مبدأ گاهشماری

زهرا خلجی- روزنامه‌نگار

مسیر خورشید و‌ ماه، برجسته‌ترین رویدادهای طبیعی است که به‌طور منظم تکرار می‌شوند و برای زمان‌سنجی، مناسب‌ترین عیار هستند. سال هجری شمسی براساس حرکت خورشید محاسبه می‌شود و شامل ۱۲‌ماه است که هر‌ ماه متشکل از ۲۹ یا ۳۰ روز است. سال قمری نیز براساس حرکت‌ ماه محاسبه می‌شود و همچنین شامل ۱۲‌ماه است؛ اما مدت هر‌ ماه براساس حرکت ‌ماه تعیین می‌شود. در جوامع پیشامدرن در سراسر جهان از یک‌ ماه قمری، بیشتر به‌عنوان واحدهای زمانی استفاده می‌شد. با وجود این، تقویم رومی، حاوی بقایای یک سال شمسی 10ماهه پیش از تمدن اتروسکی (اِتروسک تمدنی است که از حدود سال ۷۰۰ پیش از میلاد تا میانه‌های سده اول پیش از میلاد در شبه‌جزیره ایتالیا دوام داشت و همزمان با امپراتوری روم ناپدید شد) بسیار باستانی بود.

اولین‌ها
اولین تقویم‌های فیزیکی ثبت‌شده، وابسته به توسعه نوشتار در خاور نزدیک باستان، تقویم‌های مصری و سومری عصر برنز هستند. در طول دوره ودایی (دوره ودایی حدود 1500 تا500 سال پیش از میلاد در اواخر عصر برنز و اوایل عصر آهن در تاریخ هند بوده است) هند یک روش پیچیده زمان‌سنجی و تقویم‌ها را برای آیین‌های ودایی ایجاد کرد. تقویم ودانگا در هند باستان براساس مطالعات نجومی در دوره ودایی تنظیم شده و از فرهنگ‌های دیگر مشتق نشده است. تعداد زیادی از سیستم‌های تقویم در خاور نزدیک باستان براساس تقویم بابلی مربوط به عصر آهن هستند که در میان آنها سیستم تقویم امپراتوری ایران بود که به نوبه ‌خود باعث ایجاد تقویم زرتشتی و تقویم عبری شد.

هم ترازی
تعداد زیادی از تقویم‌های هلنیک در یونان کلاسیک توسعه یافتند و در طول دوره هلنیستی، تقویم روم باستان و تقویم‌های مختلف هندو را به‌وجود آوردند. تقویم‌ها در دوران باستان، بسته به معرفی ماه‌ها  و هم‌تراز‌کردن سال‌های شمسی و قمری، بیشتر قمری بودند. این بیشتر براساس مشاهدات بود، اما ممکن است تلاش‌های اولیه برای مدل‌سازی الگوریتمی صورت گرفته باشد، همانطور که در تقویم پراکنده Coligny قرن دوم مشهود است.

ژولیوس سزار
تقویم رومی توسط ژولیوس سزار در سال46 قبل از میلاد اصلاح شد. این تقویم که به تقویم ژولینی معروف است دیگر وابسته به رصد ‌ماه جدید نبود، بلکه از الگوریتمی پیروی می‌کرد که هر 4سال، یک روز کبیسه را معرفی می‌کرد. این امر باعث جدایی‌ ماه تقویمی از‌ ماه قمری شد. تقویم میلادی که در سال 1582معرفی شد، بیشتر تفاوت باقی مانده بین تقویم ژولینی و سال شمسی را اصلاح کرد.

آغاز گاهشماری  اسلامی

سرآغاز گاهشماری هجری قمری روز جمعه «۱ محرم سال ۱ هجری قمری» (۲۷ تیر سال ۱ هجری خورشیدی) برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولینی) و ۱۹ ژوئیه ۶۲۲ میلادی جدید (گریگوری) است. در واقع مبدأ گاهشماری هجری قمری مانند گاهشماری هجری خورشیدی، سال هجرت پیامبر اسلام(ص)، سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه است. گاهشماری قمری در میان اعراب پیش از اسلام رواج داشت و در ابتدا ماهی افزوده به نام نسی نیز وجود داشته که تقریباً هر 3سال به نحوی در گاهشماری قمری قرار می‌گرفته که ماه‌ها همواره در یک سال خورشیدی قرار بگیرند. اما در سال ۱۰ هجری پس از آمدن آیه‌های ۳۶ و ۳۷ سوره توبه مبنی بر اینکه تعداد ماه‌های سال نزد خداوند 12‌ماه است، استفاده از این‌ ماه منسوخ شد.