
دروازه قرآن در ری

باغ صفائیه بهعنوان نمونهای خاص از باغ ایرانی، احتمالا دارای 4ورودی بوده است. زمین باغ به تبعیت از بستر قرارگیری، ساختار هندسی چندان منظمی نداشت؛ ازاینرو چهارباغ مستطیلی در میانه باغ گنجانده و 2قسمت ذوزنقهای، یکی در شمالشرق و دیگری در غرب طرحریزی شده بود.
با توجه به قرارگیری خانقاه صفائیه و مجموعه آرامگاههای پیرامون آن در بخش غربی، باغ صفائیه را باید بهعنوان نمونهای از معماری «باغمزار» ایرانی درنظر گرفت. مرحوم حاجی پیرزادهنائینی هم در نامگذاری عناصر و بخشهای مختلف این باغ از اصطلاحات اهل تصوف استفاده کرده بود که از آن جمله میتوان به نامهایی نظیر «بابالعارفین»، «دایرهصفا»، «دایرهتوحید»، «دایرهسالکین»، «دایرهمفارقین»، «حلقهمحبت» و «تکیه فقرا» اشاره کرد.
محمد غلامنژاد، کسی که در پایاننامهاش به معماری باغ صفاییه شهرری پرداخته است، به خیابانهای اصلی باغ که در 2سمت آنها یک و در برخی از بخشها 2ردیف درخت کاشته شده بود و درختان آن مانند بیشتر باغهای ایرانی درختان بیثمر پرسایه نظیر چنار، سرو و نارون و... بودند، یاد میکند و میگوید: «این خیابانها بخشهای سهگانه باغ را از هم جدا میکردند. 2دروازه در ضلع شرقی به همراه دروازه سنگی در شمالشرقی، ورودیهای اصلی باغ محسوب میشدند. ورودی پایینی به دروازه قرآن معروف بود و بنابر گفته معمرین محله، دارای سردری شبیه به دروازه قرآن شیراز در مقیاس کوچکتر بوده است. ورودی اصلی دیگر، سردر کوچکتری داشت که به میدانچهای ششضلعی ختم میشد.»
علاوهبر ورودیهای اصلی، 2ورودی فرعی نیز وجود داشت که هر دو در دیوار بلند خشتی شرقی قرار داشتند. غلامنژاد با بیان این موضوع میگوید: «وجود عوارض طبیعی نظیر کوه، چشمه و نهر باستانی چشمهعلی در جبهههای دیگر باغ، آن را از احداث حصار بلند در این بخشها بینیاز میساخت و به ایجاد
دیوار چینهای کوتاهی بسنده شده بود.»
غلامنژاد ادامه میدهد: «همانطور که در عکسهای هوایی قدیمی مشاهده میشود، 2در ورودی در میدانچه ششضلعی باغ وجود داشت که یکی در انتهای خیابان منتهی به دروازه اصلی شمالی بود و دیگری در گوشه باغچه واقع در شمال خانقاه، موسوم به «باغ کوچیکه».»