نقش مردم در احیای بافت فرسوده

محمدسعید ایزدی| معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی:


مردم در فرآیند اجرای برنامه بازآفرینی شهری نقش اصلی و کلیدی دارند و شهرداری‌ها هم نباید از تمرکز اصلی بر این نکته غافل بمانند. شهرداری‌ها باید از انجام اقدام‌های کالبدی جلوگیری کنند و علاوه بر توجه به امور اقتصادی، ابعاد دیگر موجود در محله‌ها از جمله ملاحظه‌های فرهنگی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فضای کالبدی را نیز مورد توجه قرار دهند. موضوع بافت‌های ناکارآمد و تاریخی که در قلب بافت‌های فرسوده قرار دارند، جداست. دوری از نگاه سوداگری به پروژه‌های متمرکز بر ارتقای کیفیت زندگی شهری با محور ساکنان و مردم محله‌ها رویکرد بازآفرینی شهری دولت است تا بتوان نقش مردم به عنوان بازیگران اصلی احیای بافت‌های فرسوده را بازیابی کرد. هنگام فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم تغییرات در بافت‌های فرسوده به دلیل حذف اهرم‌های تشویقی و منابع حمایتی به حداقل ممکن رسیده است و مردم این فضاهای ارزشمند شهری را ترک می‌کنند. قم یکی از کلانشهرهای کشور است که محدوده هسته مرکزی آن را به طور کامل بافت‌های فرسوده و تاریخی تشکیل می‌دهد.

بیش از 1500 هکتار بافت با هویت، پرتراکم، قدیمی و مستعد شهری در قم ممکن است بر اثر یک زلزله یا حادثه طبیعی تخریب شود. خیابان‌هایی چون آذر، امام خمینی(ره)، چهارمردان، صفائیه، هفتم تیر، خاک‌فرج، سمیه، گلزار، 15 خرداد، باجک و ده‌ها محل دیگر که برای شهروندان قمی آشنا هستند، امروز حال و هوای گذشته خود را ندارند و یکی در میان خانه‌ها یا از سکنه اصیل محلی خالی شده است یا اتباع و مهاجران در آن‌ها ساکن شده‌اند که زنگ خطر و هشداری برای اصالت شهر قم است. اگر زلزله و حوادث طبیعی این بافت‌ها را از میان نبرد، به یقین، جابه‌‌جایی جمعیت هویت اصیل را از آن‌ها خواهد گرفت. از سال پیش با تصمیم‌های شورای اسلامی شهر، قوانین شهرداری و اهرم‌های تشویقی دولت و قابلیت‌های طرح تفصیلی قم تحرک‌های چشمگیری در بافت‌های فرسوده شکل گرفت و مردم با مشارکت یکدیگر به نوسازی بناهای فرسوده اقدام می‌کردند و شواهد نشان می‌دهد امروز روند این تحرک‌ها با کاهش شدید مواجه است. اگرچه باید به ملاحظه‌های فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی در احیای بافت‌های فرسوده توجه کرد. تا مردم از نظر اقتصادی راضی نشوند، به حوزه ساخت و ساز در بافت فرسوده وارد نخواهند شد. شهرداری قم در طرح تفصیلی جدید، اهرم‌های تشویقی عمده در بافت‌های فرسوده را حذف کرده است. بر اساس طرح تفصیلی قبلی شهر و مصوبه‌های شورای اسلامی شهر قم علاوه بر این که ساخت و ساز در بافت فرسوده مشمول یک طبقه تراکم تشویقی، تخفیف عوارض، ارائه یک طبقه تراکم به ازای تجمیع پلاک‌های ثبتی و شاخص‌هایی چون دو بر بودن می‌شد، امروز با اجرای طرح تفصیلی جدید، فقط بخشی از تخفیف عوارض و یک طبقه تراکم تشویقی باقی مانده است. ناگفته نماند که در این طرح تراکم محله‌های بافت فرسوده کاهش یافته و عملاً این تراکم تشویقی، کلاهی است که بر سر مردم می‌گذارند.

به نظر گروهی از مردم ساکن در بافت‌های فرسوده که خیال بازسازی خانه‌های خود را دارند، این که کسانی که پروانه‌های ساختمانی خود را قبل از سال 94 گرفته‌اند، مشمول ساخت طبقه‌های بیشتر ساختمانی باشند و به آنان که اکنون به این نوسازی دست می‌زنند، چنین امتیازی تعلق نگیرد، چندان عادلانه نیست.