توسعه شهری؛ هماهنگ با هویت و محیط زیست

پریسا امیرقاسم‌خانی/خبر‌نگار

 با اینکه به‌نظر می‌رسد دلیل عمده به‌وجود آمدن یک شهر توسعه‌یافته، برخورداری از مواهب مدرنیته است ولی شما مشاهده می‌کنید شهرهایی که در عین برخورداری از مدرنیته، بر هویت و فرهنگ خود استوار ایستاده‌اند، بیشتر در جهان توسعه‌یافته مطرح می‌شوند. نمونه این شهرها را می‌توان در کشور اندونزی و شهرهای بالی، لاوینا و سابانگ دید؛ آنجا که شهروندان ساعت‌ها پیاده مسیری را طی می‌کنند تا ببینند چطور درختان شهر قامت‌شان بلندتر از ساختمان‌هاست؛ آنجا که شهر و عناصرش حتی روی رستوران‌ها هم تأثیر گذاشته‌اند و مدیر و سرآشپز را مجبور کرده‌اند تا غذای سلامت به‌دست مشتری بدهند. این شهرها می‌توانند الگویی شوند برای پایتخت و دیگر کلانشهرهای ایران؛ برای بازگشت احترام به هویت تاریخی شهر. همانطور که پیروز حناچی، شهردار منتخب تهران یکی از سرفصل‌های اصلی برنامه‌‌اش برای اداره شهر را هویت‌بخشی به محله‌ها و مناطق اعلام کرده است. خبرنگار همشهری در سفری به چند شهر اندونزی که با همکاری سفارت اندونزی و وزارت گردشگری جاکارتا انجام شده، گزارشی در این‌باره دارد.

بالی؛ مدرنیته‌ای در دل طبیعتی بکر 

وقتی وارد شهر بالی می‌شوید از بدو ورود و در فرودگاه، این شهر به شما متذکر می‌شود، قدم به مکان متفاوتی گذاشته‌اید؛ به‌خصوص وقتی با این جمله مواجه می‌شوید: «به آخرین بهشت روی زمین خوش آمدید.» بالی شهر مدرنیته و هویت است. در این شهر شما با مراکز خرید مدرن، کافه‌ها و رستوران‌های لوکس و زیباترین و مجهزترین مراکز اقامتی و هتل‌ها مواجه می‌شوید که مورد توجه بسیاری از گردشگران دنیاست. ولی آنچه بالی را از سایر شهرها جدا می‌کند، این نیست، بلکه داستان اصلی به استفاده بهینه مدیریت شهری از هویت اصلی شهر بالی یا منابع طبیعی آن بازمی‌گردد. این شهر با برخورداری از بکرترین منابع طبیعی و وجود گونه‌های مختلف حیات وحش توانسته به یکی از مطرح‌ترین شهرهای جهان تبدیل شود. شما اوج این ویژگی را در سافاری پارک بالی مشاهده می‌کنید که در آن انواع گونه‌های حیوانات مانند شیر، پلنگ، خرس، فیل و... زندگی می‌کنند و هر روزه مورد بازدید هزاران گردشگر خارجی قرار می‌گیرند. یک هتل اقامتی نیز در این پارک ساخته شده که دوستداران محیط‌زیست و طبیعت می‌توانند با اقامت، در عین برخورداری از مواهب مدرنیته، زندگی مسالمت‌آمیز با حیوانات داشته باشند. آنها هر روز تصویر زرافه‌ای که سرش را داخل پنجره اتاق‌شان کرده می‌بینند و به او لبخند می‌زنند.

لاوینا؛ شهر سلامت 

در طول مسیر عبور از شهر بالی، شما به جای دیدن ساختمان‌ها و برج‌های چندطبقه بدون فرم، با ساختمان‌های یک‌طبقه‌ای روبه‌رو می‌شوید که در نمای بیرونی از نوعی هنر و معماری چوبی استفاده کرده‌اند و تصویر تازه‌ای به روح شهر می‌بخشند. به گفته راهنمای شهر، در بالی هنر چوب بسیار مورد توجه مردم است و اغلب از این هنر در نمای شهری استفاده می‌کنند. در شمال بالی جایی که به لاوینا شهرت دارد، گویا وارد شهر سلامت شده‌اید. در منطقه‌ای به نام کایون (Kayun) میان مزارع برنج قرار می‌گیرید که دور تا دور آن پر است از درختان و زمین سبز... تا چشم کار می‌کند آرامش است و سکوت و رستورانی که به روش طبخ غذاهای 150سال قبل مردم شهر احترام می‌گذارد. بودیاوان، مدیر رستوران می‌گوید: «حدود 70سال پیش متوجه شدیم جوانان ما دچار بیماری می‌شوند. بسیاری از بیماری‌ها بر اثر تغذیه ناسالم و مدرن مانند فست‌فودها به‌وجود می‌آمد که تصمیم گرفتیم به سیستم تغذیه 150سال قبل بازگردیم.» او ادامه می‌دهد: «در این مزرعه غذاهای اصیل اندونزیایی به همان روش قدیم و با مواد ارگانیکی که در مزرعه کاشته می‌شد، طبخ می‌شود که توانسته آرامش و سلامت را به مردم باز گرداند. برای پخت غذا از آتش و هیزم و ظرف‌های سفالی استفاده می‌شود و مدت پخت 8ساعت طول می‌کشد. آداب تاریخی شهرمان این توصیه را به ما گوشزد می‌کند.»

سابانگ و ساختمان‌های کوتاه‌تر از درختان نارگیل


برای رفتن به سابانگ باید با کشتی از اقیانوس هند بگذرید. در ورودی شهر شهروندانی با چهره‌های بومی، لباس‌های خاص منطقه سابانگ و صمیمیتی عجیب به انتظار ایستاده‌اند. سابانگ جایی در انتهای زمین است. شما در این منطقه در کمال ناباوری می‌بینید که دریا و فضای سبز و درختان سر به فلک کشیده به‌خصوص نارگیل، بر ساختمان‌ها و جاده‌ها پیشی گرفته‌اند. در سابانگ برای صدمه رساندن به محیط‌زیست و درختان قوانین تنبیهی سختی ازجمله جریمه نقدی بالا وجود دارد. آنچه این شهر را بسیار دیدنی‌تر می‌کند وجود خط صفر زمین
(kILOMETER NOL) است. در این خط زمین به دو نیمکره‌شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود و همین متفاوت‌ترین جاذبه گردشگری شهر است که به‌علت طولانی و ناشناخته و گران بودن مسیر، گردشگران محدودی شانس دیدن آن‌را پیدا می‌کنند. قصه‌ها و فرهنگ مردم سابانگ در این شهر رواج خاصی دارد. معروف است می‌گویند هرکس برای نخستین بار وارد خط استوا شود، هر آرزویی دارد برآورده خواهد شد و ما شانس این را پیدا کردیم که به‌عنوان نخستین خبرنگاران ایرانی در جهان به‌طور رسمی از خط صفر استوا دیدن کنیم.



تهران ما هم توتک‌پزان یا والک پلو می‌خواهد

زمانی تهران به شهر چنارها شهرت داشت. این دوران به سال‌ها قبل بازمی‌گردد. دورانی که شهر مملو از گونه‌های گیاهی و حیوانی بود و در برخی نقاط آن مانند شمیران این خصوصیات پررنگ‌تر می‌شد. مانند گیاهان کوهی که بهارها در شمیران می‌روییدند یا انواع حیوانات مانند کبک و گوزن وحشی که با آسودگی در دامنه کوه‌های تهران زندگی می‌کردند. از دهه 40تهران به سمت شهرنشینی و مدرنیته پیش رفت. نمی‌توان کتمان کرد آن دوران ما دچار یک اشتباه بزرگ شدیم و آن هم این بود که تصمیم گرفتیم ساختمان‌های غول پیکر و بناهای بلند را جایگزین فضای سبز کنیم. برای همین به سرعت، تهران از شهر چنارها، به شهر دودی و خاکستری معروف شد. شاید زمانی که مدیران شهری تصمیم گرفتند چنین آینده‌ای را برای تهران رقم بزنند، تصورش را هم نمی‌کردند تبعات از بین بردن فضای سبز چه خواهد بود. تبعات این تصمیم جبران‌ناپذیر به اطراف تهران نیز سرایت کرده و ما شاهد بحرانی به نام کوهخواری و ساخت‌وساز بی‌رویه در محل زندگی گیاهان و جانوران باقیمانده شده‌ایم که از تهران کوچ کرده و به اطراف پناه آورده‌اند. هر چند هنوز هم در تهران زیستگاه‌های طبیعی مانند سرخه‌حصار، چیتگر و... وجود دارد، ولی این نمونه‌ها در مقایسه با وسعت و پیشینه تاریخی تهران بسیار محدود هستند. در جایی از شهر می‌توان فرمان ایست داد و لغو مصوبه برج‌ باغ‌ها در شورای شهر (اسفند‌ماه سال گذشته) را به فال نیک گرفت و به‌دنبال ایده‌هایی نو برای بهره گردشگری از باغات موجود بود. اینگونه امیدوار خواهیم بود که در پایتخت ایران هم مانند شهر سابانگ دیگر طول ساختمان‌های جدید از درخت‌های چنار پیشی نمی‌گیرد و گونه‌های حیوانی شهر مانند بالی بتوانند با خیال آسوده به همزیستی خود با شهروندان تهرانی ادامه می‌دهند. 
آن زمان فرهنگ زندگی سالم نیز در شهر رواج پیدا خواهد کرد و در زمینه تغذیه از روش‌های پخت سنتی مانند توتک‌پزان یا والک‌پلو کنار پیتزا یا استیک استفاده خواهیم کرد. آن زمان تهران به شهری مدرن بر پایه هویت و فرهنگ اصیل تهرانی بدل خواهد شد.