تاریخ روابط ایران و اروپا شمسی

1200

روابط ایران و اروپا، منحصر به رابطه با روسیه و انگلستان بود. این دوکشور روی‌هم رفته، 65کنسولگری در ایران داشتند. البته با چند کشور اروپایی دیگر هم روابطی وجود داشت اما انحصار این روابط، در اختیار دو قدرت روس و انگلیس بود.

1310 

ایرانی‌ها به آلمان گرایش پیدا کرده بودند، به نوعی که می‌خواستند تعادل قدرت‌های بزرگ در کشور را حفظ کنند؛ اما روسیه و انگلستان اجازه چنین کاری را نمی‌دادند.

1324

اروپایی‌ها که تازه از جنگ جهانی دوم خلاص شده بودند، به‌شدت سرگرم بازسازی خودشان شدند؛ به همین دلیل فرصتی برای دخالت در امور ایران نداشتند. این خلأ بزرگ، کم‌کم شرایط حضور آمریکا را فراهم ساخت.

1345

از وسعت جنگ سرد کاسته شده بود. همین کاسته‌شدن از جنگ سرد شرق و غرب، فرصتی به ایران داد تا به سمت کشورهای اروپای شرقی هم گرایش پیدا کند.

1352

محمدرضا پهلوی سعی کرد به اروپای غربی نزدیک‌تر بشود تا از وابستگی مطلق خود به آمریکایی‌ها بکاهد. در واقع روابط با اروپا، نقش متعادل‌کننده حضور حداکثری آمریکایی‌ها در ایران را بازی می‌کرد.

1354

اروپایی‌ها علیه حکومت وقت ایران، ایرادات حقوق بشری می‌گرفتند. دانشجویان ایرانی مقیم اروپا هم علیه رژیم پهلوی فعالیت و راهپیمایی می‌کردند. همین موارد، باعث آسیب‌دیدن روابط دوجانبه ایران و اروپای‌غربی شد.

1357

سایه انقلابی‌گری، بر همه‌‌چیز، ازجمله سیاست خارجه افتاده بود و باعث می‌شد تا شاهد یک تضاد در روابط ایران و اروپا باشیم. در واقع دولت بازرگان، به نوعی سیاست نه شرقی و نه غربی صدر انقلاب را با تفسیر موازنه منفی معنا می‌کرد.

1358

با تنش میان ایران و آمریکا و تسخیر لانه جاسوسی، غرب علیه کشورمان دست به برقراری تحریم‌های اقتصادی زد. اروپا هم آمریکا را در این تحریم‌ها یاری رساند. ایران لاجرم، به سمت بلوک شرق رفت و روابط حسنه‌ای با آنها برقرار کرد، طوری که طی برهه‌ای، یک دهم اقتصاد ایران به مراواده با کشورهای اروپای شرقی اختصاص داشت.

1359

فرانسوی‌ها چندان حضور پررنگی در ایران نداشته‌اند و بیشترین حضورشان فرهنگی بوده است؛ به همین دلیل تصویر مثبتی نزد ایرانیان داشتند. اما در زمان دفاع‌مقدس، حمایت آنها از صدام، این تصویر را خدشه‌دار کرد.

1367

صدور حکم انقلابی اعدام سلمان رشدی، باعث آشفتگی اتحادیه اروپا شد، تا جایی که سفرای خودشان را احضار کردند تا بدین‌ترتیب، اعتراض شان را نشان دهند؛ البته ایران هم مقابله‌به‌مثل کرد. ولی تا سال بعد، اوضاع که کمی آرام‌تر شد، بخشی از این سفرا به ایران بازگشتند.

1368

روابط ایران و اروپای‌شرقی به اوج رسیده بود. بازدید نخست‌وزیر وقت از لهستان و نیز بازدید آیت‌الله‌خامنه‌ای، رئیس‌جمهور وقت از یوگسلاوی و رومانی، نشانه‌ای از این روابط حسنه بود. آیت‌الله‌هاشمی هم از پایتخت‌های کشورهای اروپایی بازدیدی داشت.

1368

زمان صدارت آیت‌الله‌هاشمی‌رفسنجانی، همراه با نگاه مثبت و اقتصادی به کشورهای دیگر بود؛ چرا‌که دولت تکنوکرات‌ها به این دولت‌ها و امکانات آنها برای سازندگی کشور نیاز داشت. ایران طی این دوره، احساس می‌کرد که با نزدیکی به اروپا، می‌تواند علیه آمریکایی‌ها مؤثرتر عمل کند.

1369

جنگ تحمیلی که تمام شد، این‌بار عراق بعد از یک ریکاوری کوتاه، به کویت حمله کرد. ایران در این حمله، کاملاً بی‌طرفی خودش را حفظ کرد. موضع‌گیری ایران موجب تمجید اروپایی‌ها و نیز سفر برخی از وزرای خارجه اروپایی به کشورمان شد تا مراتب تشکر خودشان را از این موضع‌گیری منطقی به اطلاع مسئولان ایرانی برسانند.

1371

منطقه خلیج‌فارس، حالا شرایط جدیدتر و خاص‌تری را به‌خودش می‌دید. اروپایی‌ها در چنین شرایطی، تصمیم گرفتند با یکی از کشورهای مهم منطقه، یعنی ایران، به گفت‌وگوهای انتقادی بنشینند. ایران هم اظهار تمایل کرد و 7دور گفت‌وگوهای انتقادی از سال 1372تا 1375برگزار شد؛ البته از دل این گفت‌وگوها، همکاری‌هایی هم متولد شد.

1375

بخشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، موسوم به داماتو اجرا شد اما اروپایی‌ها که حالا گفت‌وگوهای انتقادی با ایران را پشت سر گذاشته بودند، به‌شدت با این قانون مخالفت کردند. کمک ایران به آزادی گروگان‌های اروپایی در لبنان و نیز دریافت وام 18میلیارد دلاری از قاره سبز، نشانه‌هایی از این همراهی اروپایی- ایرانی بود.

1376

رویکرد دولت اصلاحات، تنش‌زدایی از رابطه با کشورهای دنیا و نیز گفت‌وگوی تمدن‌ها بود. این رویکرد باعث شد تا دولت اصلاحات، روابط منطقه‌ای و بین‌المللی خود را افزایش دهد. اروپا هم از این رویکرد دولت استقبال کرد و سفرایی که از ایران رفته بودند، به ایران بازگشتند و گفت‌وگوهایی تحت عنوان گفت‌وگوهای سازنده و فراگیر آغاز شد.

1384

با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در ایران رفتارها و گفتارهای تنش‌آفرینی در پیش گرفته شد، تا جایی که اتحادیه اروپا همگام با آمریکا، خواستار ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت شد. تحریم‌های نفتی و تحریم بانک مرکزی، بخشی از همراهی اروپایی‌ها با آمریکا بود که در این دوره اتفاق افتاد.

1392

دولت روحانی که روی کار آمد، در همان ابتدا با نامه‌ای از سوی اروپایی‌ها دال بر از سرگیری مذاکرات با 1+5 روبه‌رو شد. رویه روحانی نزدیک به آیت‌الله‌هاشمی‌رفسنجانی بود، پس طبیعی بود که باید اهل گفت‌وگو و تنش‌زدایی می‌بود. درنهایت این گفت‌وگوها، به تصویب برجام انجامید. هرچند آمریکا به‌طور یکجانبه از این توافق خارج شده، ولی روابط ایران و اروپا در سطح قابل‌قبولی است؛ طوری که حتی اروپایی‌ها برخلاف تحریم‌های آمریکایی، درصدد باز کردن کانال‌هایی برای تداوم مراودات اقتصادی با ایران هستند.