خانه قانون

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

«شأن بی‌نظیر نمایندگان منتخب ملت ایران»؛ این تعبیر راهبردی رهبرمعظم انقلاب در دیدار صبح چهارشنبه با رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، پیش از هر چیز نشان‌دهنده جایگاه عظیم «خانه ملت» در جمهوری‌ اسلامی است که «عصاره فصائل ملت» به‌حساب می‌آید.
«پایبندی به اصول انقلاب»، «بازتاب یافتن عقلانیت در سخنان نمایندگان»، «اقتدار در مواضع نمایندگان»، «حفظ انسجام ملی»، «حفظ همگرایی کنونی میان قوا»، «جلوگیری از تبدیل شدن بلندگوی مجلس به ابزار انعکاس اختلاف»، «پیگیری مسئله مهم تنقیح قوانین»، «همکاری با دولت»، «خودداری از دستکاری زیاد لوایح اقتصادی»، «اکتفا کردن در اقدام‌های نظارتی فقط به موارد ضروری»، «دقت ویژه در فهم انقلابی‌گری» و... ازجمله مهم‌ترین توصیه‌ها و نکات مطرح‌شده از سوی رهبرمعظم‌انقلاب خطاب به مجلسی‌ها بود؛ الزام‌هایی که تحقق حداکثری آنها بیش از هر چیز زمینه‌ساز ارتقای روزافزون «شأن حقیقی مجلس» خواهد شد. تلویزیون همشهری در گفت‌وگو با مجتبی یوسفی، نماینده استان خوزستان، احد آزادی‌خواه، نماینده استان همدان و زهرا سعیدی‌مبارکه، نماینده استان اصفهان به بررسی بایدها و نبایدهای مطرح‌شده در دیدار روز چهارشنبه رهبرمعظم‌انقلاب با نمایندگان مجلس پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:



در شرایط کنونی اصولا مجلس ‌شأن و جایگاه مطلوب خود را دارد...
یوسفی: رهبرمعظم‌انقلاب ساحت قانونگذاری مجلس را به حقیقی و حقوقی تقسیم کردند. نکته مهم، وجه تمایزی بود که رهبرمعظم‌انقلاب درباره مجلس شورای اسلامی تبیین کردند. درباره بعد حقیقی، نکته این است که هر چقدر رفتارهای شخصی نمایندگان به باورها و شأنیت قانونگذاری نزدیک‌تر باشد، برآیند آن مجلس‌«کارآمد»تر خواهد بود. هر چقدر فاصله بیشتر باشد نیز مجلس گره‌گشایی نخواهد بود. رهبرمعظم‌انقلاب درباره برآیند مجلس دوازدهم نکات مهمی تبیین کردند که نشان‌دهنده ضرورت گام برداشتن خانه ملت در مسیر گره‌گشایی است.

مجلس دوازدهم در این زمینه چگونه عمل کرده است؟
یوسفی: نکته این است که باید شرایط زمانی را در نظر گرفت. موضوع این است که در مقایسه با مجلس یازدهم، هنوز با عملکرد در حوزه گره‌گشایی از مسائل فاصله داریم و در حوزه قانونگذاری باید بهتر عمل کنیم. برای اجرای برنامه هفتم باید در ظرفیت نظارتی بهتر عمل کنیم.

رهبرمعظم‌انقلاب بارها مسئله نخست کشور را «اقتصاد» عنوان کرده‌اند. عملکرد مجلس دوازدهم را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یوسفی: در ابتدا باید اشاره کنم که مجلس در حوزه قانونگذاری وظیفه دارد و دولت مسئول اجراست. بدانیم که مجلس ریل‌گذار است و وظایف نباید خلط شود. موقع رأی اعتماد به وزرا، هنگامه دقیق شدن در برنامه‌ها و کارنامه وزرای پیشنهادی است. تعبیر همراهی با دولت، نباید زمینه‌ساز نادیده گرفتن برخی ناکارآمدی‌ها شود؛ چراکه به جرأت می‌توان گفت این رأی اعتماد در سرنوشت 2دهه کشور تأثیرگذار خواهد بود. رودربایستی نباید سبب شود برخی نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های مسئولان نادیده گرفته شود و زمینه برای رأی اعتماد نادرست فراهم شود. صاحبان تریبون‌ها باید شرح وظایف را به درستی برای افکارعمومی تبیین کنند. کار اصلی نماینده در کمیسیون بررسی طرح با لایحه‌ای است که در زندگی روزمره مردم مؤثر است؛ دقت در این زمینه یکی از نکات مورد توجه رهبرمعظم‌انقلاب است. متأسفانه بعضا دیده می‌شود برخی نمایندگان حضور مؤثری در کمیسیون‌ها ندارند. پیگیری میدانی مشکلات مردم نباید سبب غفلت از فعالیت‌های راهبردی در کمیسیون‌های تخصصی و همچنین صحن مجلس شود.

دخالت نمایندگان را در عزل و نصب‌ها تأیید می‌کنید؟
آزادی‌خواه: نهی از این موضوع یکی از مطالبات رهبرمعظم انقلاب است. خیلی صریح بگویم یکی از موانع سرعت گرفتن امور در استان‌ها، دخالت در عزل و نصب‌هاست. آفت این موضوع، این است که اصرار در عزل و نصب‌ها سبب ضعیف شدن نظارت بر عملکردها و نادیده گرفتن ضعف‌ها می‌شود. از سوی دیگر، مشغله‌های بسیار و متکثر نمایندگان نباید سبب غفلت از قانونگذاری شود. مشورت دادن را نمی‌توان دخالت دانست، اما گروکشی در این زمینه خطرناک است. باید تأکید کنم که برآورده کردن انتظارات اجتماعی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نمایندگان است. امروز در دسترس‌ترین مسئولان، نمایندگان هستند و انتظارات مردمی باید برآورده شود.

دخالت نمایندگان در عزل و نصب‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
یوسفی: مشکل اینجاست که فکر می‌کنم برخی در کشور نمی‌خواهند شرح‌ وظایف‌ها روشن شود تا از این طریق در مواقع لزوم و ضروری از پاسخگویی فرار کنند. این در حالی است که در همه نقاط جهان شرح وظایف روشنی وجود دارد. به‌عنوان نمونه در بحث مذاکرات هسته‌ای شرح وظایف عملکرد مسئولان مختلف در حوزه‌های مختلف مشخص است و نباید تزاحم در این زمینه، سبب تضعیف منافع ملی شود. در چنین شرایطی، چنانچه نماینده‌ای عملکرد مطلوبی در حوزه اجرای وظایف ضروری خود نداشته باشد، از سوی افکارعمومی مورد بازخواست قرار می‌گیرد. از سوی دیگر باید آسیب‌های منطقه‌گرایی از طرف نمایندگان را نیز در نظر داشت؛ چراکه از یک‌سو انتظارات مردم حوزه انتخابیه مطرح است و از سوی دیگر مسائل ملی وجود دارد. دولت‌ها در سطح ملی و استانی مطالباتی را از نمایندگان مطرح می‌کنند؛ این موضوع آسیب‌هایی را به‌دنبال دارد. آسیب‌های موجود در تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام از چالش‌های مطرح در این زمینه است.

خطر وام‌دار شدن نماینده نیز وجود دارد...
یوسفی: تمرکز بیش از حد بر طرح‌های بومی، یکی از آسیب‌های مهم در اجرای وظایف نمایندگی است. نماینده نباید خود را وام‌دار گروه، صنف یا جریان خاصی كند. در شرایط کنونی باید بر اجرای طرح‌های کلان ملی متمرکز شویم. درباره دخالت در عزل و نصب‌ها نیز این آسیب قابل مشاهده است. وقتی مسئولی با ارتباطات به سمتی دست می‌یابد، تکرار این آسیب نیز وجود دارد و نظارت را ضعیف می‌کند و ظلم به مردم است. چنین اقدامی از سوی معدودی از نمایندگان، کل مجلس را زیرسؤال می‌برد و روند اقدام‌ها و فعالیت‌ها را با آسیب‌های جدی مواجه می‌کند. یک راه‌حل این است که هم دولت مشورت با نمایندگان را در دستورکار داشته باشد و هم اینکه از انتصاب‌های سیاسی و جناحی در استان‌ها جلوگیری شود. جناحی کردن سمت‌ها در سطح استان‌ها، علاوه‌بر آسیب زدن به فرایند نخبه‌گرایی، زمینه‌ساز چالش‌هایی مانند دخالت نمایندگان در عزل و نصب‌ها می‌شود. شایسته‌گزینی همواره باید مدنظر مقام‌های ارشد دولتی باشد.

رهبرمعظم‌انقلاب امروز(ديروز) بر مراعات در زمینه بحث سؤال از وزرا تأکید کردند. در چنین شرایطی مجلس چگونه باید با وزرا برخورد کند؟
سعیدی‌مبارکه: رهبرمعظم‌انقلاب امروز(ديروز) توصیه‌های مهم و دقیقی به نمایندگان داشتند؛ تذکرهایی که پیش از این به دولت‌ها نیز داده شده بود. در ابتدا متذکر شوم که اصولا اگر دولت‌ها به این توصیه‌ها عمل کنند، اساسا دیگر نیازی به ورود نظارتی مجلس نیست. درباره رابطه دولت و مجلس باید در نظر داشت که نمایندگان بیش از هر کسی علاقه دارند در امور اجرایی دخالت نکنند، اما یک آسیب موجود این است که درگیر شدن دولت در روزمرگی‌ها، انتطارات و مسئولیت‌های نمایندگان را افزایش داده است. بعضا نمایندگان در حال انجام وظایفی هستند که دولت باید انجام دهد. به‌عنوان مثال، در شرایط کنونی در حوزه انتخابیه خود درگیر معضلات پیچیده‌ای در حوزه تولید هستیم. نکته این است که دولتی‌ها نباید برای گریز از پاسخگویی به سمت اتهام‌زنی به نمایندگان حرکت کنند. روز چهارشنبه شاخص مجلس طراز انقلاب از سوی رهبرمعظم انقلاب تبیین شد. در مقابل دولت باید چنان به وظایف خود عمل کند که نیاز به ورود نمایندگان به معضلات نباشد.

شما به عزل همتی رأی دادید؟
سعیدی‌مبارکه: اجازه بدهید وارد این موضوع نشوم، اما باید گفت که ماجرای عزل همتی، در شرایطی اتفاق افتاد که در آن مقطع، بازار شب عید با چالش‎‌های مهمی مواجه شده بود و نمایندگان به وضعیت اقتصادی کشور انتقاد داشتند و معیشت مردم با آسیب‌های متعددی مواجه شده بود. باید تأکید کنم که رأی به عزل همتی با استدلال‌های محکمی همراه بود.

جای قانون شفافیت در مجلس خالی نیست؟
سعیدی‌مبارکه: نماینده بهتر از هر کسی دوست دارد طلا بر سر مردم ببارد، اما واقعیت این است که نمایندگان پاسخگوی مشکلات در سطح جامعه هستند و همواره باید این موضوع را در برنامه‌هایشان قرار دهند. در ماجرای شفافیت آرای نمایندگان باید در نظر داشت که نماینده باید پاسخگوی مطالبات اصناف و گروه‌های مختلف جامعه باشد. توجه به اولویت‌ها از نکات مطرح در شفافیت آرای نمایندگان است که باید مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد. من منافع مردم را با هیچ‌چیزی معامله نخواهم کرد، اما باید در نظر داشت كه صرف انرژی برای تحقق اولویت‌ها، نباید قربانی حاشیه‌هایی مانند جزئیات رأی نماینده شود. نماینده می‌تواند با تلفن همراه خود نیز رأي‌اش را اعلام کند، اما من در موارد خاص رأی خود را در موضوع‌های مختلف به مردم خواهم گفت.

در شرایط کنونی آرای نمایندگان شفاف است یا نه؟
یوسفی: در حال‌ حاضر رأی‌ها شفاف است و مردم نیز می‌توانند در سامانه مربوطه آرای نمایندگان‌شان را مشاهده کنند. در مجلس قبل این موضوع مصوب شد، اما اکنون فقط مجلس در حال اجرای این قانون است. شفافیت رأی هم‌اکنون اجباری است، اما درباره موضوع‌های خاص امنیتی و صنفی، استثنا وجود دارد. در شرایط کنونی حدود 90درصد رأی‌ها شفاف است، اما با گزاره شفافیت نمی‌توان مباحث امنیتی و مانند آن را علنی مطرح کرد. نکته مهم در این زمینه این است که باید شرح وظایف نمایندگان برای مردم شفاف بیان شود. تحزب یکی از حلقه‌های مفقوده در این عرصه است که باید مدنظر قرار گیرد.

رهبرمعظم انقلاب بر بحث انقلابی‌گری نمایندگان تأکید ویژه‌ای داشتند. سؤال این است که به‌نظر شما این تأکید بر چه مبنا و اساسی است؟
یوسفی: ابتدا باید تأکید کرد رهبرمعظم انقلاب به‌صورت شفاف الزام‌های انقلابی‌گری را تشریح کردند؛ در واقع انقلابی‌گری نطق آتشین بدون منطق نیست. رهبرمعظم انقلاب تأکیدهای مهمی درباره رویکردهای نمایندگان داشتند و باید در نظر داشت که ایشان ‌شأن تصمیم‌گیری برای جهان اسلام دارند. مجلس باید محلی برای قانونگذاری در مواجهه با خصومت‌های طرف مقابل باشد؛ مانند آنچه در قانون اقدام راهبردی در موضوع هسته‌ای محقق شد. در آن مقطع شبهه‌هایی در این زمینه مطرح شد، اما مجلس از منافع ملی کوتاه نیامد. منافع کشور هیچ‌گاه نباید به خطر بیفتد، در غیر اين‌صورت نمایندگان با قاطعیت وارد خواهند شد؛ این موضوع از وظایف اصلی نمایندگان است که مورد تأکید رهبرمعظم‌انقلاب نیز قرار گرفته است.