فرهنگ
فروش هیچ کتابی به اندازه قرآن و مفاتیح نیست
گپ و گفتی با مدیر دارالکتب الاسلامیه درباره بازار کتاب‌های مذهبی
مرتضی کاردر/ خبر‌نگار
ماه رمضان که می‌رسد بازار کتاب‌های مذهبی رونق می‌گیرد. بسیاری از مردم سعی می‌کنند تا متناسب با حال و هوای معنوی این‌ماه به مطالعه نیز بپردازند و به باورهای دینی‌شان عمق بیشتری ببخشند. بسیاری دیگر نیز به مطالعه قرآن و ادعیه می‌پردازند و طبیعتاً بازار کتاب‌های مذهبی در این‌ماه با عرضه و تقاضای بیشتری مواجه می‌شود. پیش‌تر در گزارش‌هایی به حال و روز بازار سنتی کتاب‌های مذهبی پرداخته بودیم، به‌ویژه ناشرانی که در بازار تهران هنوز دایرند و قدیمی‌ترین ناشران ایران محسوب می‌شوند.
در روزگاری که حال بازار کتاب چندان خوب نیست و ناشران از شمارگان کم کتاب ناراضی‌اند سراغ یکی از ناشران مذهبی بازار کتاب ایران رفته‌ایم تا ببینیم بازار کتاب‌های مذهبی چه حال و روزی دارد. مرتضی آخوندی، مدیر انتشارات دارالکتب‌الاسلامیه یکی از قدیمی‌ترین ناشران ایران است؛ ناشری که یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین ناشران مذهبی ایران محسوب می‌شود و بسیاری از کتاب‌های مرجع حوزه دین را از گذشته تا به امروز منتشر کرده است؛ از بحارالانوار و کتاب‌های اربعه شیعه تا تفسیر نمونه و... .
گپ و گفت مختصر ما را با او درباره کتاب‌های مذهبی می‌خوانید
معمولاً در ماه‌هایی مثل‌ماه مبارک رمضان و محرم بازار فروش کتاب‌های مذهبی رونق می‌گیرد. اوضاع فروش کتاب در رمضان چطور بوده است؟
طبیعتاً بیشتر از ماه‌های گذشته است و کتاب‌ها مشتریان بیشتری دارد، ناشران مذهبی در نمایشگاه کتاب هم غرفه دارند و آنجا هم مخاطبان سراغ کتاب‌ها می‌آیند. اما به‌طور کلی میزان فروش کتاب‌ها به‌ویژه کتاب‌های مذهبی کمتر شده است. بخشی از آن به قدرت اقتصادی مردم برمی‌گردد که حال و روز خوبی ندارند. مخاطب کتاب یا دانشجویان هستند یا اساتید و دانشمندان که جزء قشرهای متمکن جامعه نیستند.
یکی از مشکلات بازار کتاب‌های مذهبی، کتاب‌های عامه‌پسند مذهبی است که در سال‌های اخیر فراگیر شده و همه جا به چشم می‌خورد.
مشکل کتاب‌های عامه‌پسند مذهبی همیشه بوده و چنین کتاب‌هایی ازگذشته در بازار وجود داشته‌اند. حتی شیخ عباس قمی کتاب مفاتیح‌الجنان را در حقیقت به این دلیل نوشت که کتاب دیگری به نام مفتاح‌الجنان که احادیث و روایت‌های بدون سند در آن بود فراگیر شده و مفاتیح الجنان به نیت اصلاح آن کتاب نوشته شد. اما چنان‌که گفتید این کتاب‌ها در سال‌های اخیر فراگیرتر شده‌اند. ما در بازار، کتاب‌های مذهبی زیادی می‌بینیم که مبنایشان بعضی از روایت‌هایی است که سند درستی ندارند. این کتاب‌ها نه‌تنها مفید نیستند بلکه ممکن است گاه آسیب‌هایی هم داشته باشند.
راه‌حل مشکل کتاب‌های عامه‌پسند مذهبی چیست؟ این کتاب‌ها به مرور به باورهای دینی آسیب می‌رسانند و باورهای غلط را به‌عنوان باورهای اصیل دینی جایگزین می‌کنند.
به‌نظرم از دو طریق می‌توان این مشکل را حل کرد؛ یکی اینکه حوزه‌های علمیه وارد شوند و کتاب‌هایی را که متناسب با مبانی شرعی نیستند و روایات‌شان ضعف دارد تصحیح یا کتاب‌های بهتری در این حوزه‌ها تولید کنند. دوم اینکه وزارت ارشاد نظارت بیشتری اعمال کند و به هر کتابی اجازه انتشار ندهد.
مسئله کتاب‌هایی که به بازار دستفروشان و بازار کتاب قاچاق راه پیدا می‌کنند نیز هست.
بله، تا کتابی مجوزش صادر نمی‌شود و قدری نایاب می‌شود، به بازار دستفروشان و کتابفروشان کنار خیابان راه پیدا می‌کند. البته لزوماً این ماجرا مشمول کتاب‌هایی که مجوز نگرفته‌اند نمی‌شود، خیلی از کتاب‌های دیگر هم به شبکه دستفروشان راه پیدا می‌کنند و به شکل غیرمجاز به فروش می‌رسند؛ اتفاقی که آسیب زیادی به حوزه نشر وارد کرده است.
اما به‌طور کلی بازار نشر مذهبی در ایران روزگار خوبی ندارد. بسیاری از ناشران قدیمی یا ورشکست شده‌اند یا اگر دایر باشند کتاب تازه‌ای چاپ نمی‌کنند. یکی از ایرادهایی که مخاطبان به ناشران مذهبی می‌گیرند این است که خیلی از آنها هنوز کتاب‌های قدیمی را به‌روز نکرده‌اند و همچنان آنها را با شکل و شمایل قدیمی به چاپ می‌رسانند.
بله، چنان‌که گفتید ناشران مذهبی حال و روز خوبی ندارند. حروفچینی و صفحه‌آرایی دوباره کتاب‌های قدیمی هم نیازمند هزینه است. زمانی ارشاد یا نهاد کتابخانه‌ها بعضی از این کتاب‌ها را می‌خرید یا یارانه‌ای بود که سبب سرشکن شدن هزینه‌های تولید کتاب‌ها می‌شد اما الان اگر ناشرانی که می‌گویید کتاب‌ها را با صرف هزینه بسیار دوباره طراحی و صفحه‌آرایی کنند اطمینان به فروش کتاب‌ها و احتمال بازگشت هزینه‌هایشان هم کم است. برای همین ترجیح می‌دهند که همان حروفچینی قدیمی را عکسبرداری کنند و به چاپ برسانند.
به‌نظرتان دلایل عدم‌اقبال به برخی کتاب‌های مذهبی چیست؟
بخشی از آن به شرایط اقتصادی برمی‌گردد. در عین حال شبکه‌های مجازی هم سبب شده که مردم کمتر به کتاب اقبال نشان دهند. مجموع این عوامل سبب شده است که کتاب به‌طور کلی قدرتش را از دست بدهد.
از ابتدای‌ماه رمضان تا امروز چه کتاب‌هایی از انتشارات شما با استقبال بیشتری مواجه شده است؟
برگزیده تفسیر نمونه، عیون اخبار الرضا، شرح نهج‌البلاغه.
یعنی فروش این کتاب‌ها بیشتر از قرآن و مفاتیح است؟
نه، قرآن و مفاتیح حساب جداگانه‌ای دارد. هیچ کتابی در بازار کتاب‌های مذهبی نمی‌تواند به فروش این کتاب‌ها دست پیدا کند.
در سال‌های اخیر کتاب‌هایی بوده که توانسته باشد بازار کتاب‌های مذهبی را تکان بدهد و جزو کتاب‌های پرفروش باشد؟
بله، مثلاً کتاب مفاتیح‌الحیاة آیت‌الله جوادی آملی یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های سال‌های اخیر بوده است.
