مرواربافی؛ طرحی نو از هنری قدیمی

استان همدان را به شهر ابن ‌سینا و بابا طاهر می‌شناسیم؛ استانی گردشگرپذیر که غار علی‌صدرش عنوان طولانی‌ترین مسیر قایقرانی جهان را بر پیشانی دارد. صنایع‌دستی همدان اما چندان شناخته شده نیست؛ درحالی‌که آمار نشان می‌دهد در 3ماهه نخست امسال صادرات ۸میلیون دلاری صنایع‌دستی رسمی و غیررسمی از همدان صورت گرفته و نسبت به‌مدت مشابه سال قبل ۱۰درصد رشد داشته است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان نیز همدان را در زمینه‌ تولید، اشتغال‌زایی و صادرات صنایع‌دستی جزو 5استان برتر کشور معرفی می‌کند. بیراه نیست اگر یکی از علل رشد صنایع‌دستی همدان را ثبت ملی شدن هنر مروار بافی ملایر در سال گذشته بدانیم. مروار یا ترکه از دیرباز در ملایر کشت می‌شده و به‌دلیل مرغوبیت آن، هنر مروار بافی در روستاهای ملایر رواج دارد و این شهرستان به هنر مروار بافی شناخته می‌شود.

تولید 50نوع محصول
مروار نوعی چوب ترکه‌ای است که علاوه بر ملایر در مناطق دیگر کشور نیز کشت می‌شود، اما مرغوبیت مروار ملایر از سال‌ها پیش زبانزد بوده و حالا توانسته به ثبت ملی برسد. مرواربافان پس از تهیه ترکه آن را انبار کرده و به‌تدریج پس از گرفتن زوائد آن، ترکه‌ها را از طول به 3یا4 قسمت تقسیم کرده و آنها را در پاتیل‌های مخصوصی با آب می‌جوشانند و لایه‌ رویی آن را می‌گیرند و پس از خشک شدن برای بافتن از آنها استفاده می‌کنند.
رنگ مروار زرد است. پس از بافتن مروار آن را نزدیک به ۴۸ساعت در معرض آفتاب می‌گذارند تا براثر تابش نور آفتاب به ترکه‌های مروار، رنگ آنها روشن‌تر شود و به رنگ طلایی در‌آید. مروار به معنی سرخ‌بید و نوعی از 17شکل بید در جهان است. سابقه هنر مروار بافی ملایر به صدها سال قبل برمی‌گردد.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی همدان درباره محصولاتی که از مروارها به‌دست می‌آید به همشهری می‌گوید: انواع ابزار کشاورزی، ظروف خانگی و سبدهای نگهداری محصولات باغی از مروار تهیه می‌شود.
بیش از 50 نوع محصول از مروار تهیه می‌شود که انواع سبدهای گل، سبدهای تزیینی، سبدهای میوه و آجیل، میز تلویزیون، جالباسی، سبد نان، میز و صندلی و جاکفشی بخشی از محصولات ساخته شده مروار در ملایر است.
هاشم مظاهری، حجم تولیدات این هنر را سالانه حدود 7میلیون قطعه عنوان می‌کند و می‌گوید: تنوع و تعدد تولیدات مروار انواع سبد، ظروف با کاربرد بسته‌بندی سوغات، محصولات خوراکی و حتی مبلمان بافته شده از مروار است که ارزش افزوده بالایی دارد.
بخش عمده‌ای از این تولیدات حاصل تلاش هنرمندان روستای داویجان در شهرستان ملایر است و به‌دلیل قابلیت‌های متعدد همچون مواداولیه ارزان، در دسترس بودن نیروی کار پیشکسوت و جوان، پیشینه طولانی، بازار فروش مناسب و ارزش افزوده بالا، پس از هنرصنعت مبلمان منبت، بیشترین اشتغال را در حوزه صنایع‌دستی به‌خود اختصاص داده است.
سال گذشته روستای داویجان عنوان روستای ملی مرواربافی را از شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی وزارت میراث فرهنگی کسب کرد.
مظاهری روستاهای دیگری که در آن مرواربافی رواج دارد را برمی‌شمرد: به‌ جز داویجان در تعداد زیادی از روستا‌ها ازجمله انوج، گوراب، می‌آباد، گرجایی، الفاوت، کهکدان و شهرستان‌های سامن و ازندریان این هنر مرسوم است.

برپایی دوره‌های آموزشی
معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی همدان با اشاره به اینکه دوره‌های آموزشی مرواربافی هر سال برگزار می‌شود، ادامه می‌دهد: به‌صورت میانگین هر سال 100 تا 150نفر آموزش مروار بافی می‌بینند. دوره‌های آموزشی علاوه بر ملایر در شهرستان‌های دیگر نیز برگزار می‌شود.علاوه بر برگزاری این دوره‌های آموزشی، تولیدکنندگان صاحب‌نام و پیشکسوت مرواربافی نیز هر سال تعدادی هنرجو قبول می‌کنند و تجربیات خود را آموزش می‌دهند.
هنرمندان فعال در این رشته حدود 1800نفر هستند که ۶۰۰نفر در روستای داویجان در ۱۸کارگاه بزرگ و ۱۲۰کارگاه کوچک و مابقی به‌صورت مشاغل خانگی به مرواربافی مشغول‌اند.
مظاهری سرمایه اولیه برای راه‌اندازی کسب‌وکار خانگی را به شرط داشتن محل مناسب کار، 50میلیون تومان برآورد می‌کند.

نوآوری در تولید 
مرواربافی بعد از ثبت ملی شدن در روستای داویجان به شکل حرفه‌ای‌تری ظاهر شده و حالا صحبت از صادرات تولیدات به میان می‌آید؛ موضوعی که معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی همدان آن را در اولویت می‌داند و می‌گوید: مرواربافی علاوه بر داخل کشور، بازار صادرات خوبی نیز دارد و در این بحث تولید محصولات به‌روز و کاربردی مطرح می‌شود و برای بازار صادرات نیز برنامه‌هایی در دست داریم.البته تولیدات این هنر کمابیش به بازار کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، آذربایجان و سلیمانیه عراق راه پیدا کرده‌است. تلفیق مروار با پارچه، مفتول، چوب و چرم برای نوآوری در هنر بومی ملایر از سوی فعالان و کارآفرینان دنبال می‌شود. این نوآوری بی‌شک می‌تواند راهی هموار برای صادرات باشد.سفال و سرامیک، مبل منبت، مرواربافی و زیورآلات سنتی بیشترین آمار مربوط به صادرات صنایع‌دستی همدان در سال‌جاری را شامل می‌شود.
مرواربافی از دیرباز با اقتصاد و معیشت ملایر‌ی‌ها پیوند خورده‌‌است. آذر سال گذشته این هنر ثبت ملی شد و این روزها هنرمندان این رشته که حدود 2هزار نفر در شهرستان ملایر و روستاهای اطراف هستند، علاوه بر حمایت مسئولان و بیمه چشم‌انتظار سازوکار برپایی نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌ها با هدف معرفی این هنر برای ورود به بازار جهانی و ثبت جهانی هستند.بیش از ۲۰۰هکتار در ملایر به کشت مروار اختصاص دارد. ملایر با بیش از 170هزار نفر در جنوبی‌ترین نقطه همدان، شهر جهانی انگور، شهر جهانی مبلمان منبت، این بار با عنوان شهر ملی مرواربافی در ذهن تداعی می‌شود.