نگاه
نبرد خاموش قدرت‌های جهانی برای تسلط بر آینده
محمد اصولی؛ کارشناس هوش مصنوعی و آی‌تی
«هر کس در هوش مصنوعی پیشتاز شود، بر جهان حکومت خواهد کرد»؛ این جمله‌ای بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه سپتامبر2017 در سخنرانی روز ملی دانش روسیه مطرح کرد. چندسالی از این اظهارنظر گذشته و اکنون جهان با یک جنگ سرد هوش مصنوعی روبه‌روست که می‌توان آن را با مسابقه فضایی دهه1960 یا مسابقه تسلیحاتی دوران جنگ سرد مقایسه کرد. در این میدان، رقابت شدید آمریکا و چین مشهود است؛ درحالی‌که روسیه و اروپا هنوز نتوانسته‌اند خود را به‌عنوان رقیب جدی معرفی کنند. برخی کشورها مانند فرانسه، عربستان و امارات نیز برنامه‌های بلندپروازانه‌ای دارند که با جدیت به‌دنبال تحقق آنها هستند.
تلاش‌های جهانی برای قدرت‌گرفتن در حوزه هوش مصنوعی به‌دلیل این است که دریافته‌اند در عصر حاضر، عوامل شکل‌دهنده به نظم جهانی دستخوش تحولی بنیادین شده‌اند. اگر در گذشته قدرت نظامی، جمعیت و منابع طبیعی تعیین‌کننده موازنه قدرت بودند، در آینده نزدیک توانمندی در حوزه هوش مصنوعی عامل تعیین‌کننده‌ای در ساختار نظم جهانی خواهد بود. دیگر برای داشتن قدرت نظامی، اقتصادی و فرهنگی لازم است که کشورها در حوزه هوش مصنوعی حرفی برای گفتن داشته باشند.
طبق گزارش مؤسسه جهانی PWC، کشورهای پیشرو در زمینه هوش مصنوعی تا سال2030 ، 14درصد به تولید ناخالص داخلی خود اضافه خواهند کرد؛ این یعنی قدرت اقتصادی.
روبات‌های قاتل و سلاح‌های کشنده خودمختار نشان‌دهنده نیروی نظامی جدید هستند و اینها تغییر موازنه قدرت جهانی را از نبرد تسلیحاتی به رقابت الگوریتمی و هوش مصنوعی نشان می‌دهند؛ جایی که برخورداری از کلان‌داده‌ها و برتری در پردازش آنها و یادگیری عمیق مهم‌تر از تعداد و نوع تانک‌ها و موشک‌هاست. انقلاب اول صنعتی با ماشین بخار قدرت را به کشورهای صنعتی منتقل کرد؛ انقلاب دوم با الکتریسیته آمریکا را به ابرقدرت تبدیل کرد و انقلاب سوم با ظهور کامپیوتر، سیلیکون‌ولی را به کانون جدید قدرت تبدیل کرد، اما انقلاب چهارم صنعتی که با هوش مصنوعی تعریف می‌شود، تحولی بنیادین‌تر را رقم زده و قدرت را به دارندگان کلان‌داده‌های بیشتر، پردازنده‌های هوش مصنوعی قوی‌تر، مزارع GPU مدرن‌تر و الگوریتم‌های هوش مصنوعی پیچیده‌تر منتقل خواهد کرد.
کسانی که این تحول را درک کرده‌اند چشم‌اندازی مطلوب را ترسیم و استراتژی مشخصی را برای رسیدن به آن تدوین و اسناد بالادستی و نهادهای اجرایی لازم را ایجاد کرده‌اند. در این میان چین به‌دنبال به‌دست آوردن رهبری جهان و آمریکا به‌دنبال حفظ آن و روسیه به‌دنبال همکاری با کشورهای بریکس برای ایجاد یک اتحاد هوش مصنوعی است. کره‌جنوبی نیز تلاش دارد جزو 4کشور برتر جهان در این حوزه شود و عربستان سعودی به‌دنبال رهبری هوش مصنوعی در منطقه است. اینها برخی از چشم‌اندازهای ترسیم شده توسط دولت‌های جهان هستند که برای رسیدن به آن سرمایه‌گذاری‌های کلانی نیز انجام داده‌اند.
سیر تحولات آنقدر سریع و گوناگون و حوزه آن وسیع است که دولت‌ها باید آمادگی تحول و انقلاب در هر حوزه‌ای را داشته باشند. طبق گزارش2024 مجمع جهانی اقتصاد، هوش مصنوعی تا سال2030 حدود 22درصد مشاغل را تغییر می‌دهد و170میلیون شغل جدید ایجاد می‌شود؛ درحالی‌که 92میلیون شغل از بین می‌رود. تحصیل در برخی رشته‌های تحصیلی دیگر بی‌معنی می‌شود و راه‌اندازی رشته‌های جدید ضروری خواهد بود. سلاح‌ها مجهز به هوش مصنوعی خواهند شد و شاهد مسابقه تسلیحاتی با محوریت هوش مصنوعی خواهیم بود. الگوهای تجارت جهانی تغییراتی خواهند داشت. با جنگ‌های سایبری پیشرفته روبه‌رو خواهیم بود و امنیت زیرساخت‌های حیاتی و حفاظت از داده‌های ملی از مهم‌ترین چالش‌ها خواهند بود.
در ایران، مقام معظم رهبری در سال1400 و پیش از آنکه هوش مصنوعی به موضوع جهانی و حیاتی تبدیل شود، راهبرد قرارگیری ایران در میان 10کشور برتر این حوزه را مطرح کردند. باوجود اینکه 3سال بعد سند ملی هوش مصنوعی تصویب و سازمان ملی هوش مصنوعی تأسیس شد، اما انتقادهای جدی به محتوای سند و جایگاه و ساختار سازمانی سازمان ملی هوش مصنوعی وارد است.
سؤال اساسی این است: آیا با رویکرد فعلی که کند و ضعیف به‌نظر می‌رسد می‌توان در این رقابت سرنوشت‌ساز جهانی که می‌تواند جایگاه ایران را متحول کند، موقعیت مناسبی کسب کرد؟
