ابرهای کاردستی

مریم سمائی

فناوری بارور‌سازی‌ ابرها یک واقعیت تأیید شده از سوی مجامع علمی بین‌المللی است که موجب افزایش میزان بارش ابرهای باران‌زا می‌شود. این فناوری اگرچه در کنار موافقان خود، مخالفان زیادی هم دارد اما بیش از 80سال است که برای افزایش میزان بارندگی، در کشورهای مختلف دنیا مورداستفاده قرار‌می‌گیرد.

در ایران هم از سال 53 با حضور یک شرکت کانادایی تحقیق و مطالعه روی این طرح شروع شد و در مدت کوتاهی بارورسازی ابرها با مشارکت این شرکت خارجی، سازمان هواشناسی کشور و متولی‌گری وزارت نیرو در محدوده سد کرج و لتیان انجام شد و طبق برآوردها حدود 15درصد به افزایش بارش‌ها کمک کرد اما بعد از انقلاب طرح بارورسازی ابرها متوقف شد تا اینکه در سال 76 با راه‌اندازی مرکز ملی تحقیقات و بارورسازی ابرها در یزد، بار دیگر این فناوری در کشور مورد استفاده قرار گرفت.

مرکز ملی تحقیقات و بارورسازی ابرها طی این 20سال 11دوره پروژه بارورسازی ابر داشته که آخرین پروژه آن در سال 95 به اجرا درآمده است.

فرید گلکار، مدیر مرکز ملی تحقیقات و بارورسازی ابرها در این‌باره به درنگ می‌گوید: پروژه‌های ما از اوایل فصل پاییز تا حداکثر نیمه اول بهار به اجرا در‌می‌آیند. تا‌کنون پروژه‌ها در هر دوره در ایران مرکزی شامل استان‌های یزد، اصفهان، کرمان، فارس و چهارمحال‌و‌بختیاری اجرایی شده است، همچنین در استان‌های گیلان، مازندران، آذربایجان‌شرقی و غربی، خراسان‌جنوبی، کرمانشاه، قم، تهران، زنجان، مرکزی و بخش شمالی استان خوزستان هم پروژه بارورسازی ابر را داشته‌ایم.

او با اشاره به اینکه بارورسازی ابر به‌معنای بارش‌زا کردن ابرهای غیرقابل بارش نیست می‌گوید: فناوری بارورسازی ابرها افزایش‌دهنده میزان بارش ابرهای باران‌زاست؛ بنابراین در شرایط خشکسالی ما کم‌کارتر می‌شویم چرا‌که ابر باران‌زایی وجود ندارد که ما میزان بارش آن را افزایش دهیم.

گلکار به تصور اشتباه برخی از افراد درباره نجات شهرها از خشکسالی با فناوری بارورسازی ابرها اشاره می‌کند و می‌گوید: این توقع و تصور درستی نیست؛ چرا که تا زمانی که ابر بارش‌زا نباشد باروری ابر معنا پیدا نمی‌کند؛ به‌عنوان مثال هیچ وقت مناطق کویری مناطق هدف ما نیستند چون ابر بارش‌زا ندارند. ما روی مناطقی کار می‌کنیم که ابر مناسب داشته باشند. در سال 95، ما حدود 50سورت پرواز داشتیم که تنها 2سورت آن در یزد بود آن هم نه در مناطق کویری و شهری بلکه روی ارتفاعات شیرکوه این استان.

او در ادامه می‌گوید: برای بارور کردن ابر باران‌زا هم شرایط خاصی نیاز است. ما از چند روز قبل از ورود سامانه بارش‌زا به پایش آن از طریق ماهواره‌ها می‌پردازیم. وقتی سامانه نزدیک می‌شود با رادارهای هواشناسی وضعیت فیزیکی ابر، دما و رطوبت آن مورد سنجش قرار‌می‌گیرد تا در نهایت براساس داده‌ها تصمیم‌گیری شود که بارورسازی انجام شود یا خیر و اگر قرار است انجام شود در کجا این کار صورت بگیرد. بعد از این مرحله هم درحالی ‌که از روی زمین وضعیت را کنترل می‌کنیم، پرواز انجام می‌شود و این بار همکاران ما در داخل هواپیما با سنسورهایی که موجود است شروع به پایش ابر می‌کنند و درصورت تأیید شدن، پروژه بارورسازی انجام می‌شود.

بسیاری از مخالفان بارورسازی ابرها معتقدند که این روش، روشی قابل‌کنترل و ارزیابی نیست و مشکلاتی را هم ایجاد می‌کند؛ به‌عنوان مثال در برخی از کشورها جواب می‌دهد و در برخی مناطق موفق نیست.

گلکار در این‌باره می‌گوید: فناوری بارورسازی ابرها هم‌اکنون در60کشور جهان به اجرا درمی‌آید و تا‌کنون دلیل علمی و منطقی برای رد این فناوری به اثبات نرسیده است. ارزیابی پروژه کاری بسیار سخت و دشوار است؛ به‌عنوان نمونه در حدود 2سال طول کشید تا نتایج پروژه‌ای که ما در سال آبی 93 و 94 انجام دادیم به‌دست بیاید. طبق نتایج به‌دست‌آمده از این ارزیابی حدود 2میلیارد مترمکعب آب حاصل از بارورسازی ابر طی 4‌ماه در کل استان‌هایی که در ایران مرکزی واقع هستند استحصال شد که رقم قابل‌توجهی است؛ برای هر مترمکعب از این آب حدود 300تا 400ریال هزینه شده بود.

گلکار اشاره‌ای هم به مشکلات مالی و اختصاص نیافتن بودجه کافی به این فناوری می‌کند و می‌گوید: اینکه چرا طی این 20سال تنها 11دوره پروژه به اجرا درآمده است به‌دلیل مشکلات مالی و تعلق نگرفتن بودجه کافی به این مرکز است. مقامات تصمیم‌گیر که هزینه این پروژه‌ها را تعیین می‌کنند اطمینان راسخ به این فناوری ندارند، از سوی دیگر اطلاع‌رسانی از نوع فعالیت‌ها هم کافی نبوده و ما قبول داریم که در اطلاع‌رسانی کم‌کاری کرده‌ایم. اگر بودجه لازم به این فناوری اختصاص یابد این امکان وجود دارد که هر سال پروژه بارورسازی ابرهای باران‌زا را داشته باشیم.

مدیر مرکز تحقیقات و بارورسازی ابرها درباره تجهیزات این فناوری هم می‌گوید: حدود 10 سال پروژه‌ها را با همکاری رصدخانه مرکزی آب و هواشناسی روسیه به اجرا در‌آوردیم. در این مدت علاوه بر خرید تجهیزات، انتقال فناوری هم از این کشور صورت گرفت. از سال 86 هم به‌طور مستقل با فناوری موجود در کشور پروژه‌های بارورسازی را به اجرا درمی‌آوریم.

او در ادامه می‌گوید: در بخش تجهیزات علاوه بر نیاز به مواد و تجهیزات لازم برای انتشار و تزریق آن، نیاز به سنسورهای بسیار حساس در داخل هواپیما هم داریم. هم‌اکنون مواد بارورسازی در داخل کشور وجود دارد اما سنسورها تنها در 2 شرکت خارجی ساخته می‌شود که تمامی کشورها ازجمله چین و روسیه هم از این دو شرکت خریداری می‌کنند.

گلکار در پایان خاطرنشان می‌کند: در هیچ کجای دنیا هیچ فناوری‌ای وجود ندارد که بتواند مشکل کم‌آبی و خشکسالی را حل کند و تنها می‌توان با مجموعه‌ای از رفتارها، اقدامات و فناوری‌ها شرایط را بهتر کرد. در بحث کم‌آبی باید حتما مدیریت آب و بازچرخانی آب را داشته باشیم و در کنار آن، مدیریت تولید آب که بارور‌سازی‌ ابرها شاخص‌ترین نوع آن است هم می‌تواند کمک‌کننده باشد.