نسخه درمان بی‌آبی

سیده‌زهرا عبداللهی/ محسن تولایی- روزنامه‌نگار

درحالی‌که تنش‌های آبی در کشورمان به یک چالش جدی بدل شده، گفت‌وگوی بی‌پرده محمدرضا صباغیان، نماینده یزد و حامد یزدیان، نماینده اصفهان در تلویزیون اینترنتی همشهری نشان داد که حل معضل تنش آبی، بیش از هر چیز نیازمند، هماهنگی و همدلی میان دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف است. اختلاف بر سر قطع آب انتقالی به یزد، خسارت‌های میلیاردی و تخریب زیرساخت‌ها بخشی از چالش‌هایی است که این روزها نقل محافل رسانه‌ای شده و ضرورت حکمرانی یکپارچه در حوضه‌های آبریز را برجسته‌تر کرده است. گفت‌وگوی صریح این دو نماینده فرصت بازنگری در اولویت‌ها را نیز پیش‌روی سیاستگذاران گذاشت که در ادامه تقدیم می‌شود.

مردم یزد از چه زمانی آب نداشتند و دلیل آن چه بود؟
صباغیان: موضوعی که اخیرا اتفاق افتاد و مشکلاتی را برای مردم استان یزد ایجاد کرد، قطع خط انتقال آب بود. در مقدمه باید بگویم که به‌دلیل کاهش بارندگی و نزولات جوی، همچنین پایین رفتن سطح آب و ذخایر آبی و مصرف بیشتر در حوزه شرب، صنعت و کشاورزی، طبیعتا هر روز ما با مشکل آب به شکل بحرانی‌تری روبه‌رو می‌شویم. استان‌های اصفهان و یزد و کلا تمام ایران با تنش آبی روبه‌رو هستند. اما فقط استان یزد بحران تنش آبی دارد. من مقصر اصلی این جریانات را دولت‌ها می‌دانم؛ وزرا و مسئولانی که برای ما برنامه نداشتند. وقتی نزولات جوی کم است و آب ذخایر زیرزمینی ما کاهش می‌یابد و مصرف بالاست، کسانی که تصمیم‌گیر هستند باید 50سال آینده را می‌دیدند. کشورهای همسایه جنوبی ما از آب دریا استفاده می‌کنند. ما هزاران کیلومتر با دریای جنوب مرز مشترک داریم. کشورهای عربی از آن استفاده می‌کنند، ما هم باید استفاده کنیم.
از چند سال پیش این بحران قابل پیش‌بینی بود؟
صباغیان: یزد و مناطق دیگری در آینده این مشکلات را بيشتر خواهند داشت. دولت‌ها باید برنامه‌ریزی می‌کردند. قطر، امارات و عربستان کویری‌تر از ما هستند و امروز مشکلات‌شان حل شده است. برای اینکه مردم درگیر نشوند، مسئولان باید برنامه‌ریزی کنند و با آینده‌نگری مشکل مردم را در حوزه آب حل کنند. اگر برنامه‌ریزی نشود، هنوز كه آغار راه است اینگونه است، ما حتما مشکلات بيشتري را در آینده خواهیم داشت. فرض کنید ما چند کیلو گوشت داریم ولی سر اینکه چقدر گوشت به هر کس برسد داریم با هم دعوا می‌کنیم. در صورتی که کنار این افراد گله‌های دام در حال حرکتند و به جای اینکه این گله‌ها را شکار کنند، سر گوشت دارند با هم دعوا می‌کنند. جای اینکه آب را از خلیج‌فارس به مناطق کویری و هر جای دیگری که نیاز دارد بیاورند، مردم را دچار مصیبت می‌کنند. از همین‌جا به آقای پزشکیان و مجلس که خودم هم در آن هستم پیام می‌دهم که بیایید مشکل را حل کنیم. ما تجربه خط انتقال آب از خلیج‌فارس را داریم. انتقال آب امروز هزینه‌ای نسبت به خیلی از تکنولوژی‌های دیگر ندارد. ما امروز داریم چوبش را می‌خوریم.

مشکلات مردم یزد چه بوده است؟
صباغیان: این را تأکید می‌کنم که آب قرار نیست بیشتر شود؛ مصرف قرار نیست کمتر شود؛ پس مسئولان باید برنامه‌ریزی کنند که ما فردا از این مسائل بیشتر خواهیم داشت. آب کوهرنگ منابع آب بالایی دارد و استان‌های مختلفی از آن استفاده می‌کنند؛ ازجمله اصفهان و یزد. از ابتدای دهه90 دولت مصوب کرد 97میلیون مترمکعب آب به یزد بیاید. تقریبا کل آبی که به استان یزد می‌آید 5 تا 7درصد است و بالای 70میلیون مترمکعب آب نیامده كه میانگین 56میلیون مترمکعب بوده است. اكنون برای پنجاه‌ودومین‌بار این لوله‌ها تخریب شد.

توسط چه کسانی؟
صباغیان: توسط اهالی برخی مناطق. به این آب تعدی و لوله تخریب شده است. ما روستاهایی داریم که اگر قبلا 10هکتار بوده‌اند امروز یک‌هکتار شده‌اند. ما به صورت وحشتناک دچار مشکل هستیم. در 10سال گذشته گاهی هیچ بارانی نمی‌آمد که از بام به زمین برسد. همانطور که آهن اصفهان از حوزه یزد می‌آید و در بافت گودال‌هایی به عمق 100متر ایجاد شده و پیت‌های معدنی آن به ذوب‌آهن اصفهان رفته است؛ پس خط انتقال آب نیاز ماست و سنگ‌آهن هم نیاز اصفهان است. اینکه آب در ایام ‌ماه مبارک رمضان قطع شد واقعا مردم را اذیت کرد.

مگر مردم می‌توانند به لوله آسیب بزنند؟
صباغیان: دستگاه‌ها، شورای تامین استان اصفهان، استاندار اصفهان، وزیر کشور و پلیس باید جواب دهند. من در سال1393 مدیرکل پدافند غیرعامل استان بودم. شاید کسی باور نکند که در کشور ما مردم به‌خودشان آسیب بزنند اما با تراکتور، لودر و موتور چنین کرده‌اند. صحنه وحشتناکی بود. ده‌ها بشکه روغن روی پمپ‌های آب ریخته و لودر خود را به حوضچه‌ها انداخته بودند. این‌بار هم میلیاردها تومان خسارت وارد کرده‌اند. در همه این اتفاقات مردم مجبور شدند كه آب از تانکر بخرند. مردم و مسئولان یزد نجابت به خرج داده‌اند. اگر 2هزار لیتر آب از چهارمحال به یزد برسد، لوله آب دریای عمان از یزد به اصفهان می‌رسد. این لوله‌ها منابع طبیعی استان یزد را تخریب کرده‌اند. آیا ما هم باید لوله آب اصفهان را تخریب کنیم؟!

آیا از حق اصفهان برداشتی صورت گرفته است؟
صباغیان: اصفهانی‌ها می‌گویند ما حقابه‌ای از آب زاینده‌رود داشته‌ایم و با آن کاشت می‌کرده‌ایم و چون این حقابه پرداخت نشده است، لوله آب یزد را می‌شکنیم. اصفهان از سهمیه آب زاینده‌رود استفاده می‌کند. فقط 300میلیون لیتر سهمیه آب شرب اصفهان از زاینده‌رود بوده است. 180میلیارد تومان خسارت تنها در این مرحله به زیرساخت‌ها وارد شده است. 120میلیارد تومان هم خسارت در تامین آب وارد شده است.

خسارات را کجا تامین می‌کند؟
صباغیان: یزد خسارات را می‌دهد. اما ما تا حالا ندیده‌ایم کسی محاکمه شود.

پیگیری نکرده‌اید که چه کسانی خسارت زده‌اند؟
صباغیان: پیگیری کرده‌ایم ولی کسانی که باید برخورد کنند، نکرده‌اند. قوه قضاییه و نیروی انتظامی برخورد نکرده‌اند. 500نفر از مردم تجمع کردند اما دستگاه‌های اطلاعاتی و نظارتی ما چه کردند؟...

نظر شما درباره مشکل پیش آمده در قطع آب مردم یزد چیست؟
یزدیان: اگر کسی به شیر آب خانه آسیب برساند محکوم است، چه برسد به لوله آب؛ اما اگر کسی بخواهد افکار عمومی جامعه را منحرف کند و از یک اتفاق بلیه‌های آینده‌ای را ترسیم کند که یکی‌اش تخریب باورهای دینی مردم است، من به‌هیچ‌وجه اجازه نمی‌دهم به‌خاطر اشتباه یک فرد یک شهر محکوم شود. یک نفر یا چند نفر آسیبی به خط انتقال آب زده‌اند و اشتباه بوده است. این چه تعابیری است که برخی نمایندگان مثل مردم نانجیب به مردم اصفهان می‌گویند؟ چرا نمایندگان یزد به مسئله استانی نگاه می‌کنند؟ ما باید ریشه‌ها را بررسی کنیم. قانون توزیع عادلانه آب از حقابه سخن می‌گوید. این قانون برای سال1361 است. اطلاق حقابه درست نیست ولی نیاز آب شرب باید تامین شود. در حوزه زاینده‌رود یک حقابه طوماری وجود دارد. بنا به توسعه جمعیتی در یزد، اصفهان و چهارمحال‌وبختیاری دولت می‌خواهد از حقابه کشاورزی به آب شرب اختصاص دهد. قانون می‌گوید با حقابه‌دار سر قیمت مذاکره کنید. اگر به توافق نرسیدید، باید به دادگاه صالحه بروید و حق حقابه‌دار داده و برداشت شود. مقصر وزارت نیروست که این اتفاق را رقم زده است. قرار بوده تونل سد کوهرنگ3 ساخته شود؛ عملیاتش 31سال پیش شروع شده است. قرار بوده است از 250میلیون مترمکعب، 70میلیون مترمکعب به یزد اختصاص داده شود. کوهرنگ3 محقق نشده است ولی بیش از 2دهه است که از حقابه کشاورز اصفهان دارد برداشت می‌شود. دولت باید حقابه‌دار را راضی می‌کرد. تخصیص صنعت هم اضافه شده و به 98میلیون مترمکعب رسیده است؛ یعنی 98میلیون مترمکعب آب به یزد داده می‌شود. بحث تخصیص آب از سد بهشت‌آباد به استان یزد هم مطرح بوده است تا انتقال آب از زاینده‌رود از طریق خط اول انجام شود. اتفاقی که افتاده این است که کوهرنگ3 و بهشت‌آباد انجام نشده ولی آب به یزد رسیده است. ایراد از وزارت نیروست که منابع تخصیص نداده است.
تنها از 2دهه گذشته بوده است که آبی که از حوزه زاینده‌رود به یزد می‌رسد و بیش از 95درصد به حوزه آب شرب می‌رسد، به مصرف صنعت یزد هم می‌رسد. طی سال‌های گذشته، یزد از آب قنوات برای شرب استفاده می‌کرده ولی شوری آب بالا رفته است و اكنون امکان استفاده برای شرب دیگر وجود ندارد. از طرف دیگر طرح انتقال آب از خلیج‌فارس به یزد و کرمان هم اتفاق افتاده است كه به مصارف صنعت یزد می‌رسد. مسلما مصرف کارخانه‌های فولاد، سرامیک و اشکذر از آب انتقالی بوده است و الان از منابع آب دیگر استفاده می‌کنند.
صباغیان: انتقال آب براساس یک قاعده و قانونی صورت می‌گیرد. هیأت دولت مصوبه داشته و آب هم می‌آمده است. اصفهان بیش از 300میلیون متر مکعب آب در حوزه صنعت خودش استفاده می‌کند. اینکه کشاورز اصفهانی حقابه دارد، قابل احترام است ولی آب شرب داده شده است و ما نمی‌خواهیم برای هر موضوعی یک توجیهی پیدا کنیم. واقعیت این است که آب شرب به یزد داده می‌شده است و برایش استاندار و دولت و وزیر تصمیم گرفته‌اند. با این فرمایشاتی که داشتند نمی‌شود به آب شرب استان یزد خسارتی وارد شود.
یزدیان: ایراد من به شما و همکاران و استاندارتان این است که اصلا این هجمه رسانه‌ای که علیه مردم اصفهان وجود دارد، برای چیست؟ شما سوراخ دعا را گم کرده‌اید. این فریاد را باید بر سر شورای‌عالی آب و وزارت نیرو بكشيد.
صباغیان: ما کوچک‌ترین توهینی نکردیم.
یزدیان: این نخستین‌بار است که آب به‌طور کامل قطع شده است. کوهرنگ3 قرار بوده آب برای استان یزد تامین کند. یک پروژه چرا 30سال طول می‌کشد؟ چندین‌بار به کارگاه بالادست این پروژه تعرض شده است. چندین دفعه مشکل تامین مالی پیش آمده است و... چرا نمایندگان استان یزد نیامدند این مشکلات کوهرنگ3 را با هم حل کنیم؟ امسال گفتند نمایندگان 50میلیارد تومان بودجه در اختیار دارند. من تمام بودجه را به کوهرنگ3 اختصاص دادم؛ چرا نمایندگان یزد خودشان کمک نمی‌کنند؟ طی سال‌های گذشته استان یزد رشد جمعیتی 10درصد(سالانه) داشته است. اگر جمعیت شما به یک‌میلیون و 400هزار نفر رسید، همه بار آن باید روی دوش زاینده‌رود باشد؟ 2سال است كه با شرکت واسکو مذاکره می‌کنیم صنایع استان اصفهان از آب خلیج‌فارس استفاده کنند. یزدی‌ها می‌گویند برای هر مترمکعب 2ونیم یورو به ما بدهید؛ بگیرید. چرا در همین چند روز این آب را وصل نکردیم که بحران حل شود؟
صباغیان: ما نمایندگان 50میلیارد تومان خودمان را به آب اختصاص دادیم. استان اصفهان و صنایعش هم بزرگ شده است. رشد برای همه بیشتر شده است. امروز جمعیت ایران زیاد شده و به 90میلیون نفر رسیده است. یزد که خودش نرفته است بی‌حساب و کتاب آب بگیرد. این آب می‌آمده است. نه من، نه میرمحمدی و نه جوکار توهینی به اصفهان نکرده‌ایم. ما گله‌ای از مردم نداریم. ما می‌گوییم یا این آب حق یزد است یا حقش نیست. این را هم مسئولان باید بگویند. اگر حق یزد است مسئولان باید حفاظت کنند. آب ذوب‌آهن اصفهان از یزد ما می‌گذرد.
یزدیان: ما یک‌سری نظامات را به‌هم ریخته‌ایم و نتیجه‌اش این شده است. ما قبلا 10شرکت آب منطقه‌ای داشته‌ایم و چهارمحال، یزد و اصفهان ذیل یک شرکت اداره می‌شده‌اند. در دوره آقای خاتمی آب را استانی کردند و کار را به اینجا رساندند. همه جای دنیا آب را با حوضه آبریز اداره می‌کنند. در جلسه‌ای با حضور آقای عارف یکی گفت این تصمیم در دوره آقای احمدی‌نژاد گرفته شده است، آقای عارف گفتند ما این کار را در دوره اصلاحات کردیم و گناهش گردن ماست. آقای صباغیان، در استان یزد هم باید اتفاقاتی رقم بخورد. تلفات استانی در یزد 28درصد است و این تلفات در استان اصفهان 16درصد است. ما در اصفهان پساب را تصفیه می‌کنیم ولی در یزد اصلا چنین نمی‌کنند. یک‌ونیم میلیارد مترمکعب به یزد رفته است؛ چرا از پساب آن استفاده نشده است؟ دریاچه و شهرک توریستی درست می‌کنند! استان یزد حتما باید برای چند روز ذخیره آب شرب داشته باشد. آب شرب 5میلیون نفر به حوضه آبریز زاینده‌رود در چند استان وابسته است. چرا آب یزد قطع شد؟ چون به کشاورز اصفهانی گفتند، به زمین شما که برای هر هکتارش 40میلیون تومان هزینه کرده‌اید، آب مرحله 2 تا 5 را نمی‌دهیم.
صباغیان: از هزار و 38میلیون مترمکعب آب زاینده‌رود، تنها 65میلیون مترمکعب آن به یزد می‌رسد.
یزدیان:  باید مراقب باشیم مردم را به جان هم نیندازیم. این عددی که گفتید مال یک حوضه آبریز است. از کوهرنگ که آب وارد سد زاینده‌رود می‌شود، 100کیلومتر مسیر طی می‌کند تا به تصفیه‌خانه آب شرب مشترک اصفهان و یزد برسد. به‌علت حکمرانی نادرست پمپ‌های متعددی در مسیر از حجم آب بالادست کم می‌کنند. اگر آب در حوزه‌ای کم است، چرا بالادست همیشه آب دارد و پایین‌دست آب ندارد. این مشکل در خود اصفهان وجود دارد. این رفتار پت‌ومتی است که آب از خلیج‌فارس به اصفهان برسد و آب زاینده‌رود از اصفهان به یزد برسد. یعنی ما یك سوآپ آبی درست نباید داشته باشیم؟ قطعا راه‌حل وجود دارد.
صباغیان: آب خلیج‌فارس که هنوز به اصفهان نیامده تا بخواهیم سوآپ کنیم. آب چادرملو برای خود معدن است. این آبی نیست که قابل سوآپ باشد. این آب از چهارمحال می‌آید. ما باید تاوان عبور از اصفهان را بدهیم؟!
یزدیان:  دولت آب را بخرد، به شما بدهد. یعنی شما مفهوم حوضه آبریز را نمی‌دانید؟ جای تأسف دارد!
صباغیان:  شما چرا از قطع کردن آب حمایت می‌کنید؟
یزدیان:  من کی حمایت کردم؟ شما توییت زدید و تهدید کردید که خط آب اصفهان هم از خلیج‌فارس به یزد می‌آید و از آنجا می‌گذرد.
صباغیان:   این آب را خداوند در سرچشمه‌های چهارمحال گذاشته و برای اصفهان و یزد هم استفاده می‌شود. چرا باید قطع شود؟ من تصور نمی‌کردم که یک ایرانی اینچنین اموال ایرانی دیگری را خراب کند.
یزدیان:  شما همه خطاب‌تان به مسئولان استان اصفهان است.

جمع‌بندی نهایی نمایندگان در انتهای مناظره
من گفتم آقای پزشکیان این آب سال‌ها به یزد آمده و اینکه هر سال بخواهد خراب شود بد است. من درخواست کردم آقای پزشکیان و آقای محسنی‌اژه‌ای رسیدگی کنند. ما کشور ایران هستیم. من و شما باید حمایت کنیم چنین اتفاقاتی نیفتد. حرف دیگران را به نام نمایندگان نزنید. من یک کلام علیه نمایندگان و مسئولان اصفهان صحبت نمی‌کنم. ما هر روز آب بیشتری می‌خواهیم. همه استان‌ها آب بیشتری می‌خواهند. نزولات دارد کم می‌شود و آب‌های زیرزمینی هم کم می‌شود. منابع آب عمان باید به استان‌ها برسد. وضعیت فعلی هم باید حفظ و نگهداری شود. آیا چهارمحال هم باید آب اصفهان را قطع کند؟ قطعا باید تعامل و همکاری را بیشتر کرد. نباید در ‌ماه مبارک رمضان آب یک‌میلیون و 300هزار نفر که در 9شهرستان استان یزد زندگی می‌کنند را قطع می‌کردند.

از این آب در سال‌های گذشته برای توسعه صنایع استان یزد استفاده شده است. اگر صنایع یزد آب را از خلیج‌فارس و گل‌گهر آورده‌اند، آنها باید مشکل را حل کنند. واقعا عجیب است. نظریه شورای نگهبان هم این است که بحث انتقال آب مغایر با قانون است. یزد باید جلوی توسعه جمعیتی را بگیرد. یزد بیشترین نرخ اشتغال صنعتی را دارد. اصلا چرا از پساب استفاده نمی‌کند؟ لااقل این پساب را به گاوخونی برگردانید. چرا یزد را تبدیل به یک استان صنعتی کردند که نه آب دارد، نه خاک دارد، نه هوا. در نظام حکمرانی باید به سمت حکمرانی واحد در حوضه‌های آبریز حرکت کنیم. تلفات 40درصدی آب در برخی شهرستان‌های یزد قابل پذیرش نیست. صنایع فولاد ما باید در کنار دریا باشد، نه کنار شهر یزد؛ اصفهان و چهارمحال هم همینطور. امسال 700میلیون مترمکعب ذخیره آب زاینده‌رود است که فاصله زیادی با آن عدد هزار و 30میلیون مترمکعبی دارد. من هم خوشحال نیستم که آب یزد قطع شد. یزد گناهی نکرده است. ما چندین سال است که در اصفهان داریم در فصل تابستان به مرکز شهر با تانکر آبرسانی می‌کنیم كه همه اینها زشت است.