سنجده، مسجدی مهجور

شیرین برزگر‌|  قزوین- خبرنگار:


اگر تا امروز گذرتان به محله قدیمی راه ری قزوین افتاده باشد، بدون شک مسجد زیبا و تاریخی «سنجیده» نظر شما را به خود جلب کرده است؛ مسجدی که دارای پیشینه‌ غنی معماری و نماد تاریخی و مذهبی محله راه ری است. مسجد سنجیده از غرب و شرق به 2 گذر مشرف است و در هر ضلع دارای 3 راه ارتباطی است. این بنای تاریخی ‌‌با وجود قدمت بالا و ویژگی‌های کم‌نظیرش مهجور مانده است و امروز تنها همدم آن افرادی هستند که برای خواندن نمازجماعت به این عبادتگاه کهن پای می‌گذارند. به‌تازگی یک فرهنگسرا در مقابل مسجد ساخته شده که تا حدی فعالیت‌های فرهنگی محله را سامان بخشیده است. 


دلیل نامگذاری و تاریخچه بنا

یکی از اعضای هیأت امنای مسجد سنجیده درباره دلیل نامگذاری آن به همشهری گفت: دلیل نامگذاری این مسجد که قزوینی‌ها به آن «سنجده مسجد» هم می‌گویند، معماری و مهندسی سنجیده آن است. البته بعضی از قدیمی‌های محل هم اعتقاد دارند که نام این مسجد‌ مخفف واژه «سنگ چیده» بوده است؛ چراکه پی و شالوده بنا از تکه‌های سنگ ‌لاشه‌ ساخته شده است. 

«ابراهیم پیله‌وری‌ها» به تاریخچه ساخت این بنا هم اشاره کرد و افزود: این مسجد کهن و قدیمی در دوره سلجوقی ساخته شده که البته معلوم نیست چه کسی ‌بانی ساخت آن بوده است. با این حال سبک معماری آن نشان می‌دهد که این بنا در ابتدا آتشکده بوده و بعد به مسجد تبدیل شده است. وی با بیان اینکه مسجد سنجیده گنبدخانه‌ای مربعی شکل دارد، گفت: در گذشته، در ضلع شمالی این مسجد مدرسه‌ای بوده که امروزه از بین رفته ‌ و ‌جز چند طاق‌نما اثر دیگری از آن باقی نمانده است؛ طاق‌نماهایی که شباهت زیادی به طاق‌نماهای مسجد‌ـ مدرسه صالحیه (بنای دیگر دوره سلجوقی) دارند. 

پیله‌وری‌ها با اشاره به کتیبه معروفی که در این مسجد قرار دارد، افزود: در فضای داخلی مسجد کتیبه‌ای از کاشی فیروزه‌ای‌رنگ وجود دارد که یکی از دعاهای حضرت علی(ع) روی آن نوشته شده است. البته بیشتر این کتیبه‌نوشته خراب شده و فقط 3 قطعه آن باقی مانده است که یکی از آنها در موزه سنگ مسجد جامع قزوین نگهداری می‌شود. 


اسرار مسجد سنجیده

این فعال فرهنگی درباره روایت‌های مختلفی که در مورد دفن شدن پیکر «حسن صباح» در این مسجد وجود دارد هم گفت: در طبقه زیرزمین این مسجد مزاری وجود دارد که ‌‌روی سنگ آن نام حسن نگاشته شده و عده‌ای باور دارند که این مزار، گور حسن صباح‌ رهبر فرقه اسماعیلیه است. البته این فرضیه در پژوهش‌های تاریخی تأیید نشده است. 

پیله‌وری‌ها با ذکر اینکه اسرار این سنگ مزار همچنان مکتوم ‌ باقی مانده است، گفت: همچنین برخی از قدیمی‌های محله راه ری اعتقاد دارند که یکی از عارفای بزرگ قزوینی در این مکان مدفون شده است که هویت این عارف بر هیچ‌کسی معلوم نیست. 

وی به باور‌هایی که در گذشته درباره این مکان وجود داشت هم اشاره کرد و ادامه داد: یکی از این عقاید این بود که افراد سنگ‌های کوچکی را با خود به زیرزمین مسجد می‌آوردند و معتقد بودند که اگر این سنگ‌ها به دیوار مسجد بچسبد، نذرشان برآورده می‌شود. همچنین برخی با خود پارچه‌هایی می‌آوردند و در کنار سنگ مزار آویزان می‌کردند. 


گنبد آجری، مهم‌ترین شاخصه بنا

یک کارشناس معماری هم با یادآوری اینکه مسجد سنجیده‌ به نسبت قدمت و جایگاه تاریخی‌اش کمتر مورد توجه قرار گرفته است، به همشهری گفت: اگرچه سنگ بنای این مسجد در زمان سلجوقیان گذاشته شده، اما محراب آن در دوره صفوی ساخته و به بنا اضافه شده است؛ همچنین 2 قوس آجری مسجد در زمان قاجاریه ساخته شده‌اند. 

«سیدمحسن حسینی» مهم‌ترین شاخصه این مسجد را گنبد آجری آن دانست و افزود: مسجد سنجیده از معدود مساجد باقی‌مانده با گنبد آجری در ایران است که گنبد آن در مقایسه با دیگر مساجد دوره سلجوقی ‌‌زیبایی چشمگیری ‌دارد. همچنین مناره کوتاه و مقرنس‌کاری‌های زیر گنبد بر جلوه و شکوه آن افزوده است. وی با بیان اینکه در میانه صحن این مسجد، حوض آب لوزی‌شکلی قرار دارد که در دوره قاجار ایجاد شده است، ادامه داد: طاق اصلی این مسجد که مخروطی شکل و بسیار بلند است، شباهت زیادی به طاق آتشکده‌های دوره ساسانیان دارد. همچنین این مسجد سردابه‌ای دارد که بسیار شبیه معابد مهر در ایران باستان است. 


بی‌توجهی به ارزش‌های مسجد سنجیده

این معمار قزوینی با انتقاد از بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری به ظرفیت‌های این مسجد تاریخی، گفت: با اینکه مسجد سنجیده از ظرفیت‌های بالایی برای توسعه و ساماندهی برخوردار است‌ اما تاکنون هیچ اقدامی برای محافظت از آن صورت نگرفته و مانند یک مسجد نوساز و بدون سابقه تاریخی با آن برخورد می‌شود. 
حسینی با تأکید بر لزوم شناساندن ارزش‌های معماری و ظرفیت‌های گردشگری این بنا، اضافه کرد: کمتر مسجدی مانند سنجیده سراغ داریم که معماری آن در طول دوره‌های مختلف تکمیل شده باشد و عجیب اینکه مسئولان شهرداری چطور مجوز ساخت یک مجتمع مسکونی بزرگ و غیراستاندارد در کنار این مسجد را صادر کرده‌اند؟ 
وی با ذکر اینکه باید بافت تاریخی محله راه ری متناسب با بناهایی مانند مسجد سنجیده و آب‌انبار سردار حفظ می‌شد، ادامه داد: در نوسازی این محله به تنها چیزی که توجه نشده، ارزش و قدمت تاریخی چنین بناهایی ‌است. بنابراین لازم است‌ ساختمان‌های اطراف این بناها به مرور تغییر شکل پیدا کرده و با زیبایی‌های مسجد سنجیده و آب‌انبار سردار هماهنگ  شوند.