رابطه وسایل نقلیه فرسوده با آلودگی‌ هوا

سیدمحمدمهدی میرزایی قمی*

وسیله نقلیه فرسوده چیست؟ مطابق قانون، خودرو یا موتورسیکلتی است که عمر مفید آن تمام‌شده و اشکال جدی در نحوه کارکرد آن ایجاد شده که این اشکال جدی منجر به بروز خطرات ایمنی یا افزایش بسیار زیاد در انتشار آلایندگی یا مصرف سوخت خودرو می‌شود. بنابراین تردد این وسیله نقلیه به‌دلیل خطرات و مضراتی که به شهروندان دیگر وارد می‌کند، ممنوع است.
مطابق آیین‌نامه جدید ماده8 قانون هوای پاک که به موضوع وسایل نقلیه فرسوده می‌پردازد، برای هرنوع از وسایل نقلیه به تفکیک نوع وسیله، نوع سوخت، سیستم سوخت‌رسانی و کاربری آنها سنی به‌عنوان سن مرز فرسودگی تعیین شده است. سن مرز فرسودگی به‌معنای زمانی است که احتمال می‌رود وسیله نقلیه به شرایط فرسودگی می‌رسد. بنابراین از زمان ورود به سن مرز فرسودگی مراقبت‌ها و نظارت‌ها روی وسایل نقلیه افزایش می‌یابد تا درصورت بروز شواهد مبنی بر فرسودگی آن وسیله نقلیه از تردد آن جلوگیری شود. این افزایش نظارت‌ها از طریق افزایش تعداد دفعات معاینه فنی ادواری انجام می‌شود. بنابراین وسیله نقلیه‌ای که 2بار پیاپی در آزمون معاینه فنی مردود شود، فرسوده است. به‌عنوان مثال، برای خودروهای سواری شخصی در حالت عادی انجام یک‌بار معاینه فنی در سال الزامی است. اما اگر این خودروها به سن مرز فرسودگی برسند، تعداد دفعات معاینه فنی سالانه به 2بار افزایش می‌یابد.
می‌توان از وسایل نقلیه فرسوده به‌عنوان یکی از عوامل آلودگی هوا نام برد. براساس مطالعات صورت گرفته 7درصد ناوگان فرسوده خودروهای بنزینی عامل انتشار 38درصد از آلاینده‌های این ناوگان در تهران هستند. به‌عنوان مثال، یک خودروی سواری فرسوده 26برابر یک خودروی نو، یک موتورسیکلت فرسوده 12برابر یک موتورسیکلت نو و یک کامیون فرسوده 50برابر یک کامیون نو آلایندگی دارند. بنابراین یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش آلودگی هوا از رده خارج‌شدن وسایل نقلیه فرسوده و نوسازی آنهاست.
برای اجرای فرایند از رده خارج‌شدن خودروهای فرسوده، به ارزشمندسازی گواهی‌های اسقاط این خودروها نیاز است تا از این طریق بتوان در بازار جذابیت مناسبی برای مراجعه دارندگان وسایل نقلیه فرسوده به مراکز اسقاط فراهم کرد. یکی از راه‌های ارزشمندسازی این گواهی‌ها الزام تولیدکنندگان وسایل نقلیه به ارائه گواهی اسقاط برای شماره‌گذاری تولیدات خود است که این مهم در ماده۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو تعیین‌شده و تمامی تولیدکنندگان وسایل نقلیه می‌بایست به ازای شماره‌گذاری هر ۴ محصول، یک گواهی اسقاط ارائه کنند. بی‌تردید، این مهم کمک زیادی به روان‌سازی چرخه از رده خارج‌شدن وسایل نقلیه فرسوده خواهد کرد اما با اصلاحیه جدید مجلس این الزام عملا حذف خواهد شد.
جهت ارائه تسهیلات برای نوسازی ناوگان فرسوده از منابع دیگری نیز می‌توان بهره ‌برد. مطالعات زیادی صورت گرفته و نشان داده که آلودگی هوا از بُعد سلامت اجتماعی خسارات فراوانی را به‌دنبال دارد. رقم این خسارات از طرف وزارت بهداشت، برای شهر تهران برابر 3.4میلیارد دلار برآورد شده است. بنابراین همین خسارات اقتصادی آلودگی هوا می‌تواند منابع لازم برای اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا را تأمین کند. اما این خسارات در پیوست‌های اقتصادی این طرح‌ها تاکنون لحاظ نشده و دلیلش این بوده که مخاطبان این میزان خسارات به‌طور دقیق مشخص نشده است.
 اگر بتوان سازوکاری در جهت محاسبه خسارات ناشی از آلودگی‌هوا در پیوست اقتصادی طرح‌های کاهش آلودگی هوا تدوین کرد، قطعا محرک خوبی برای عملیاتی‌شدن این طرح‌ها ایجاد خواهد شد. به‌عنوان ‌مثال، براساس محاسبات صورت‌گرفته، خسارت ناشی از آلایندگی یک اتوبوس فرسوده دیزلی در شهر تهران برابر 1100میلیون تومان در سال است. با فرض اینکه درصورت نوسازی این اتوبوس حداقل ۵سال اثرات آلایندگی آن از بین خواهد رفت، فایده اقتصادی ناشی از این نوسازی فقط از بُعد آلودگی هوا 5.5میلیارد تومان خواهد بود. این درحالی است که قیمت یک اتوبوس نوی دیزلی حدود 4میلیارد تومان است.
 بنابراین دستیابی به فرمولی برای لحاظ‌کردن خسارات اقتصادی آلودگی هوا در پیوست طرح‌های کاهش آلودگی هوا بسیار کارساز خواهد بود.