جذب و انتقال باران

محمد سرابی؛ روزنامه‌نگار

مهم‌ترین سیل شهری در ‌ماه اخیر در شهر والنسیای اسپانیا آمد که بیش از 150کشته داشت و خسارت زیادی به اموال شهروندان و خودرو‌ها زد. در شرق اروپا و کشور‌های لهستان، چک، رومانی و اطراف آن هم شهر‌های زیادی دچار آب‌گرفتگی شدند. علت این سیل‌های ناگهانی افزایش دمای هوا و بحران‌های محیط‌زیستی است، اما شهرداری‌های بعضی از کلانشهر‌های جهان راه‌هایی ‌ برای مقابله با بارندگی‌های شدید در پیش‌ گرفته‌اند.

بارش‌های چندماهه در 5روز
شهرداری پایتخت اتریش توانست با برخی تدبیر‌ها خطر سیل را از این شهر دور کند. اوایل پاییز امسال بارش باران در اروپا به‌شدت زیاد شد؛ تا جایی که در شهر وین در مدت 5روز بیش از 2تا 5برابر یک‌ماه پاییزی عادی باران بارید. خسارت این باران در شهر 2میلیون نفری وین، شامل تخلیه 15خانه و 10نفر مجروح بود. بعضی از مردم خانه‌های خود را ترک کردند، اما جابه‌جایی مردم برای اینکه در خطر سیل قرار نگیرند به آرامی انجام شد. سرمایه‌گذاری مدیریت شهری در زمینه مدیریت آب‌های سطحی از چند دهه قبل شروع شده است. در سال‌های 2002 و 2013 ،2سیل بزرگ در این شهر رخ داد که باعث شد شهرداری برنامه‌ریزی برای شبکه‌های انتقال آب سطحی را بیشتر کند. ظرفیت این شبکه برای خارج کردن 14هزار مترمکعب آب در ثانیه از شهر پیش بینی شده بود و در بارندگی امسال بیشترین حجم آب 10هزار مترمکعب در ثانیه بود. این دقت نشان می‌دهد که کانال‌ها نه فقط کوچک نیستند، بلکه بیش‌ از اندازه بزرگ ساخته نشده‌اند و مقیاس آنها با پیش‌بینی‌ اقلیمی از میزان بارندگی تطبیق دارد.

کانال سیل‌بند
سابقه ایجاد زیرساخت‌های مقابله با سیل به قرن گذشته برمی‌گردد. در سال1954 سیل بزرگی در وین به‌راه افتاد که نشان می‌داد ساختار قدیمی این شهر در مقابل سیل ضعیف است. تا سال1970 سازه‌هایی مانند یک کانال سیل‌بند در کنار رود دانوب ساخته شده بود. این کانال به شکل دریاچه مصنوعی آب را نگه می‌دارد، اما دریچه خروجی آن درصورت افزایش شدید آب باز می‌شود. در سال2013 میزان بارندگی به 11هزار مترمکعب رسید و دریچه‌ها بازشدند تا مقدار مازاد را به رود دانوب بریزند. البته این کارکرد به معنای بدون نقص بودن شبکه آب‌های سطحی نیست. در ‌ماه گذشته رودخانه کوچک‌تری به نام ویلنفوس در وین طغیان کرد و آب وارد تونل یک قطار زیرزمینی شد. این خط راه‌آهن بخشی از شبکه حمل‌ونقل حاشیه شهر بود و برای مدتی حمل‌ونقل عمومی قطع شد تا آب تخلیه شود، اما کسی آسیب ندید؛ زیرا هواشناسی حجم بارندگی را به‌درستی پیش‌بینی کرده بود.

کیسه‌ شن در مقابل آب‌گرفتگی
وین علاوه بر سامانه‌های هوشمند از گروه‌های داوطلب نیز برای مقابله با سیل کمک می‌گیرد که اقداماتی شامل چیدن کیسه‌های شن در مقابل آب‌گرفتگی را انجام می‌دهند. یکی از رویکرد‌های شهرداری وین این است که ایجاد سیل‌بند و دیواره‌های بتنی بزرگ نباید باعث شود که خطر وقوع سیل فراموش شود. حدود یک قرن قبل بخش بزرگی از حومه شهر به شکل دشت بزرگی خالی بود که جریان سیل به آن وارد و به‌صورت طبیعی در خاک جذب می‌شد. این منطقه اکنون زیر ساخت‌وساز رفته است و شهرداری مراقب است که آب‌های سطحی وارد آن نشود. با همین هدف، مانور‌های مقابله با سیل برای آتش‌نشانی و ارتش برگزار می‌شود.

شهری در ساحل رودخانه
شهر تورنتو در کنار دریاچه اونتاریو و در محلی قرار دارد که به محض بارندگی مستعد وقوع سیل است. رودخانه دون که از این شهر عبور می‌کند تاکنون بار‌ها طغیان کرده و بزرگراه مجاور آن را زیر آب برده است. 200سال قبل زمین‌های حاشیه رودخانه باران را جذب می‌کردند، اما ساخت‌وساز و خیابان‌کشی در این محدوده بزرگ توان جذب آب را به‌شدت کاهش داده است؛ بنابراین شهرداری تورنتو برای مقابله با سیل بیشتر به مناسب‌سازی‌ سطح شهر می‌پردازد تا ورود آب باران به لایه‌های عمیق خاک را بیشتر کند؛ پروژه‌‌ای که در شهرداری تورنتو تعریف شده است تا سال2025 تکمیل نمی‌شود. بخشی از این طرح شامل ایجاد تالاب‌های کوچک درون شهر است که ظاهرا شبیه استخر‌های عادی پارک‌ها هستند، اما آب از طریق آنها وارد زمین می‌شود. دستور‌العمل شهرداری برای ساخت فضای سبز این است که مساعد برای جذب آب باشد.

دیوار‌کشی برای جنگ با سیل
یکی از اشتباهات سال‌های قبل در ساخت شهر تورنتو، تغییر دادن مسیر رودخانه بدون توجه به شکل طبیعی و وضعیت زمین بود. نقشه‌های باقیمانده از یک قرن قبل نشان می‌دهد که در این مدت ساحل رودخانه صاف و فضای حاشیه آن با ساخت‌وساز پر شده است. یک تالاب بزرگ هم به‌صورت محل دفن زباله درآمد و خشک شد.
 در همان سال‌های اواخر قرن19 هم سیل‌های بزرگی در تورنتو به راه افتاد، اما تصور ساکنان شهر این بود که با ساخت دیوار‌‌ه‌های سنگی بزرگ می‌شود در مقابل سیل ایستاد. دیواره‌ها ساخته شدند تا پیچ و خم‌های رودخانه را عوض کنند و مسیر راه‌آهن هموار شود، اما حالا مشخص شده است که این کار فقط زمانی که رودخانه کم آب است، تأثیر دارد و هر وقت که بارندگی شدت پیدا می‌کند، جریان آب از دیواره‌ها بالا می‌زند و تا 50متر دورتر، به جاده و ریل راه‌ پیدا می‌کند. ساخت مخازن نگهداری آب نیز راه‌حل این مشکل نیست.