مزاج‌های متغیر از کودکی تا پیری

 انسان از دیدگاه طب سنتی در سنین مختلف مزاج‌های متفاوتی دارد. در کودکی و نوجوانی، گرما و رطوبت بر بدن غالب است. در جوانی، مزاج بدن گرم و خشک می‌شود و در سنین کهولت مزاج سرد و خشک است. در سنین پیری که بالای 60سال است مزاج سرد و مرطوب خواهد شد. بنابراین پیروی از سبک غذایی درست می‌تواند ما را در دوره‌های مختلف زندگی از مشکلات و بیماری‌ها در امان نگه‌دارد. به همین جهت، برای اطلاع از باید و نبایدهای تغذیه‌ای در سنین مختلف، سراغ 2 متخصص و کارشناس در این حوزه رفته‌ایم. آنچه در این بخش می‌خوانید جمع‌بندی گفت‌وگوی ما با زهرا خرمنگیر، متخصص طب سنتی و  رئیس کارگروه تخصصی سلامت سازمان رفاه و مژده ارجمندی، کارشناس مامایی و مربی طب سنتی سازمان فرهنگی - هنری شهرداری تهران است.

تغذیه سالمندان
سالمندان با افزایش سن، نیازهای بدنشان به مواد غذایی تغییر می‌کند. در یک رژیم غذایی سالم برای سالمند باید مصرف روزانه مغزها به‌عنوان یک مکمل درنظر گرفته شود. از بین همه مغز‌ها و آجیل‌ها، خوردن بادام و مویز بسیار توصیه شده است. مصرف روزانه ۷ تا ۱۴ عدد بادام از بروز آلزایمر پیشگیری می‌کند. بهتر است مغز‌ها ناشتا و دانه‌به‌دانه جویده شوند تا جذب بهتری داشته باشند. مصرف روزانه ۲۱ تا ۴۰ عدد مویز هم البته متناسب با شرایط جسمی سالمند و طبق نظر پزشک بسیار توصیه می‌شود. طب سنتی به سالمندان توصیه می‌کند با توجه به فصل، میوه مصرف کنند. در فصل پاییز نیز مصرف انار و سیب توصیه می‌شود. انار معتدل‌کننده طبع و سرشار از آنتی‌اکسیدان است. غلظت خون را کاهش می‌دهد و خون‌ساز است. سیب هم طبع گرم و‌ تر دارد. سالمندانی که روزانه هر ۸ ساعت یک سیب بخورند کمتر از دیگران به هر نوع بیماری به‌ویژه سرماخوردگی مبتلا می‌شوند. خوردن سیب با وجود قند طبیعی در افزایش قند خون اثر نمی‌گذارد و اشتهاآور است. سالمندان در فصل سرد سال ماست، گوجه و خیار نباید مصرف کنند. مثلا برای تهیه سالاد باید از موادی استفاده شود که طبع گرم دارد. سالاد کلم و هویج با مقداری روغن زیتون، سالاد سیر با ترکیب سیر تازه، روغن زیتون، سرکه، مقداری نمک یا سالاد ریحان با ترکیب ریحان تازه، گوجه‌فرنگی، خیار، پنیر فتا و روغن زیتون انتخاب‌های خوبی هستند.
راهکاری که طب سنتی به سالمندان برای غلبه بر طبع خشک پیشنهاد می‌کند این است که ادویه‌جات تند مثل فلفل، زنجبیل و سیر را حذف یا حداقل در میزان مصرفشان، مراعات کنند. مصرف بیش از حد این مواد باعث بروز خارش، یبوست، کهیر و اگزما در سالمند می‌شود.

تغذیه ویژه دوران بلوغ
در دوران بلوغ (۱۰ تا ۱۵ سالگی) بدن احتیاج به انرژی زیادی دارد. مصرف غذاهای گرم و‌ تر و غذاهای گرم و خشک می‌تواند انرژی لازم برای این دوران را تأمین کند. نخود، گوشت گوسفند، گندم و هر نانی که از گندم به‌دست بیاید، گرم و‌ تر است. ذرت، جو، عدس، تمامی فست‌فودها طبع سرد و خشک دارند و باید از رژیم غذایی نوجوان تا حد امکان حذف شود.
در یک صبحانه سالم برای نوجوان می‌توان ارده شیره یا تخم مرغ عسلی یا نان و سرشیر و عسل یا سرشیر و مربای به یا یک نیمرو را که با روغن گیاهی درست شده باشد، گنجاند. حتی نان و پنیری که گردو یا بادام کنارش قرار گرفته باشد و کمی زیره یا سیاه دانه به آن اضافه شده باشد هم صبحانه کاملی برای نوجوان است. ناهار می‌تواند شامل انواع خورش‌ با گوشت گرم مانند گوسفند باشد. خورش‌های ایرانی طبع ملایم و معتدلی دارند. برنج بهتر است آبکش شود و حتما همراه با زعفران یا زیره یا شوید مصرف شود.

تغذیه کودکان
به‌طور طبیعی کودکانی که با مزاج گرم و خشک یا سرد و خشک متولد می‌شوند نسبت به بقیه کودکان اشتهای کمتری دارند. خشکی از اشتهای کودک کم می‌کند ولی کودکانی که با مزاج گرم و‌ تر و سرد و‌ تر متولد می‌شوند به‌علت رطوبتی که داخل معده‌ دارند، اشتهای بهتری دارند. اگر از میزان ‌تری طبع کودک کاسته شده باشد همین موضوع باعث از دست دادن اشتها می‌شود. بنابراین باید مصرف مواد غذایی گرم و ‌تر مانند شیره انگور، انجیر، رب انار، ارده‌ مخلوط شده با شیره را در وعده‌های روزانه گنجاند. اما در مورد چاقی کودک باید گفت هر ماده غذایی که طبع سرد و‌ تر و گرم و‌ تر داشته باشد، موجب افزایش اشتها و چاقی کودک می‌شود. نوعی از چاقی که بیماری محسوب شود به‌علت سوء‌مزاج است؛ یعنی حتما نتیجه غلبه‌ تری یا سردی بر بدن فرد است. راه‌حل کاستن از ‌تری اضافه بدن هم ورزش و تحرک است؛ بازی‌های پرتحرک که باعث افزایش تپش قلب، برافروختگی صورت، تعرق و بالا رفتن دمای بدن شود در پیشگیری از چاقی مؤثر است.
استفاده از ماست و پنیر و از همه مهم‌تر کشک، سبزیجات با رنگ سبز تیره و حبوبات و غلات در صورت داشتن نفخ باید در برنامه غذایی گنجانده شود. این روزها بیشتر غذاها به سمت خشکی رفته‌اند، بنابراین از همان ابتدا باید کودک را با انواع‌ آش و سوپ آشنا کرد. برای تهیه ‌آش و سوپ حبوبات و غلات حتما همراه با یک تکه گوشت طبخ شوند، چون این مواد هرقدر آهن داشته باشند، باید در معرض یک ماده غذایی حیوانی قرار بگیرند تا آهن‌شان جذب شود.