زاویه دید
کلید موفقیت سریال‌های تاریخی-مذهبی
حمیدرضا مصفا؛ روزنامه‌نگار
فیلم‌ها و سریال‌های فراوانی با موضوع تاریخ و مذهب یا ترکیبی از این دو ساخته شده‌اند. برخی از آنها موفق بوده‌اند و بعضی دیگر نیز اصلا توفیقی نداشته و مورد توجه مخاطبان قرار نگرفته‌اند.
انتخاب بازیگرانی که می‌خواهند نقش شخصیت‌های داستان‌های تاریخی و مذهبی را بازی کنند، بسیار حساس است که باید توسط نخبگان این مهم صورت بگیرد تا یک اشتباه باعث هدر‌رفتن زحمات کل تیم سازنده و هزینه نشود.
عنصر دیگر، فضا‌سازی و گریم درست است که باید توسط طراحان صحنه، لباس و گریم حرفه‌ای انجام پذیرد، زیرا اگر مخاطب فضای یک فیلم تاریخی یا مذهبی را نپذیرد، مطمئنا کل فیلم یا سریال آسیب خواهد دید. متأسفانه برخی سریال‌های ایرانی یا به این مهم توجه نمی‌کنند یا چنان در آن غلو کرده و گل‌درشت جلوه می‌دهند که فضا و شخصیت‌ها قابل باور نمی‌شوند.
مثلا گاهی کارگردان یک سریال، کلی از وقت تولید را صرف گریم سنگین می‌کند تا بازیگر مورد نظر، کاملا شبیه شخصیت داستان باشد. درحالی‌که قرار نیست بازیگری آنقدر شبیه شخصیت باشد که مخاطبان بپندارند که بازیگر و شخصیت یکی هستند.
سال‌ها پیش حسن فتحی سریالی تاریخی-مذهبی ساخت به نام «شب دهم» که مؤلفه‌های نام‌برده را در اثر خود تا حد ممکن رعایت کرده بود. برای همین مخاطبان از این مجموعه استقبال کردند که بارها نیز بازپخش شد. بی‌شک استاد ساخت سریال‌های تاریخی-مذهبی را باید داوود میرباقری دانست که با ساخت 2مجموعه «امام علی(ع)» و «مختارنامه» کارنامه درخشانی از خود باقی گذاشته است. میرباقری با اتکا به تجارب گذشته خود در ساخت فیلم‌های تاریخی و استفاده از عناصر مهمی که در تولید آثار تاریخی-مذهبی کلید موفقیت محسوب می‌شوند، توانست آثاری روی آنتن بفرستد که بینندگان فراوان و مشتاقی را پای گیرنده‌های تلویزیون نشاند.
تعداد بازپخش‌های این دو سریال که هربار نیز مخاطبان زیادی به تماشای آن نشسته‌اند، نشان از رعایت مؤلفه‌های رایج در صنعت سریال‌سازی توسط این کارگردان و تیم سازنده دارد.
شبکه سوم صداوسیما اخیرا فصل دوم سریالی را پخش می‌کند به نام «رحیل» که آن نیز موضوعی تاریخی-مذهبی دارد. سازندگان این مجموعه هم با رعایت مؤلفه‌های گفته‌شده برای موفقیت و جذابیت یک‌سریال تاریخی-مذهبی، تا حد زیادی توانسته‌اند مخاطبان را پای گیرنده‌های تلویزیون بنشانند. بعد از «مختارنامه» این اتفاق در تلویزیون نیفتاده بود که بینندگان از چنین سریالی استقبال کنند. «رحیل» داستانی تاریخی را با زبانی ساده و روان روایت می‌کند که عشق پاک 2جوان نسبت به هم، بر جذابیت آن افزوده است.
داوود میرباقری در سریال «امام علی» از یک کاراکتر زن به نام قطام بهره‌برده بود که اتفاق شومی را در تاریخ اسلام رقم می‌زند و به‌عنوان یک شخصیت منفی توانست بر جذابیت سریال بیفزاید. این فیلمساز فاجعه شهادت ناجوانمردانه امیرالمومنین(ع) را از زاویه‌ای دیگر دید و نشان داد که موفق هم بود.
شخصیت اصلی داستان سریال «رحیل» محابانو نیز یک زن است، اما نقش مثبت دارد و قهرمان آن محسوب می‌شود. هرچند مردان و زنانی به‌عنوان ضدقهرمان مقابل او ایستاده‌اند، اما حریف اصلی او در داستان نیز یک زن است؛ زنی ساحره‌صفت و حریص که با ترفندها و سحر و جادویش سعی دارد مقابل قهرمان بایستد و او را شکست دهد. محابانو، قدرت دشمن خویش بیتاج را نداشته و به سلاح سحر مجهز نیست؛ قدرت وی در ایمان و پاکی اوست. هرچند از لحاظ جسمی ضعیف می‌نماید، اما قدرتی درونی دارد که به او توانایی استقامت و جنگیدن برای رسیدن به هدف را می‌دهد.
تقابل خیر و شر در مجموعه «رحیل» در وجود 2زن تجلی یافته است. تقابل 2زن در سریال‌های دیگر نیز دیده شده بود، اما بیشتر قصه‌ای فرعی بود در دل یک داستان بلند، اما تقابل محابانو و بیتاج، داستان اصلی را رقم می‌زند. یکی از مؤلفه‌های موفقیت برخی از فیلم‌های تاریخی-مذهبی، استفاده از بازیگران جدید یا کمتر‌شناخته‌شده است که مخاطب قبلا او را ندیده یا بازی‌اش را به یاد نداشته باشد. برای همین در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌هایی که چنین موضوعی را سوژه خود قرار داده‌اند، استفاده از چنین بازیگرانی برای نقش‌های اصلی است؛ زیرا برای مخاطب باورپذیرتر می‌شوند. داوود میرباقری برای نقش قطام فردی را انتخاب کرد که پیش از آن، بینندگان او را در فیلم یا سریالی ندیده بودند. برای همین به‌راحتی او را پذیرفتند. در مجموعه «رحیل» نیز تهیه‌کننده و طراح اصلی داستان رامین عباسی‌زاده که سابقه تولید برخی سریال‌های مخاطب‌پسند دهه‌های قبل نظیر «او یک فرشته بود»، «سقوط یک فرشته»، «پریدخت»، «شمس‌العماره» و... را در کارنامه دارد، نقش اصلی را به بازیگری داده که مخاطبان او را نشناخته و به یاد نمی‌آوردند. این فاکتور مهمی بود تا با محابانو احساس همذات‌پنداری کنند. سازندگان «رحیل» بازیگران با‌تجربه را به‌کار گرفتند تا برخی از نقش‌ها را بازی کنند، اما جوانانی را نیز برگزیدند تا در کنار هنرپیشه‌های باسابقه و شناخته‌شده، هم کسب تجربه کنند و هم هنرنمایی. نقش‌های اصلی محابانو و اصلان را با جرأت به بازیگران جوان سپردند و آنان نیز تا حد ممکن از عهده کار برآمدند. این نوزایی در انتخاب بازیگر جوان که می‌تواند حتی تسری یابد به ایجاد کانونی برای جذب استعدادهای نهفته سراسر ایران با حضور تهیه‌کننده‌ها و کارگردانان باسابقه باعث شده مخاطب خسته از چهره‌های تکراری نیز به سمت تماشای این سریال بیاید.
امیدواریم دیگر سازندگانی که می‌خواهند در حیطه آثار تاریخی-مذهبی فیلم یا سریالی بسازند، مؤلفه‌های یادشده را به‌کار بندند تا بتوانند اثری شایسته تولید و عرضه کنند. تاریخی‌سازی به‌دلیل جذابیت‌های داستانی همواره می‌تواند پتانسیلی برای جذب مخاطب باشد به شرط توجه به ریزه‌کاری‌هایی همچون جلب بازیگران توانمند، قصه‌گویی روان، ساختار بصری درست و درعین حال توجه به ریشه‌های ایرانی-اسلامی فرهنگ ما.
در همینه زمینه :
