تحول انتخابات در ایران از پهلوی تا جمهوری اسلامی
انتخابات واقعی، میراث انقلاب اسلامی است
ویژگی‌های انتخابات در دوره پهلوی
الف) ساختار دیکتاتوری
شاه‌سالاری:
- رضاشاه و محمدرضا پهلوی شخصا نمایندگان را انتخاب می‌کردند.
- مثال: در انتخابات مجلس هشتم (۱۳۰۹) عبدالحسین تیمورتاش نامه‌ای به حکام ایالات نوشت؛ «اشخاص مندرج در لیست باید به هر قیمتی انتخاب شوند.»
نمایشی‌بودن رأی مردم:
- نمایندگان مجلس هفتم (رضاشاه) حتی یک رأی مخالف نداشتند!
- آیت‌الله مدرس در انتخابات مجلس هفتم: «خودم به خودم رأی دادم، ولی حتی یک رأی هم شمارش نشد!»
ب) محدودیت‌های اجتماعی
زنان:
- تا سال۱۳۴۱ حق رأی نداشتند.
- پس از آن مشارکت زنان محدود به طبقات بالا بود (مانند مادرزن غلامرضا پهلوی که نماینده شیراز شد!)
جوانان:
- طبق گفته احمد متین‌دفتری (نخست‌وزیر پهلوی)، «شاه جوانان را برای مجلس نمی‌پذیرفت؛ ترجیح می‌داد در خدمات دولتی بمانند.»
ج) مهندسی انتخابات
دستور خارجی:
- محمدرضا پهلوی در کتاب «پاسخ به تاریخ» اعتراف کرد: «انگلیسی‌ها لیست ۸۰ نماینده و شوروی‌ها لیست ۱۲ نماینده را به نخست‌وزیر تحمیل می‌کردند.»
کمیسیون سه‌نفره:
- اسدالله علم، منصور و فردوست اسامی نمایندگان را در خانه علم انتخاب می‌کردند! (برگرفته از خاطرات فردوست)
تحولات پس از انقلاب اسلامی
الف) افزایش مشارکت
مشارکت 90درصدی در نخستین انتخابات (فروردین۱۳۵۸):
- ۲۰میلیون نفر از ۲۲میلیون واجد شرایط در همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی شرکت کردند.
تنوع انتخابات:
- ۱۴دوره ریاست‌جمهوری، ۱۲دوره مجلس، ۶دوره شوراهای شهر و ۳همه‌پرسی.
ب) رأی واقعی مردم
رقابت‌های داغ:
- در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۷۶، ۸۰درصد مردم شرکت کردند.
- در انتخابات ۱۴۰۰، ۴۸.۸درصد مشارکت با رقابت میان جناح‌های مختلف
حذف تقلب ساختاری:
- نظارت نهادهای مستقل مانند شورای نگهبان بر سلامت انتخابات
مقایسه آماری
نقل‌قول‌های تاریخی
مینو صمیمی (منشی فرح):
«وقتی می‌گفتند زنان حق رأی دارند، می‌پرسیدم چطور با وجود انتخاب نمایندگان توسط ساواک، این ادعا را باور کنیم؟»
اسدالله علم (وزیر دربار پهلوی):
«دولت ما آزادی را از مردم سلب کرد و نامزدهای خود را تحمیل کرد.»
نتیجه‌گیری
انتخابات در ایران از نمایشی‌بودن در دوره پهلوی به مردمی‌بودن پس از انقلاب تحول یافت:
افزایش ۱۰برابری مشارکت
تنوع در برگزاری انتخابات (از شوراهای روستا تا خبرگان رهبری)
حذف مهندسی انتخابات توسط دربار و قدرت‌های خارجی
