چشم‌انداز بازار خودروهای خارجی پس از واردات

محدودیت و ممنوعیت واردات خودرو بعد از 5سال برداشته شد. چند هفته‌ای است که تبلیغات خودروهای خارجی بر بیلبوردهای شهر دیده می‌شود. شهریور امسال با ابلاغ آیین‌نامه واردات خودرو، کارشناسان و فعالان این حوزه انتقادهایی را به مفاد آن وارد کردند که برخی از آنها با تذکر مجلس رفع شد اما برخی از ایرادها و ابهام‌ها همچنان باقی است؛ ابهام‌هایی که به اعتقاد کارشناسان، روند واردات را با دشواری‌هایی مواجه کرده است. انجمن واردکنندگان خودرو نهادی است که سخنگوی آن بارها اعلام کرده کاستی‌ها و موانع موجود در آیین‌نامه، واردکنندگان بخش خصوصی را نسبت به مشارکت در فرایند واردات بی‌میل کرده است. همشهری درباره این مشکلات و آینده فرایند واردات خودرو با مهدی دادفر، دبیر انجمن واردکنندگان خودرو به گفت‌وگو نشسته است.

وزارت صمت، در مسیر واردات خودرو، بر سفارش‌ خودروهای زیر 10هزار یورو متمرکز شده بود اما برندهایی که در یکی دو هفته اخیر سخن از ورودشان به کشور به میان آمده در محدوده قیمتی بالاتر و بین 15تا 20هزار یورو هستند، واردات چگونه قرار است به تحقق هدف تنظیم بازار کمک کند؟
 ابتدا ذکر این نکته ضروری است که ما به‌عنوان یک تشکل خصوصی طی 6-5سال گذشته توانسته‌ایم یک خواسته کوچک و محدود را که داشتن خودروی خارجی ارزان‌قیمت و متناسب با درآمدهای مردم است، با مقاومتی نامحدود آن‌قدر پیگیری کنیم که نهایتا در سال 1401، به این فضا برسیم که دولت یکی از افتخارات خود را عملی کردن واردات خودرو بداند. امروز وزارت صمت با موضوع واردات خودرو در حال تبلیغات برای خود است. مقاومت شدیدی در برابر واردات خودروی خارجی، ‌به‌روز و ارزان قیمت وجود داشت اما حالا بعد از چند سال تلاش، وزارت صمت به این نتیجه رسیده که باید از واردات دفاع کند و به آن افتخار هم می‌کند. قبلا حتی صحبت درباره واردات خودرو قبیح و زشت بود اما آن‌قدر گفتیم و رسانه‌ها نوشتند تا سرانجام مسئولان به این نتیجه رسیدند که باید خودرو وارد کنند. امروز این خواسته جامه عمل پوشیده اما هنوز به نقطه بهینه خود نرسیده است یعنی هنوز به جایی نرسیده که انتخاب 100درصدی در اختیار همه مردم قرار گیرد، فعلا مخالفان دیروز واردات، با یک بخش از این خواسته موافق شده‌اند و تبلیغات می‌کند که مردم، داریم خودرو وارد می‌کنیم اما این مدنظر ما نبود.
هدف شما چه بود؟
مدنظر ما این بود که خودروهای به‌روز و متناسب با قدرت خرید مردم وارد کشور شود. ما 6سال است که روی موضوع شناور بودن تعرفه واردات خودرو، به‌عنوان موضوعی که می‌تواند این هدف را تأمین کند، کار می‌کنیم، حرف ما این است که تعرفه متناسب با ارزش خودرویی باشد که وارد می‌شود. این‌قدر درباره این موضوع گفتیم و نوشته شد که امروز می‌بینیم نمایه‌ای از آن در این نوع از واردات هست؛ به این شکل که گفته می‌شود خودرو بیاید، فروش برود، بعد 15درصد آن به‌عنوان سود، به واردکننده برسد و مابقی آن تعرفه محسوب ‌شود. البته این هدف ما نبود اما همین که متوجه شدند می‌شود به این شیوه کار کرد، یک گام مثبت است.
یعنی فقط اهداف تعرفه‌ای را دنبال می‌کردید؟
نه، هدف دیگر ما این بود که از خودرویی که کم‌آلاینده یا کم‌مصرف است یا قیمت پایین‌تری دارد، تعرفه پایین‌‌تری گرفته شود تا همه بتوانند وارد کنند. درباره موضوع «همه بتوانند وارد کنند» هم ماده 4قانون حمایت از مصرف‌کننده محدودیتی داشت که می‌گفت واردات خودرو صرفا برای شرکت‌های نمایندگی که خدمات پس از فروش بدهد، مجاز است. الان این تابو شکسته شده و متوجه شده‌اند که می‌شود واردکننده نماینده هم نباشد یا خدمات پس از فروش به شکل دیگری ارائه شود. قبلا می‌گفتند شما حداقل باید 20نمایندگی داشته باشید، می‌توانید تصور کنید چه سرمایه عظیمی نیاز داشت؟ الان به این قانع شده‌اند که فقط نمایندگی شرکت در ایران باشد اما هنوز به این قانع نشد‌ه‌اند که همه مردم می‌توانند ماشین وارد کنند و این بسیار مهم است؛ هدف ما این بود که من یا شما اگر می‌خواهیم با توجه به میزان درآمدمان ماشینی را وارد کنیم این اجازه را داشته باشیم، این خواسته را هنوز نتوانسته‌ایم محقق کنیم و همین است که باعث می‌شود هدف واردات که تنظیم بازار بود محقق نشود.
در مورد بازه قیمت خودروهای وارداتی چطور؟
همانطور که گفتید خودروهایی که امروز نامشان به‌عنوان وارداتی‌ها مطرح شده 15تا 20هزار یورو است و این بازه قیمتی هدف ماده 4قانون مبنی بر «تنظیم بازار و کاهش قیمت» را محقق نمی‌کند، یعنی آنچه مردم می‌خواستند محقق نشده اما همین که واردات انجام گرفته و دیگر لازم نیست شما نمایندگی تأیید شده داشته باشید و از یک‌سری از فرایندهای قدیمی را کاهش داده‌اند خیلی مهم است و یک گام مثبت تلقی می‌شود. همین که گفته می‌شود نیاز نیست خودروی یورو6وارد کنیم یک قدم رو به جلو است. 4سال سر این موضوع جنگیدیم که وقتی بنزین یورو4به زور تولید می‌کنیم و این بنزین عملا از استانداردهای بین‌المللی خارج است، به چه دلیل باید خودروی یورو6وارد کنیم؟ در سال 1395وقتی خودروهای یورو6وارد شد، آسیب دید. به‌روزترین خودرو دنیا با مصرف این بنزین شاتون می‌زد و موتورش می‌ترکید. بنزین یورو6تا به‌حال حتی یک‌بار وارد ایران نشده که کسی آن را ببیند چه رسد به اینکه توزیع شود، بعد با این شرایط واردات خودروی یورو6قانون شده بود! حالا از این قانون عدول کرده‌اند و این دستاورد خوبی است اما هنوز آنچه می‌خواهیم یعنی واردات خودروبه‌روز و متناسب با درآمد مردم محقق نشده است. تجربه نشان داده باید برای این هدف بسیار تلاش کنیم.
 چرا این هدف محقق نشده؟
چون ثابت شده سیاستگذار در صنعت خودروسازی تابع استراتژی اسب مرده است؛ سیاستگذاری این است که به جای اینکه از اسب مرده پیاده شود، یکی می‌گوید سوارکار را عوض کنیم، یکی می‌گوید استانداردهای مرده بودن اسب را تغییر دهیم، یکی می‌گوید شلاق قوی‌تر بیاوریم تا این اسب را حرکت دهیم، دیگری می‌گوید تحقیق کنیم ببینیم تکنیک‌های خارجی‌ها برای استفاده از اسب مرده چیست و یکی می‌گوید این اسب را رنگ جدیدی بزنیم و... اما دولت باید به این نتیجه برسد که این اسب مرده است و باید فکر دیگری کرد؛ این فکر شاید منجر به واردات نشود، باید جور دیگری فکر کرد. کار را به بخش خصوصی سپرد تا در فضای رقابت جهانی به این موضوعات دست پیدا کند. دولت برای دستیابی به این هدف چابک نیست، کرخت است و شوراها و کمیسیون‌هایی که برای ایجاد هماهنگی در هر زمینه‌ای تشکیل می‌شود بیشتر باعث ناهماهنگی می‌شود.
ایرادهای زیادی به آیین‌نامه واردات گرفته شده که برخی اصلاح شده‌اند اما بعضی از بندها و مفاد قانونی هنوز سدی در مسیر واردات است. ارزیابی شما از آیین‌نامه چیست؟
 این آیین‌نامه در ابتدا از سرتا پا ایراد بود.
 چه ایرادهایی؟
 یک ایراد نرخ تعرفه بود که باید در هیأت وزیران تعیین می‌شد نه در یک شورای هماهنگی. مشکل دیگر بحث ماده 4قانون حمایت بود که خودش یک پارادوکس است. چرا هر ایرانی نباید بتواند یک خودرو که پول تهیه آن را دارد به انتخاب خودش خودرو وارد کند؟ مشکل بعدی الزام به انتقال تکنولوژی بود. ما باید واقعیت‌ها را بگوییم و واقعیت این است که موضوع به وزارتخانه ربطی پیدا نمی‌کند. این قانون2سال قبل در اسفندماه که در مجمع تشخیص مصلحت نظام نظر ما را درباره این قانون پرسیدند، عده‌ای معتقد بودند واردات در ازای صادرات انجام شود و درآمدهای حاصل هم وارد تولید شود. درآن زمان من مخالفت کردم و یکی از نماینده‌های مجلس گفت تنها کسی که مخالف واردات بود، دبیر انجمن واردکنندگان بود. درحالی‌که این کار اصلا واردات نبود، به این کار می‌گویند تولید تشویقی. من آن زمان مخالفت کردم چون این موضوع ایراد داشت، گفتیم این چه صادرات و چه وارداتی است، یعنی اگر یک نفر بخواهد از خارج از کشور در ایران سرمایه‌گذاری کند باید پول خود را ببرد در ایران‌خودرو و سایپا؟! بعد که مخالفت‌ها بالا گرفت این را اصلاح کردند اما در متن دست از آن فضای تولیدی برنداشتند. الان در ماده 4این قانون ننوشته واردات به ازای صادرات اما نوشته باید به تولید منجر شود و طبیعتا وزارتخانه از باب رعایت قانون مجبور است موضوع را به شکل انتقال تکنولوژی مطرح کند.
 مگر مشکل انتقال تکنولوژی چیست؟
ببینید، همین موضوع انتقال تکنولوژی خیلی جای سؤال است؛ شما کلا یک سقف بودجه یک‌میلیارد یورویی دارید و در بازه 10تا 20هزار یورویی می‌توانید خرید کنید که نهایتا می‌شود حداقل 50تا حداکثر 100هزار دستگاه خودرو. حال شما با این تعداد خرید باید انتقال تکنولوژی انجام دهید. کدامیک از شرکت‌هایی که خودروهایشان برای واردات به ایران درحال تبلیغ است مثل اشکودا و هیوندا و کیا، حاضر می‌شود به ازای انتقال 10هزار دستگاه یا حتی 50هزار دستگاه خودرو حق انتقال تکنولوژی بدهد؟ گذشته از این، خودروی 10هزار یورویی حتی مدل 2022، چه تکنولوژی‌ای برای انتقال می‌تواند داشته باشد؟ خودروی 10هزار یورویی یک خودروی اقتصادی کوچک درکلاس خودروهای بسیار کوچک است و اصلا نباید انتظار داشت تکنولوژی روز دنیا را در آن دید. بگذریم که همین خودروی اقتصادی با توجه به نرخ تعرفه و عوارض و بازار انحصاری خودروسازان داخلی عملا اجازه پیدا نمی‌کند با همان قیمت خارج از کشور وارد ایران شود. با نرخ دلار 35هزار تومانی خودروی 10هزار یورویی می‌شود 350میلیون تومان. آیا این خودرو را به من و شما 350میلیون تومان خواهند داد؟ حتی 500میلیون تومان هم نمی‌دهند.
کشف قیمت خودرو در بورس هم یکی از مواردی است که فعالان بازار معتقدند باعث افزایش قیمت نهایی می‌شود. نظر شما چیست؟
عرضه خودرو در بورس یک داستان مهندسی شده دارد؛ می‌گفتند صنعت خودروسازی دچار زیان است و دلیل آن هم تعیین قیمت دستوری است. همه یک‌صدا می‌گفتند که قیمت‌گذاری باید آزاد باشد و خودروساز باید بتواند تولیدات خود را با هر قیمتی که خواست بفروشد. اینجا ما مدعی شدیم که آزادی قیمت باید در فضای بازار اقتصادی باشد، شما هم قیمت آزاد می‌خواهید و هم انحصار مطلق دارید و این منطقی نیست. برای اینکه اینها را فراری بدهند2تکنیک به‌کار گرفتند؛ یکی اینکه خودروهای دارای قیمت‌گذاری دستوری را از رده خارج کنند که تولید این خودروها را به بهانه طولانی شدن سال ساخت متوقف کردند. تعداد دیگری را که باقی ماندند، گفتند در بورس عرضه می‌کنیم تا در بورس کشف قیمت و رقابتی شود. این سیاست برای جبران زیان خودروسازان به‌کار گرفته شد بدون اینکه به جیب مردم فکر شود. حالا خودروی وارداتی به‌عنوان یک رقیب در حال وارد شدن به میدان است که اگر واردکننده آن را با احتساب هزینه‌هایش به‌صورت آزاد در بازار به فروش برساند، قیمت آن به قیمت خودروهایی که قیمت‌شان در بورس، نه آزاد، بلکه رها شده، طعنه می‌زند. مردم هم دارای قوه تشخیص هستند و این به زیان خودروهای داخلی است. پس وارداتی‌ها در بورس عرضه می‌شوند و برای‌شان قیمت پایه‌ای تعیین می‌شود که حتما بالاتر از قیمت عرضه خودروهای داخلی باشد، خودبه‌خود و نهایتا باز خودروی ارزان قیمت به‌دست مردم نخواهد رسید.
پس وارداتی که در حال انجام است با توجه به قیمت نهایی خودروها نمی‌تواند تقاضای بخش زیادی از مردم را پاسخ دهد، در نتیجه دستاورد واردات در کوتاه‌مدت و درازمدت برای مصرف‌کنندگان چه خواهد بود؟
همین که سیاستگذاران متوجه شدند خواسته مردم داشتن خودروی روز و منطبق با درآمدشان است و باید دست از مقاومت در برابر واردات بردارند، دستاورد است. تازه من هنوز درباره آمدن خودروها سؤال دارم و هنوز نگفتم که اطمینان دارم امسال خودرویی به کشور وارد شود، چون پیچ و خم‌های زیادی برای واردکنندگان ایجاد کرده‌اند. تنها نقطه قوت این ماجرا که می‌شود به آن تکیه کرد این است که چون وزیر صمت قول داده امسال واردات را انجام دهد، پس حتما تعدادی خودرو را در بازار وارد می‌کنند.
قیمت خودروهای خارجی موجود در بازار به‌شدت بالا رفته و این اعتقاد وجود دارد که واردات خودروهای خارجی جدید ممکن است اثر کاهشی بر قیمت آنها داشته باشد، شما چنین اعتقادی دارید؟
به هیچ عنوان چنین تأثیری نخواهد داشت. این هایی که الان می‌خواهند ماشین وارد کنند مگر چه کسانی هستند؟ مگر جز این است که همین شرکت‌هایی هستند که هم‌اکنون در حال عرضه خودرو هستند؟ آزادی عمل در واردات که ابتدای بحث اشاره کردیم که هم‌اکنون وجود ندارد که هرکسی خواست بتواند ماشین وارد کند، همان کسانی که الان در حال عرضه خودرو هستند می‌خواهند واردات انجام دهند، به‌نظر شما کدام‌یک از این‌ شرکت‌ها درحالی‌که یک ماشین تولید می‌کند 2میلیارد تومان کنارش یک ماشین وارد می‌کند با قیمت 200میلیون تومان؟ هیچ‌کس این کار را نمی‌کند، پس بازار در اختیار آنهاست. دوم اینکه واردات زمانی در قیمت خودروی خارجی اثر می‌گذارد که آزادی واردات خودرو‌های 2.500سی‌سی و همینطور آزادی واردات خودروهای زیر 2.500سی‌سی بدون محدودیت ارزی وجود داشته باشد. در چنین شرایطی است که حباب بازار می‌شکند. ما الان خودروی بالای 20هزار یورو نداریم و این یعنی خودرو ی بالای 2.500سی‌سی اصلا و ابدا وارد نمی‌شود، هیبرید و برقی وارد نخواهد شد. تنها ماشین‌هایی که وارد می‌شوند همین هاچ‌بک‌ها و خودروهای کوچک کلاس C است، واردات این قبیل خودروها نه‌تنها اثر کاهشی روی قیمت خودروهای موجود ندارد بلکه قیمت را بالاتر هم خواهد برد. یعنی شما اگر امروز خودروی شاسی بلند بخری برنده‌تری تا اینکه فردا بخری، چون اصلا چنین خودرویی نخواهد آمد. شما وقتی خودروی بالای 2.500سی‌سی داشته باشی در نبود رقیب ارزش بیشتری پیدا می‌کند.
پس به‌نظر شما قیمت‌ها در بازار همچنان رو به افزایش خواهد بود؟
بله قطعا، کدام بازار در حال کاهش است که بازار خودرو باشد؟ یک بازار ارز ثبات دارد. همین الان ببینید در بازار سکه و طلا چه خبر است. تازه ما در حال نزدیک شدن به پایان سال هستیم.
با همه اما و اگرها واردات روی روال افتاده، شما واردات کدام خودروها را قطعی و نهایی می‌دانید؟
از میان برندهای جهانی هیوندایی و کیا احتمالا وارد می‌شود و مابقی هرچیزی وارد شود چینی خواهد بود. تا جایی که اطلاع دارم مذاکرات برای خرید کیا پیکانتو و هیوندا اکسنت انجام شده و واردات خواهیم داشت و بقیه مدل‌ها را درخاطر ندارم.
 نظرتان درباره تبلیغات شهری برخی از خودروهای خارجی چیست؟
 بخشی از تبلیغاتی که تابه‌حال انجام شده و خودروهایی که نامشان برای واردات مطرح شده احتمال ضعیفی برای واردات نهایی دارند. به‌طور مثال نام تویوتا هایس مطرح شده، من طرف خارجی این برندها را می‌شناسم و می‌دانم که اقتصادی کار می‌کنند اما سیاسی فکر می‌کنند و اصلا وارد بازی‌هایی که ما فکر می‌کنیم، نمی‌شوند. البته خودروسازی‌هایی مثل رنو و پژو که در عرضه خودرو دچار مشکل هستند خیلی علاقه دارند با ما کار کنند اما خرید از دیگر برندهای اروپایی بعید به‌نظر می‌رسد.