چاه‌هایی که شیره زمین را می‌کشند

زینب حیدری| قم- خبرنگار:

هوا که رو به گرمی می‌رود، خشکسالی و کم‌آبی دوباره سر زبان‌ها می‌افتد. وجود چاه‌های غیرمجاز هم یکی از پرحرف و حدیث‌ترین مساله‌هایی است که انگشت اتهام کم‌آبی استان به سمت آن اشاره می‌رود. چاه‌هایی که برداشت‌کنندگان فرقی ندارد برای کشاورزی یا صنعت اما بی‌توجه و بی‌ضابطه از آن‌ها برداشت می‌شود. همین بی‌توجهی‌ها در سال‌های اخیر مخاطراتی مثل کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی و فرونشست زمین را به همراه داشته است. یکی از مهم‌ترین معضلات کم‌آبی سال‌های اخیر متوجه بخش کشاورزی بوده است. 

 «علیرضا شیخانی»، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، محیط زیست و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی استان، در این زمینه می‌گوید: پس از برداشت محصولات کشاورزی در سال 96 به این نتیجه رسیدیم که ورشکستگی آب به حدی است که نمی‌توانیم با آن درگیر باشیم. 
وی با بیان این که در مهرماه 96 برنامه‌های بخش کشاورزی را بر مبنای سازگاری با بحران کم‌آبی قرار دادیم، می‌افزاید: اگر با این بحران سازگار نشویم با پیامدهای اجتماعی و اقتصادی جدی مواجه خواهیم شد. 
شیخانی یکی از مقوله‌های مهم کشاورزی را موضوع اقتصاد کشاورزی می‌داند و می‌گوید: وقتی تولید نباشد، اقتصاد در کشاورزی بی‌معنی است، اما با وجود بحران کم‌آبی ناچاریم برای نجات اقتصاد کشاورزی برنامه‌هایی در زمینه سازگاری با بحران آب داشته باشیم. 


آسیب جدی از وجود چاه‌های غیرمجاز

شیخانی وجود چاه‌های غیرمجاز استان را لطمه سنگین برای استان توصیف می‌کند و ادامه می‌دهد: در حال حاضر آن‌قدر که با چاه‌های دارای پروانه برخورد می‌شود با چاه‌های غیرمجاز برخورد نمی‌شود. این در حالی است که باید درباره چاه‌های غیرمجاز جدی‌تر برخورد شود. وی معتقد است برای سازگاری بیشتر با کم‌آبی موجود باید قانون تعادل‌بخشی آب رعایت شود. 
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، محیط زیست و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی می‌گوید: بر اساس این قانون چاه‌هایی که از سال‌های 58 تا 85 فعال بوده‌اند در صورت شرایط خاص مجوز برداشت دریافت می‌کنند. 
وی محاسبه پروانه‌های برداشت از چاه‌ها را نیازمند توجه ویژه می‌داند و اظهار می‌کند: چاه‌های شور در اختیار کشاورزان با وجود داشتن مجوز در صورت برداشت به خاک و محصول آسیب می‌زند. این چاه‌ها غیراقتصادی هستند و باید تعطیل شود. در این زمینه مسئولان گفته‌اند چاه باید تعطیل و پول آن پرداخت شود. چرا این چاه‌ها تعطیل نمی‌شود؟ اگر این چاه‌ها برداشت نشود حداقل تعادل‌بخشی آن حفظ می‌شود. 
به گفته شیخانی برداشت از چاه‌های شور در منطقه لنگرود سالانه حدود 5/1 متر نشست زمین را به همراه دارد که اگر آب چاه‌های شور برداشت نشود حداقل می‌توان مانع نشست بیشتر زمین شد. 


وجود 1800 چاه غیرمجاز و 2500 چاه متروک

اظهارات شیخانی در حالی است که «احمد حاج‌حسینی‌مسگر» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان معتقد است با وجود تنش آبی موجود هنوز همه برای رفع این مشکل مشارکت جدی ندارند. 
وی اظهار می‌کند: می‌گویند چرا با چاه‌های مجاز برخورد می‌شود و چاه‌های غیرمجاز را رها کرده‌ایم. این در حالی است که در سال‌های گذشته از چاه‌های مجاز آبی اضافه بر پروانه برداشت شده است که کسری جدی سفره‌های آب زیرزمینی را به همراه داشته است. 
وی می‌گوید: اگرچه باید سهم چاه‌های مجاز در برداشت آب مشخص شود، این به معنای رهاسازی چاه‌های غیرمجاز نیست. فرایند پرکردن چاه‌های غیرمجاز بسیار زمان‌بر است. گاهی پیگیری قضایی پرونده این چاه‌ها 2 سال زمان می‌برد تا مسدود شود. اگر این چاه‌ها پر نمی‌شود حداقل مسدود شوند و مانع برداشت آب می‌شویم. 
حاج‌حسینی‌مسگر اظهار می‌کند: در 3 ماهه اخیر با مسدودسازی چاه‌های مجاز مانع از اضافه برداشت حدود 5/1 میلیون مترمکعب آب شده‌ایم. 
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، در قم 1800 چاه غیرمجاز و حدود 2500 چاه متروکه وجود دارد که برای پرکردن هر چاه 3 میلیون تومان هزینه لازم است. 
وی می‌گوید: سهم برداشت چاه‌های غیرمجاز 25 میلیون مترمکعب است که بخشی از آن‌ها مسدود شده‌اند و روند برداشت آب رو به کاهش است. 


خرید چاه شور مقدور نیست

حاج‌ حسینی ‌مسگر با تاکید بر این که سهم بیشتر برداشت‌ها مربوط به چاه‌های مجاز است که بیش از پروانه بهره‌برداری، آب برداشت می‌کنند، بیان می‌کند: طرح احیا و تعادل‌بخشی در سال‌های گذشته با جدیت دنبال شده اما برخی پروژه‌ها متناسب با هر استان از سازمان برنامه و بودجه تعریف شده است. در استان قم ساماندهی و رسیدگی به برداشت‌های اضافه چاه‌های مجاز در اولویت بوده است. 
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان در واکنش به پیشنهاد خرید چاه‌های آب شور کشاورزان و مسدودسازی آن اظهار می‌کند: چاه‌های شور از نگاه وزارت نیرو چاه خشک محسوب می‌شود از این رو جابه‌جایی و نوع مصرف برای این چاه‌ها تعریف نشده است. بنابراین خرید چاه شور از کشاورزان امکان‌پذیر نیست. 


تنش آبی استان جدی است

تنش آبی در استان موضوع قابل کتمان و تردیدی نیست. برنامه‌ریزی برای گذر از این بحران ایجاب می‌کرد کارگروه سازگاری با کم‌آبی در استان تشکیل شود. «سیدمهدی صادقی»، استاندار قم، معتقد است وجود کارگروه سازگاری با کم‌آبی ظرفیتی است که می‌تواند پذیرای پیشنهادها در این زمینه باشد. وی اظهار می‌کند: برخورد و مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز نیازمند برنامه‌ریزی جدی و طرح است تا بتوان با جدیت در این زمینه تصمیم‌گیری کرد. 
استاندار قم با تاکید مجدد بر موضوع تنش آبی می‌گوید: استان قم در شرایط خاصی قرار گرفته است، بنابراین تصمیم گرفته شد کارگروه سازگاری با کم‌آبی تشکیل شود تا بر اساس آن برنامه‌ریزی جدی برای حل بحران کم آبی صورت بگیرد.