تاریخچه پخت غذا از روی آتش تا اختراع و شکل‌گیری انواع اجاق‌گاز
تاریخ به روایت اجاق‌ها
مطالعه تاریخ نشان می‌دهد مردم از عهد باستان تا به امروز از آتش برای پخت‌وپز بهره‌برده‌اند که ماحصل آن شکل‌گیری انواع اجاق طی قرن‌های مختلف و در نهایت اختراع اجاق‌گاز به شکل امروزی آن بوده است. اجاق‌گاز از پرکاربردترین و اصلی‌ترین مایحتاج بشر برای زندگی روزمره محسوب می‌شود؛ وسیله‌ای که نمی‌توان زندگی را بدون آن تصور کرد. بررسی تاریخچه اجاق‌ها نشان می‌دهد این وسیله در دوره‌های مختلف، به شکل‌های متفاوتی وجود داشته است و به مرور تغییر شکل داده و به تکامل رسیده است. برای آشنایی با مخترع اجاق‌گاز و نخستین اجاق گاز تاریخ، همراه ما باشید.
شروع پخت‌وپز با آتش
مردم باستان، آشپزی را با پخت انواع خوراکی روی آتش شروع کردند؛ روی زمین آتش روشن می‌کردند و غذا می‌پختند. به مرور بناهای ساده‌ای برای نگهداری چوب و موادغذایی ساخته شد. یونانیان باستان، برای پخت نان و موادغذایی اجاق‌های ساده‌ای از سنگ ساختند. در قرون‌وسطی، شکل اجاق‌های سنگی عوض شد و جای خود را به اجاق‌هایی با آجرهای بلندتر و ساخته شده با ملات دادند. برای پختن غذا روی این اجاق‌ها، دیگ‌هایی را روی آتش آویزان می‌کردند. پخت‌وپز به این شکل رواج داشت تا اینکه نخستین اجاق‌ها ساخته شدند. طبق اسناد تاریخی، تاریخ ساخت نخستین اجاق، به سال۱۴۹۰ میلادی بازمی‌گردد؛ این وسیله‌ها به شکل کوره‌ای ساخته شده از آجر و کاشی بودند و دودکش هم داشتند. کوره‌های اولیه، به مرور‌زمان پیشرفت کردند و تغییر‌شکل دادند؛ سازنده اجاق، برای مهار دود آتش، اتاقک‌های کوره‌ای را اختراع کرد. سوخت اتاقک‌ها چوب بود و در بالایشان، حفره‌ای قرار داشت. برای پختن غذا، دیگ‌ها را مستقیم روی حفره قرار می‌دادند. یکی دیگر از اجاق‌های اولیه، اجاق کاسترول یا اجاق معروف به خورشت است که سال۱۷۳۵ میلادی، توسط «فرانسوا کالویز» مخترع فرانسوی، اختراع شد. این اجاق چندین در بازشو، با صفحات آهنی سوراخ داشت. در سده نوزدهم، اجاق‌های کاسترول جای خود را به اجاق‌گازهای معمول دادند؛ وسیله‌ای مکعب شکل که 2شعله داشت.
اختراع اجاق‌گازها و ورود آنها به ایران
«زاخائوس وینزلز»، نخستین سازنده اجاق‌گاز است که در سال۱۸۰۲ ایده ساخت نخستین اجاق گاز را مطرح کرد. البته تلاش‌ها و تحقیقات وینزلز ناتمام ماندند. سرانجام «جیمز شارپ»، در سال۱۸۲۶، امتیاز تولید اجاق‌گاز را کسب کرد و مخترع اجاق‌گاز لقب گرفت. «شارپ» در سال۱۸۳۶، کارخانه ساخت اجاق‌گاز را در انگلستان افتتاح کرد. اختراع «شارپ»، توسط شرکت‌های «اسمیث» و «فیلیث» گسترش پیدا کرد و وارد بازار شد. اجاق‌گازهای ابتدایی مزایای زیادی نسبت به اجاق‌های اولیه داشتند. به‌عنوان مثال از قابلیت تنظیم حرارت شعله برخوردار بودند و بعد از پخت، خاموش می‌شدند. کم‌کم مخازن گاز لوله‌کشی‌شده در شهرهای بزرگ بریتانیا گسترش یافتند و اجاق‌گازها رواج بیشتری پیدا کردند. طراحی اولیه اجاق‌گازها بسیار ساده بود اما اجاق‌گاز به‌شکل امروزی از سال۱۹۳۰ وارد بازار شد؛ در ایران، اجاق‌گازها همزمان با توزیع گاز‌مایع عمومیت پیدا کردند. ابتدا به‌عنوان کالای لوکس شناخته می‌شدند اما به مرور با افزایش سطح درآمد، تمایل به خرید اجاق‌گاز افزایش یافت. 2شرکت ایرانی اجاق‌های رومیزی، تک‌شعله، 2شعله و 3شعله توزیع می‌کردند. بعد از مدتی، اجاق‌های 4شعله پایه‌دار وارد بازار شدند. از سال۱۳۴۰، نیز اجاق‌گازهای فردار 4 و 5شعله در ایران رواج پیدا کردند.
از اجاق و تنور تا مطبخ مردم عامی
اگرچه در فرهنگ عامه ایران، آشپزخانه به‌معنای رایج وجود نداشته است و در گذشته‌های دور تنها یک اجاق و تنور برای پخت‌وپز وجود داشت که قسمتی از فضای خانه را اشغال می‌کردند و به‌تنهایی کارکرد آشپزخانه را برعهده داشتند اما طبق بررسی‌ها اجاق و تنور تاریخچه طولانی در ایران دارند و همچنین از زمان صفویان نیز ایرانیان آشپزخانه‌های مجزا داشته‌اند.مدخل خانه‌های ایرانی از 3هزار سال قبل از میلاد اجاق و تنور داشته و برای پختن غذا یا نان از آن استفاده می‌کردند، به‌خصوص نان که قوت‌غالب مردم بود و دائم تهیه می‌شد. گذشته از اجاق و تنور، در فضای یادشده اسباب و لوازم و ظروف آشپزی، طاقچه و حفره‌هایی برای جا دادن خمره‌ها و وسایلی برای ذخیره‌سازی یا نگهداری غذا به روش‌های مختلف (دودی‌کردن، خشک‌کردن، ادویه‌دار‌کردن، ترشی انداختن و...) هم وجود داشته است. البته در دوران‌های مختلف، مردم برای اشاره به این محل آماده‌سازی خوراک، از کلمات گوناگونی استفاده می‌کردند. «مطبخ»، «تنورخانه»، «آشخانه» و «باورچی‌خانه» ازجمله اسامی‌ای است که در پژوهش‌های تاریخی آمده است. گاهی هم این کلمه، خاص یک منطقه بسیار کوچک بود؛ مثل واژه «پسینه» که در میان روستاییان طالقان برای اشاره به محل پخت‌وپز استفاده می‌شد.
انواع اجاق از ابتدای اختراع تاکنون
آهنی: اجاق آهنی یکی از انواع اجاق‌های قدیمی است. اجاق‌های چدنی، نخستین‌بار سال۱۷۲۸ساخته شدند. این وسیله‌ها طراحی آلمانی داشتند و اجاق 5ستونی یا صفحه‌ای نامیده می‌شدند. سال۱۸۰۰، «کانت رامفورد»، نوعی اجاق آشپزخانه‌ای آهنی به نام اجاق «رامفورد» اختراع کرد. این وسیله، برای آشپزخانه‌های بسیار بزرگ ساخته شده بود. یک منبع آتشی داشت که می‌توانست چند ظرف را حرارت دهد. در ضمن حرارت هر ظرف، به‌طور مجزا تنظیم می‌شد. اختراع «رامفورد»، بسیار بزرگ و سنگین بود و برای آشپزخانه‌های خانگی مناسب نبود. درنهایت، سال۱۸۳۴، نخستین اجاق‌های چدنی مناسب استفاده روزمره، ساخته شدند. این اجاق‌ها، روی سوراخ‌های پخت‌وپز، دودکش و لوله‌های دودکش، توری‌های آهنی داشتند.
زغالی و نفتی: سازنده نخستین اجاق‌نفتی «فرانس ویلهم» بود؛ «جزدن مات» نیز در سال۱۸۳۳، نخستین اجاق زغالی را اختراع کرد. این وسیله، از فولادهای سنگین با حفره‌ای در بالای آن ساخته شده بود و تهویه‌ای برای سوزاندن زغال‌سنگ داشت.
اجاق گاز: سال۱۸۲۶، «جیمز شارپ»، مخترع بریتانیایی، نوعی اجاق گاز را اختراع کرد. این وسیله، نخستین اجاق گاز نیمه‌موفق بود که وارد بازار شد. در سال۱۹۲۰، اجاق گازها به اکثر خانه‌ها راه پیدا کرده بودند. این وسیله‌ها، یک مشعل و یک کوره داخلی داشتند. اجاق‌گازها، کم‌کم به‌عنوان وسیله‌ای معمولی درآمدند و پیشرفت کردند. در دهه۱۹۱۰، اجاق‌گازهایی با روکش لعابی ظاهر شدند که هم وزن کمتری داشتند هم راحت‌تر تمیز می‌شدند. مخترع اجاق‌گاز، کارخانه‌ای برای تولید انبوه این وسیله تأسیس کرد.
برقی: اجاق‌های برقی، در اواخر دهه۱۹۲۰ و اوایل دهه۱۹۳۰ با اجاق‌های گازی وارد رقابت شدند. البته اجاق‌های الکتریکی در سال‌های قبل نیز تولید می‌شدند اما تکنولوژی و برق لازم برای راه‌اندازی‌شان محدود بود. به‌‌زعم برخی اسناد تاریخی و علمی، «توماس آهیرن»، مخترع کانادایی، نخستین گاز برقی را در سال۱۸۸۲ اختراع کرده است. آهرین و شریکش، صاحب شرکت لامپ‌برقی بودند. این دستگاه‌ها، در سال۱۹۱۰، در نمایشگاه جهانی شیکائو معرفی و ارائه شدند.
در همینه زمینه :
