گزارش
فریب ترسالی
آمارها از شرایط نامساعد بارندگی و منابع آبی حکایت دارند و برخلاف تصوری که با بارش‌های بهاری ایجاد شده، همچنان در خشکسالی به سر می‌بریم
احمد میرخدایی- خبر‌نگار
خنکای هوا و بارش‌های پایه‌ای بهار، تصویر خشکسالی و بحران کم‌آبی را در اذهان کم‌رنگ کرده؛ اما آمارهای حوزه آب، نه‌تنها با این مسئله مناسبتی ندارد، بلکه به‌نوعی بیانگر نامطلوب شدن وضعیت است. به گزارش همشهری، بررسی آمارهای حوزه آب و بارندگی حاکی از این است که میزان بارندگی‌های کشور در سال آبی جاری (از ابتدای مهر 1401تا 29اردیبهشت 1402) بیش از 21درصد نسبت به میانگین 54ساله کاهش نشان می‌دهد؛ یعنی جدای از همه تخریب‌هایی که گریبان‌گیر منابع آبی کشور شده، وضعیت موجود بارندگی نیز افول قابل‌توجهی نسبت به سال‌های بدون مشکل نه‌چندان دور را نشان دهد.
پیدا و پنهان بارندگی
در یکی دو‌ماه اخیر، چهره آسمان متفاوت به‌نظر رسیده و این حس تقویت می‌شود که وضعیت بارندگی‌ها خوب است؛ اما در واقعیت باوجوداین بارش‌ها و خنکای مقطعی، براساس داده‌های هواشناسی، متوسط دمای کشور در 2ماه اخیر حدود یک درجه نسبت به‌مدت مشابه در سال قبل افزایش یافته و در این میان بیشترین افزایش میانگین دما مربوط به استان خراسان رضوی بوده و کمترین میزان افزایش به استان هرمزگان اختصاص داشته است.
همچنین اطلاعات مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی از وضعیت بارش در سال آبی جاری نشان می‌دهد: در این دوره میانگین بارش‌های کشور 21درصد کمتر از میانگین دوره بلندمدت 54ساله بوده و از مجموع 31استان کشور، 26استان شاهد کم‌بارشی قابل‌توجه بوده‌اند که از این تعداد در استان‌های خراسان رضوی، قزوین، سمنان، سیستان و بلوچستان و تهران، کم‌بارشی بسیار شدیدی نسبت به میانگین بلندمدت تجربه کرده‌اند.
ضمن اینکه از 5استان باقی‌مانده نیز فقط استان بوشهر شاهد افزایش قابل‌توجه بارش نسبت به میانگین بلندمدت بوده و در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، یزد و کردستان، افزایش بارش‌ها جزئی بوده است.
میزان بارش در کل پهنه کشور از ابتدای مهر 1401تاریخ 29اردیبهشت 1402، بیش از 21درصد در مقایسه با متوسط بلندمدت بارش کاهش داشته است.
نمای خشکسالی
بررسی‌های مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران نشان می‌دهد: شاخص‌های خشکسالی مانند SPI و SPEI 3 تا 36ماهه، نشان‌دهنده تداوم خشکسالی متوسط تا بسیار شدید در غالب مناطق کشور است.
تشدید و تداوم کم‌بارشی و خشکسالی و همچنین افزایش فراوانی این پدیده مخرب در دهه‌های اخیر موجب کاهش رطوبت خاک و رخداد تمام مراحل خشکسالی هواشناسی، کشاورزی و هیدرولوژی در غالب مناطق کشور شده است که اثرات آن در قالب مسائل اجتماعی گسترده مانند کاهش معیشت و درآمد کشاورزان، افزایش فقر، مهاجرت اقلیمی، اثرات مخرب محیط‌زیستی، کاهش سرانه آب قابل‌دسترس، کاهش آب یا خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و... بروز کرده است.
حال‌و روز سدها
اطلاعات منتشر شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان‌دهنده کاهش حدود 50درصدی ورودی آب به سدهای کشور به‌خصوص در حوضه‌های آبریز فلات مرکزی و شرقی کشور و سفیدرود بزرگ نسبت به متوسط 5ساله اخیر است. همچنین در حوضه آبریز شمال غرب کشور شامل ارس و دریاچه ارومیه، حدود 25درصد و در حوضه‌های آبریز کرخه و مرزی غرب نیز 35درصد کاهش ورودی به سدها نسبت به متوسط 5سال اخیر گزارش شده است.
با توجه به تداوم خشکسالی هواشناسی در عمده مساحت کشور، حجم ورودی و ذخیره سدها نسبت به متوسط 5ساله اخیر، در مناطق پهناوری از کشور به‌خصوص در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، هرمزگان، خراسان شمالی، همدان، گلستان، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان، کرمان و مرکزی کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافته است.
توصیه‌های شهری
استان‌هایی‌که حجم ورودی و ذخیره سدهای آنها کاهش قابل‌ملاحظه داشته، از نظر تأمین آب شرب شهری با چالش‌های اساسی روبه‌رو خواهند شد؛ ازاین‌رو برای تقویت اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف آب شرب باید تمهیداتی برای جلب مشارکت گسترده مردمی در کاهش مصارف آب شرب و اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف آب اندیشیده شود. همچنین اعمال مدیریت کاهش قابل‌ملاحظه مصرف آب فضای سبز، اطلاع‌رسانی شفاف در مورد محدودیت‌های کمی و کیفی در تأمین آب شهرها، پیش‌نیاز جلب مشارکت‌های مردمی است. مرکز ملی آب اتاق ایران توصیه کرده است: در مناطقی که سدها از ذخیره کافی برخوردار نیستند، به‌جای حفر چاه‌های جدید برای تأمین آب شرب از چاه‌های موجود کشاورزی کمک گرفته و در مناطق مرزی به‌خصوص نوار مرزی شرق، از تمام ظرفیت‌های دیپلماسی فعال برای تحقق حقابه ایران استفاده شود.
راهبردهای کشاورزی
با چشم‌انداز نامساعد آبی، کارشناسان توصیه کرده‌اند که مشوق‌هایی برای جلوگیری از انجام کشت تابستانه محصولات پرآب‌بر در مناطق دارای خشکسالی تعریف و اجرایی شود و به‌جای پرداخت خسارت خشکسالی به کشاورزان آسیب‌دیده از کم‌بارشی‌ها، از رویکرد پرداخت برای خدمات اکوسیستمی به‌صورت پیشگیرانه استفاده و قبل از وقوع خشکسالی، همکاری کشاورزان آسیب‌پذیرتر در برنامه‌های حفاظت از منابع آب‌وخاک جلب شود.
همچنین استفاده از ظرفیت‌های شبکه ترویج در بخش کشاورزی برای آگاهی‌بخشی به کشاورزان در مورد وضعیت وخیم منابع آب جزو توصیه‌های کارشناسی است.
ملاحظات حکمرانی آب
جلوگیری از هرگونه افزایش مصرف آب (تبخیر و تعرق) در قالب برنامه‌های توسعه ضروری است.
اقدام عاجل برای ساماندهی حقابه‌های سطحی و صدور پروانه بهره‌برداری و تفکیک بهره‌برداران مجاز و غیرمجاز آب سطحی ضروری است.
شروع فرایند اصلاح نظام بازتخصیص آب با مستندسازی جامع و دقیق اثرات تغییر اقلیم بر آب‌وهوا، تبخیر و تعرق و منابع آب کشور ناگزیر است.
همکاری فرابخشی و فراقوه‌ای در مدیریت تنش‌های آبی و تقویت ظرفیت‌های نهادی موجود در سال‌جاری و سال‌های مشابه ضروری است.
اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف آب به‌خصوص برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی باید با جدیت دنبال شود.
با اصلاح سیاست تجارت محصولات کشاورزی بر مبنای تجارت آب مجازی هوشمندانه، واردات محصولات پرآب‌بر و صادرات محصولات کم‌آب‌بر حمایت شود.
تدابیر لازم برای تولید در محیط‌های کنترل‌شده گلخانه‌ای به‌کار گرفته شود.
توسعه اجرای کشاورزی حفاظتی از طریق تأمین بذور کم‌آب‌بر، مدیریت نوع و میزان مصرف کود، اصلاح نظام کشت و اصلاح
تاریخ کشت.
با ترویج و معرفی گیاهان جایگزین در مناطق مناسب با گیاهان پرآب، به ایجاد زنجیره ارزش تولیدات کشاورزی توجه خاص شود.
از ظرفیت‌های بخش خصوصی و به‌خصوص بهره‌برداران در مدیریت آب با اولویت مناطق بحرانی استفاده شود.
در همینه زمینه :
