پرونده‌های نیمه‌باز در خط پایان

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

سفر منطقه‌ای وزیر امورخارجه جمهوری‌اسلامی ایران به 4کشور قطر، عمان، امارات و کویت، دیروز به پایان رسید و گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که حسین امیرعبداللهیان با دست‌پر از این سفر مهم دیپلماتیک بازگشته‌است؛ سفری که از جنبه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی دارای اهمیت راهبردی است.در این میان اما اهمیت این سفر زمانی دوچندان می‌شود که گمانه‌زنی‌ها از پیگیری پرونده‌های مهمی در جریان این سفر حکایت دارد؛ از مذاکرات برجامی گرفته تا پرونده تبادل‌زندانیان و آزادسازی منابع مسدودشده ایران در برخی کشورها، ازجمله محورهایی است که به‌نظر در جریان سفر منطقه‌ای اخیر امیرعبداللهیان، رایزنی‌های ویژه‌ای به‌منظور حل‌وفصل آنها انجام شده ‌است.قطر و عمان از دولت‌هایی به‌شمار می‌روند که طی ماه‌های اخیر نقش‌آفرینی مؤثری در پیشبرد برخی پرونده‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایران داشته‌اند و اکنون گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد رایزنی‌ها پس‌از مدت‌ها پیگیری و رفت‌وآمد دیپلماتیک، درحال به نتیجه رسیدن است و سفر رئیس‌دستگاه دیپلماسی ایران به دوحه و مسقط، آن‌هم در شرایط کنونی، دارای پیام‌های مثبتی است و اکنون می‌توان چشم‌انداز روشن‌تری پیش‌روی برخی پرونده‌های مهم روی میز دستگاه دیپلماسی کشور ترسیم کرد؛ پرونده‌هایی که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم.

تحول تازه در مذاکرات برجامی؟
آنگونه که از رایزنی‌های دیپلماتیک اخیر برمی‌آید، به‌نظر می‌رسد در آینده نزدیک باید در انتظار تحولات تازه‌ای در مذاکرات برجامی بود. کارشناسان معتقدند درجریان سفر منطقه‌ای اخیر وزیر امورخارجه ایران، گفت‌وگوهای مثبتی در این زمینه انجام شده‌است. 2دور مذاکره علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات برجامی، با انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه‌اروپا که طی روزهای اخیر در دوحه انجام شد از یک‌سو و رایزنی‌ هفته‌های اخیر باقری با همتایان خود در تروئیکای اروپایی ازسوی دیگر، همگی از تحرکات تازه در این حوزه حکایت دارد. برهمین اساس هم بود که شبکه سی.‌ان.‌ان آمریکا، به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داد مورا و باقری گفت‌وگوهای مثبتی داشته‌اند و شرایط برای کاهش تنش‌های اخیر میان طرفین مهیا‌تر از قبل است. انریکه مورا هم در توییتی، احیای برجام را «بهترین گزینه ممکن» دانست. از مجموع این تحولات چنین برمی‌آید که در روزهای اخیر باید در انتظار تحرکات تازه‌ای در این عرصه باشیم.

آزاد‌سازی منابع بلوکه‌شده در گام نهایی

آنگونه که از گمانه‌زنی‌ها برمی‌آید، پیگیری پرونده آزادسازی منابع مسدود شده جمهوری‌اسلامی در برخی کشورها، مانند کره‌جنوبی، عراق و ژاپن، از مهم‌ترین دستورکارهای سفر منطقه‌ای اخیر امیرعبداللهیان بوده‌است. پس‌از سفر اخیر هیثم‌ بن‌طارق، سلطان عمان به تهران بود که خبرها درباره آزادسازی منابع مسدود شده ایران، بار دیگر در کانون توجه رسانه‌های داخلی و منطقه‌ای قرار گرفت و شاهد انتشار اخبار امیدوارکننده‌ای هم دراین زمینه بودیم. برهمین اساس هم بود که ابتدا در روزهای اخیر بدر البوسعیدی، وزیر امورخارجه عمان از توافق قریب‌الوقوع به‌منظور آزادسازی منابع مسدود شده ایران خبرداد و به‌دنبال آن، برخی منابع داخلی بر توافق‌های به‌دست آمده دراین زمینه صحه گذاشتند و اعلام کردند در این زمینه پیشنهادی ارائه کرده که ایران و کره‌جنوبی با اجرایی‌کردن آن موافقت کرده‌اند. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد با توجه به توافق‌های اخیر، سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به مسقط را می‌توان تحولی در راستای نهایی‌سازی توافق برای آزادسازی منابع‌ مسدود شده ایران به‌حساب آورد.

پیگیری پرونده تبادل زندانیان

گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد موضوع آزادسازی منابع مسدود شده ایران در برخی کشورها و تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا، 2پرونده‌ای به‌حساب می‌آیند که به موازات یکدیگر و البته با نقش‌آفرینی مؤثر مسقط، درحال پیشرفت هستند و اکنون با توجه به رایزنی‌های اخیر امیرعبداللهیان در مسقط و پیش‌از آن، سفر سلطان عمان به تهران، به‌نظر می‌رسد موضوع تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن در مراحل نهایی خود قرار دارد و به‌گفته وزیر امورخارجه عمان، طرفین درحال بحث پیرامون موضوع‌های فنی هستند. افزایش امیدواری‌ها نسبت به حل‌وفصل پرونده تبادل زندانیان در شرایطی است که طرف ایرانی آمادگی خود را برای اجرای چنین توافقی اعلام کرده، اما طرف آمریکایی طی ماه‌های اخیر رویکرد مبهمی دراین زمینه درپیش گرفته‌است. در آخرین روزهای اسفندماه1401بود که همه‌چیز از توافق ایران و آمریکا به‌منظور تبادل زندانیان حکایت داشت، اما واشنگتن همچنان دراین زمینه دچار سردرگمی بود و دستیابی به توافق را نفی کرد. با وجود این اما گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد این پرونده با نقش‌آفرینی قطر و عمان به گام‌های پایانی خود نزدیک می‌شود.

گسترش روابط با دولت‌های عربی
در کنار موضوع‌هایی مانند برجام، تبادل زندانیان و آزادسازی پول‌های مسدود شده، گسترش روابط با دولت‌های عربی، یکی دیگر از دستورکارهای سفر منطقه‌ای وزیر امورخارجه ایران به قطر، عمان و کویت بوده‌است. پس‌از توافق اخیر ایران و عربستان به‌منظور ازسرگیری روابط دوجانبه، تحرکات دیپلماتیک باهدف بهبود مناسبات جمهوری‌اسلامی با برخی دولت‌های عربی، ازجمله مصر، بحرین و حتی اردن آغاز شد؛ تحرکاتی که از چند مسیر پیگیری شد و عمان، قطر و البته عراق، از کشورهایی بودند که اقدام‌های گسترده‌ای دراین زمینه انجام دادند و به‌نظر می‌رسد با توجه به بازگشایی اماکن دیپلماتیک ایران در عربستان و آغازبه‌کار سفارتخانه و کنسولگری عربستان در ایران طی روزهای آینده، باید شاهد برداشته شدن گام‌های مهم دیگری در گسترش روابط تهران و دولت‌های عربی باشیم. ازسوی دیگر، روابط ایران با امارات و کویت طی ماه‌های گذشته وارد مرحله تازه‌ای شده‌است و تبادل سفرای جدید میان طرفین گام‌ مهمی در گسترش مناسبات دوجانبه به‌حساب می‌آید.

گسترش مناسبات تجاری در خلیج‌فارس

سفر منطقه‌ای اخیر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران علاوه بر همه دستورکارها و همچنین دستاوردهای سیاسی، با یک برنامه مهم همراه بود؛ پیگیری برای ترسیم نقشه‌راه نوین باهدف گسترش همکاری‌های تجاری با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس. در این چارچوب بود که امیرعبداللهیان در جریان سفر به قطر، عمان، کویت و امارات، ضمن دیدار با مقام‌های عالی‌رتبه این کشورها، با‌ آنها درباره راه‌های افزایش هرچه بیشتر همکاری‌های اقتصادی و تجاری بحث و تبادل‌نظر کرد. برهمین اساس هم بود که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران پس‌از گفت‌وگو با مقام‌های اماراتی در چهارمین مقصد سفر منطقه‌ای خود، تأکید کرد همکاری‌های جمهوری‌اسلامی با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس وارد فصل نوینی شده‌است. در شرایطی که ایران و قطر طی سال‌های گذشته گام‌های قابل‌توجهی در مسیر گسترش همکاری‌های دوجانبه برداشته‌اند، سفر اخیر امیرعبداللهیان به دوحه نوید‌دهنده عزم دوجانبه به‌منظور اجرایی‌سازی توافق‌های پیشین برای افزایش مناسبات است؛ رویکردی که در 3سفر دیگر اخیر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران قابل مشاهده‌است.

«ثبات‌سازی»؛ پیامی به منطقه
دیدار و گفت‌وگوی وزیر امورخارجه ایران با مقام‌های عالی‌رتبه 4کشور عربی حاشیه خلیج‌فارس، علاوه بر همه دستورکارها و برنامه‌ها، دربردارنده یک پیام مهم برای منطقه بود؛ اینکه جمهوری‌اسلامی درحال ایفای نقش ثبات‌ساز در خاورمیانه و خلیج‌فارس است و رویکردهای مدنظر محور مقاومت دراین عرصه، می‌تواند فضای نوینی پیش‌روی صلح و امنیت درون‌‌زای منطقه‌ای بگشاید. این موضوع زمانی اهمیت دوچندان می‌یابد که درنظر داشته‌باشیم تهران در روزهای اخیر میزبان رهبران جبهه مقاومت فلسطینی بود؛ آن‌هم در شرایطی که رژیم‌صهیونیستی با تغییر موازنه قدرت در سرزمین‌های اشغالی مواجه شده و همه نشانه‌ها، از درگیری این رژیم با بحران‌های ساختاری حکایت دارد. در چنین شرایطی و با بروز نشانه‌های شکست پروژه عادی‌سازی روابط دولت‌های منطقه با رژیم صهیونیستی، سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به کشورهای قطر، عمان، کویت و امارات حاوی پیام‌های روشنی در زمینه تقویت روزافزون محور مقاومت و کاهش چشمگیر نقش‌آفرینی محور غربی – صهیونیستی در تحولات منطقه‌ای است.