نیلوفر ذوالفقاری-روزنامه‌نگار
نشر خوبی‌ها و امید بخشیدن به مردم جامعه، از وظایف فرهنگی رسانه‌هاست که صاحب‌نظران و فعالان عرصه رسانه همواره بر آن تأکید دارند. با تعدد رسانه‌های رسمی و غیررسمی و هجمه اخبار منفی و ناامیدکننده، جای خالی رسانه‌هایی که خوبی‌ها را نشر دهند و به مخاطبان خود امیدواری ببخشند، بیش از پیش به چشم می‌آید. دکتر علیرضا داوودی، کارشناس ارشد رسانه و علوم‌شناختی که پژوهش‌های متعددی درباره رسانه‌ها داشته، در گفت‌وگو با همشهری معتقد است رسانه‌ها می‌توانند از ماه محرم برای احیای رسانه‌ای و برقراری ارتباط مؤثر با مخاطب بهره ببرند؛ چراکه این ایام برای رسانه‌ها بیش از یک فرصت است. گفت‌وگوی ما را با این کارشناس درباره نقش رسانه‌ها در نشر خوبی‌ها و البته بهره‌بردن از فرصت فضای معنوی ماه محرم برای افزایش تأثیرگذاری آنها را می‌خوانید.
به‌نظر شما رسانه‌ها چه نقشی در نشر خوبی‌ها و پرداختن به مفاهیم ارزشمند یک جامعه برعهده دارند؟
فکر می‌کنم در قدم اول باید تعریفی از خوبی داشته باشیم تا ببینیم رسانه‌ها باید سراغ انتشار چه مفاهیمی بروند؟ خوبی یک عنوان عمومی و کلی است. بعضی خوبی‌ها، ریشه گرفته از مفاهیم و مدل‌هایی هستند که در جامعه با توسل به آنها، اقداماتی انجام می‌شود. دسته دوم خوبی‌ها، به قواعد و قوانینی برمی‌گردد که در تاریخچه ذهن مخاطب وجود داشته و ذهنیت حال و آینده آنها را شکل می‌دهد. مثل یک رویداد مناسب و اتفاق شادی‌آفرین یا رفتاری که دارای ارزش افزوده است. دسته دیگری از خوبی‌ها، آنهایی هستند که عملکردهایی را تعریف می‌کنند که برای مخاطب امروزی، مفهومی آرامش‌بخش و اطمینان‌دهنده ایجاد می‌کنند مشروط به اینکه به زمان حال توجه داشته باشد. ممکن است یک مفهوم در گذشته خوب تلقی شده باشد اما کارکرد آن در زمان حال، عقبه آن را تحت‌الشعاع قرار داده باشد.
به‌نظر شما چه لزومی دارد که رسانه‌ها انتشار خوبی‌ها را برعهده بگیرند؟
رسانه‌ها در نشر و گسترش انواع خوبی‌ها، 3وظیفه برعهده دارند؛ وظیفه اول آنها این است که از ذات مفاهیم خوب، حراست و صیانت کنند. اینکه رسانه بتواند از مفاهیمی مثل ایثار، اعتماد، گذشت، حیا، همبستگی و... صیانت کند، بسیار مهم است. اشتباه بزرگی که رسانه‌ها مرتکب می‌شوند این است که در نقد وضع موجود، مرحله صیانت از گذشته وضع موجود و اتصال آن به حال را از بین می‌برند. صیانت از مفاهیم شکل‌گیرنده وظیفه مهم رسانه‌هاست. هر پدیده و گزاره در زمان حال، خودش را به یک کارکرد متصل می‌کند. وظیفه دوم رسانه این است که تلاش کند این مفاهیم را در ترازوی مقایسه با وضعیت آینده قرار دهد، نه وضع مطلوب. مثلا اگر قرار است از راستگویی حرف بزنیم، باید بگوییم که دروغگویی چه ضرری دارد؟ گاهی برای مردم، زندگی در فضای زیستی خوب، بعد از مدتی عادی و معمولی و حتی تکراری تلقی می‌شود. احتمال دارد مخاطب برای تجربه هیجان، به نفی یا عبور از مفاهیم خوب دست بزند و اینجاست که همه‌‌چیز به هم می‌خورد، بنابراین رسانه باید در این مرحله فعال ظاهر شود و وضع مناسب موجود را با وضع متضاد آن مقایسه کند. وظیفه سوم رسانه هم این است که به تعبیری خودمانی، ماست‌ها را قاطی قیمه و قورمه نکند! این به آن معناست که تعریف و تعبیر خوبی که به منجر به ارزش افزوده برای زیست سالم می‌شود، ثابت است. وجود نگاه و سلیقه فرقه‌ای و تفسیرهای غیرواقعی از مفاهیمی که در جامعه وجود دارد، در بینش، منش و روش رسانه، باعث می‌شود ذهن مخاطب به هم بریزد. مخاطبی که با این رویکرد اشتباه مواجه شود، دیگر خوبی را خوبی نمی‌بیند بلکه ممکن است آن را یک گزاره سمی یا رفتاری برای رسیدن به منافع غیرملی بداند. مخاطب نسبت به جامعه و انگاره‌های نگه‌دارنده آن، دنبال ارزش افزوده است. رسانه حافظ ارزش‌های افزوده، رسانه‌ای است که در هر گامی، نشر‌دهنده خوبی باشد. دانش رسانه‌ای برای رسیدن به چنین جایگاهی باید موردتوجه قرار بگیرد.
آیا رسانه‌های ما می‌توانند در نشر خوبی‌ها موفق عمل کنند؟
موفقیت یک حادثه نیست بلکه فرایندی است که باید پشت سر گذاشته شود. با شلوغ‌کردن، پروپاگاندا و نمایش بازی‌کردن، رسانه‌ها نمی‌توانند خوبی را به جامعه تزریق کنند. جامعه پروژه‌محور نیست، پروسه‌محور است. پروژه‌ها شتاب‌دهنده هستند اما در نهایت پروسه‌ها مخاطب را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. دانش رسانه‌داری، منش مخاطب‌داری، روش صحیح ارتباط رسانه با مخاطب و دانش استفاده از رسانه برای ارتقای سلامت ذهنی جامعه، فاکتورهایی هستند که متأسفانه رسانه‌های ما برای داشتن آنها زحمت زیادی نمی‌کشند و به همین دلیل هم در ارتباط خود با جامعه، دچار عقب‌افتادگی بینشی می‌شوند. از این‌رو نمی‌توانند به روش‌های نوین و متناسب مسلح و مجهز شوند. از اینجا به بعد رسانه‌ها دچار نقصی می‌شوند که از آن به‌عنوان تعادل محقق‌نشده یاد می‌کنیم.
به‌نظر شما تا‌کنون رسانه‌های ما در این مسیر موفق ظاهر شده‌اند؟
به‌نظر من رسانه‌های امروز ما، چه مکتوب و چه تصویری، نمی‌توانند حفره ایجاد‌شده میان مخاطب و جامعه و رسانه را پر کنند. رسانه‌های ما در برهه‌ای متوقف شده‌اند، چون خودشان را با دانش زیست در آینده تطبیق نداده‌اند. نتیجه این توقف این است که رسانه‌ها به جای حرکت بر مدار آفندی، وارد فضای پدافندی شده‌اند. در نبردهای رسانه‌ای هم معمولا اینطور بوده که حریفی که حمله می‌کند، موفق‌تر است. به این ترتیب مخاطب پناهگاه خود را از دست داده و رسانه‌های ما نتوانسته‌اند آنگونه که شایسته رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران است، عمل کنند؛ چراکه یادشان رفته رسانه مهم‌ترین پناهگاه در دوران به‌هم‌ریختگی‌های ذهنی و اجتماعی مخاطب است.
اولین گام برای اینکه رسانه‌ها ارتباط خود را با مخاطب دوباره بسازند، چیست؟
واگرایی نسبت به هم و به‌روزنشدن در حوزه تکنیک و تاکتیک که در مواجهه با مخاطب تغییر کرده، آفت‌هایی هستند که ارتباط رسانه و مخاطب را مختل کرده است. نخستین گام برای بیرون‌رفتن از این وضع، همگرایی و به‌روزرسانی رسانه‌هاست. این گام اصلاح ساختاری، دیدگاهی و مدل در رسانه‌ها ایجاد می‌کند تا به پناهگاهی قابل اعتماد برای مخاطب تبدیل شوند.
به‌نظر شما ماه محرم می‌تواند فرصتی برای رسانه‌ها باشد تا خوبی‌ها را نشر دهند؟
به‌نظر من ماه محرم، بیش از یک فرصت است. این ماه می‌تواند تضمین‌کننده یک سال روش‌مندی رسانه‌ها باشد؛ به شرطی که رسانه‌ها از ماه محرم بهترین استفاده ذاتی و عملیاتی را ببرند. فرهنگ مردم ما اسلام است و مفاهیم فرهنگی ما در این چارچوب تعریف شده، بنابراین ماه محرم فرصتی برای احیای رسانه‌ای و ارتباط چندسویه مخاطب و رسانه است. ماه محرم ترکیبی از حوزه و دانشگاه، نظر و عمل و تمام گزاره‌های نگه‌دارنده مفهوم خوبی است. ماه محرم و تمام جزئیات آن، نگه‌دارنده مفهوم خوبی است. رسانه‌ها باید خیلی دقت داشته باشند که چطور از این فرصت استفاده کنند. هر خطایی در این فضا صورت بگیرد، می‌تواند اثر تخریبی 10برابر داشته باشد. رسانه‌ها باید این نعمت را که خدا برایشان قرار داده، کفران نکنند.
توصیه شما به رسانه‌ها برای بهره‌مندی از ماه محرم برای ترویج خوبی‌ها چیست؟
من اگر جای رسانه‌ها بودم و می‌خواستم دستورالعملی برای این کار پیش رویم بگذارم، زیارت عاشورا را پیش چشمم می‌گذاشتم. این زیارت 4بخش دارد؛ بخش سلام آن، الگوی سلام‌کردن مودبانه را به رسانه‌ها آموزش می‌دهد. بخش تولای زیارت عاشورا، درس ولایت‌مداری است و بخش تبرای آن درس دوری از خطا و گناه. در نهایت هم بخش دعای این زیارت، نشان می‌دهد انتهای همه کارها و فعالیت‌ها به یک خواسته و مطالبه منتهی می‌شود. رسانه‌های ما اگر بر همین 4رکن استوار باشند، محرم، بزرگ‌ترین نظام‌نامه جامع رفتاری برای رسانه‌های کشورمان خواهد بود.
علیرضا داوودی، کارشناس ارشد رسانه و علوم شناختی:
محرم، بزرگ‌ترین نظام‌نامه جامع رفتاری برای رسانه‌هاست
در همینه زمینه :
