روزگار سخت تون‌‌تاب‌ها در اتاق تون

موضوع: تأمین سوخت حمام‌های سنتی
ویژگی: حمام‌های قدیمی به اتاق تون که حکم موتورخانه را داشت مجهز بودند

 شیوه تأمین سوخت و گرم نگه‌داشتن آب حمام‌های سنتی در روزگار قدیم از وجود امکانات بدوی و ابتدایی برای نظافت عمومی اهالی تهران قدیم حکایت دارد.
نخستین حمام‌های عمومی تهران به دیگ‌های بزرگی مجهز بودند که مخزن سوخت هم به شمار می‌رفتند. آنطور که در برخی منابع مکتوب آمده، گرم نگه داشتن دیگ حمام با هیزم یکی از سخت‌ترین مشاغل آن روزگار بوده و کمتر کسی به‌کار کردن در اتاقک‌های ترسناک سوخت‌رسانی حمام‌ها راضی می‌شده است.
محمود منیعی، تهران‌پژوه، درباره شیوه تأمین سوخت نخستین حمام‌های تهران می‌گوید:«نخستین حمام‌های تهران، اتاق تون داشتند؛ اتاقکی که یک نفر در آن مستقر می‌شد و با سوخت‌های متداول مثل نفت، گازوئیل و گاهی با هیزم خشک و تپاله گاو دیگ حمام را گرم نگه می‌داشت. به این شخص تون‌تاب می‌گفتند و عوام شغل تون‌تابی را یکی از حقیرترین مشاغل دوره صفوی و قاجار می‌دانستند.» درباره تأمین سوخت روشنایی حمام‌های قدیمی تهران هم روایت‌های مختلفی نقل شده است. منیعی معتقد است سیر روشنایی حمام‌های سنتی تهران با گذشت زمان تکمیل شده است. او در این‌باره می‌گوید: «روشنایی فضای داخلی نخستین حمام‌های تهران با استفاده از سنگ‌های معروفی به نام «سنگ روشنایی» یا «سنگ شیشه» که در بام حمام کار می‌گذاشتند امکان‌پذیر بوده است. گفته می‌شود در برهه‌ای به این سنگ‌ها جام حمام هم می‌گفتند و دهخدا واژه «جام‌حمام» را که در برخی ابیات آمده همان سنگ شیشه‌هایی دانسته که برای تأمین روشنایی نصب می‌کردند. برای تأمین روشنایی فضای داخل حمام ایده جالب دیگری هم وجود داشته است. در برخی حمام‌ها، سنگ بزرگ شفافی که سبز کمرنگ بود، فضای یکی از دیوارها را احاطه می‌کرد و روشنایی روز پس از تابیدن روی این سنگ، داخل حمام را روشن می‌کرد. بعدها استفاده از چراغ برق متداول شد و محفظه‌ای بیرون از فضای داخلی را به نصب چراغ برق اختصاص دادند که اتصال الکتریسیته ایجاد نشود. سنت حمام رفتن بعد از غروب آفتاب از آن زمان میسر شد. »