ارابه‌های تهران نوین

فاطمه عباسی

وقتی تهران در دوره قاجار در قامت پایتخت ظاهر شد و رفته‌رفته لباس یک شهر مدرن و امروزی را پوشید و از 4 جهت توسعه یافت، عبورومرور دغدغه اصلی ساکنان این شهر شد. همین امر مهم توجه تاجران بزرگ ازجمله معین تجار بوشهری را برای حل این مسئله جلب کرد و او نخستین اتوبوس ساخت بلژیک را در زمان مشروطه به تهران آورد که بابت هر نفر 3 شاهی کرایه دریافت می‌کرد. اما یک اتوبوس چاره مشکل حمل‌ونقل در تهران نبود و همین شد که روز به‌روز افراد دیگری هم برای خرید اتوبوس سرمایه‌گذاری کردند و مدل‌های مختلفی از این وسیله حمل‌ونقل عمومی را وارد پایتخت کردند. تا قبل از سال ۱۳۰۵ رانندگان اتوبوس کمی در تهران و آن هم عمدتا در خارج از شهر مسافر جابه‌جا می‌کردند، اما در این سال و دقیقا در چنین روزی در دوره وزارت فواید عامه و تجارت مهدی قلی‌خان هدایت، قرارداد راه‌اندازی نخستین خط اتوبوسرانی تهران با یک کنسرسیوم دانمارکی متشکل از 3 -2 شرکت، منعقد شد. طبق این قرارداد کمپانی مذکور موظف شد چند خط اتوبوس در داخل شهر تهران و منطقه شمیران راه‌اندازی کند و قیمت ژتون اتوبوس هم 8شاهی تعیین شد و کمپانی دانمارکی هم موظف به پرداخت 5درصد سود سالانه درآمد سالانه‌اش به دولت وقت ایران شد. اما بزرگ‌ترین ایراد شبکه حمل‌ونقل شهر تهران در آن روزگار وضعیت نابسامان و از هم گسیخته آن بود. برخی اتوبوس‌ها هم به‌صورت شراکتی خریداری و به‌کار گرفته می‌شد. سرانجام همه بی‌نظمی‌ها، تخلف‌ها، دریافت کرایه‌های بالا و سرعت بالا امان مردم را برید و دولت آن زمان برای ساماندهی وضعیت تردد شهروندان تصمیم گرفت نخستین خط اتوبوسرانی را در چهاردهم تیرماه سال ۱۳۳۵ با ۹۰ اتوبوس بنز تحت پوشش شرکت واحد فعال کند و به هرج و مرج‌ها در شهر پایان بدهد. حالا 68سال است که از تهران آن سال‌ها دور شده‌ایم و در این مدت‌ به تعداد مسافران و مدل‌های مختلف اتوبوس اضافه شده و خطوط اتوبوسرانی از غرب به شرق و از شمال به جنوب تهران توسعه یافته است و شاهد خطوط اتوبوس‌های تندرو در تهران هستیم.


 اتوبوسرانی تهران سال 1305با 4خط، رسماً شروع به‌کار کرد که عبارت بود از: خط ۱ ؛میدان توپخانه دروازه قزوین، خط ۲ ؛میدان توپخانه انتهای امیریه، خط ۳؛ میدان توپخانه، بازار و شاهپور و خط ۴ ؛میدان توپخانه گارماشین (ری جنوبی). شایان ذکر است خطی بین دروازه دولت و بازار کشیده شد که به‌علت عدم‌استقبال مردم، پس از یک سال و 2‌ماه بهره‌برداری، برچیده شد.


شرکت اتوبوسرانی در ۲۴ آذر ۱۳۳۲ با ۱۸ خط تحت مدیریت شهربانی کشور آغاز به‌کار کرد و از 3 هفته بعد در تاریخ ۱۵ دی‌ماه روش خطوط اتوبوسرانی تهران تغییر کرد و بلیت ژتونی (پولک فلزی)، باجه بلیت فروشی راه‌اندازی شد و دولت وقت به‌منظور نوسازی ناوگان شهری تعدادی اتوبوس مرسدس بنز از آلمان وارد کرد.


خطوط اتوبوسرانی شهر تهران از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۹ به‌تدریج شکل گرفت و با تغییرات جزئی به کارش ادامه داد تا در سال ۱۳۶۹ شرکت واحد دچار تحولات اساسی شد. این شرکت طی سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴ خطوط بسیاری را اصلاح و خطوط جدیدی را تأسیس کرد.


شرکت واحد در سال 1371نخستین خط اتوبوس برقی با3 دستگاه اتوبوس را در حدفاصل سه‌راه تهرانپارس تا میدان امام‌حسین(ع) راه‌اندازی کرد و 4 سال بعد، فاز دوم این طرح با 35دستگاه اتوبوس برقی راه‌اندازی شد.


روند اصلاح خطوط اتوبوسرانی تهران طی سال‌های ۱۳۷۷، ۱۳۷۸ و سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۵ با روش‌های ترکیبی از خطوط مترو و اتوبوس ادامه یافت.