبانی اندیشگی مدیریت جنگل توسط دانشگاهیان و محققان است.