پرورش دارو در مزارع محلی شهر

زینب زینال‌زاده-روزنامه‌نگار

مزارع محلی شهر تهران در مسیر توسعه هستند. پس از نتایج مثبت مزرعه‌های کوچک خانوادگی برای کشت سبزیجات و صیفی‌جات، حالا چند وقتی است که نوبت به پرورش گیاهان دارویی در چند سایت تخصصی رسیده؛ سایت‌هایی که از سوی شهرداری‌های چند منطقه تهران احداث شده‌اند. در این میان، شهرداری منطقه9 پیشگام شده و با ابتکاری خلاقانه به طرحی که سال‌ها قرار بود اجرا شود، رنگ واقعیت زده تا در باغچه‌های مرکز تحقیقات آموزش و مشاوره فضای سبز فتح و بوستان مادر و کودک جورجانی، در کنار گونه‌های درختی مانند اکالیپتوس، زیتون و سنجد، گیاهان دیگری مثل عناب، برگ بو، به‌لیمو، اسطوخودوس، رزماری، بومادران و گل‌محمدی هم اضافه شود.
به گزارش همشهری، گیاهان دارویی علاوه بر مصارف درمانی، آرایشی و بهداشتی، یکی از گزینه‌های مقابله با تنش‌های آبی محسوب می‌شوند. بر اساس تحقیقات انجام‌شده در پردیس کشاورزی منابع طبیعی دانشگاه تهران، تعداد زیادی از گیاهان دارویی مانند مرزه (بهبود دستگاه گوارش) در برابر کم‌آبی مقاوم هستند و این‌روزها که کشور با بحران کم‌آبی مواجه است می‌توانند بهترین گزینه برای توسعه فضای سبز شهری باشند. شهرداری تهران هم باتوجه‌به همین موضوع راه‌اندازی سایت گیاهان دارویی را در دستور کار قرار داده است و در راستای همین رویکرد، باغچه گیاهان دارویی منطقه9 به بهره‌برداری رسید. بیش از 30گونه گیاه دارویی (بابونه، آویشن، بادرنجبویه، شوید، سنبل‌الطیب، برگ‌بو، سیر، بومادران، فلفل قرمز، گل ساعتی و همیشه‌بهار، مریم‌گلی، نعنا فلفلی، زیره سبز، رازیانه و...) وجود دارند که با آب‌وهوای کشور سازگار هستند و باتوجه‌به شرایط اقلیمی در شهرها و استان‌های مختلف کشت می‌شوند. این گیاهان در ادوار گذشته به‌دلیل خواص دارویی و غذایی مورد توجه بودند؛ اما در شرایط کنونی، علاوه بر خواص عنوان‌شده، اثرگذاری آنها در کاهش تنش‌های آبی سبب شده مورد اقبال قرار گیرند؛ موضوعی که امیر تاجری، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه9 هم آن را تأیید و عنوان کرد که کشت گیاهان دارویی می‌تواند بهترین راهکار و گزینه برای توسعه فضای سبز و مدیریت بحران کم‌آبی باشد. به‌هرحال باید پذیرفت پایتخت به‌دلیل کاهش بارندگی‌ در سال‌های اخیر با بحران کم‌آبی روبه‌روست و برای مقابله با آن نیاز است که تدابیری اندیشیده شود.

کاشت گیاهان مقاوم در برابر کم‌آبی
حذف چمن از فضای سبز شهری نخستین گامی بود که شهرداری تهران در راستای مقابله با تنش آبی برداشت. به ‌جای این گونه گیاهی، کاشت درختان چنار، زبان‌گنجشک، اقاقیا، بید و... در دستور کار مدیریت شهری مناطق قرار گرفت. در گام‌های بعدی کارهایی چون تصفیه پساب‌ها و جمع‌آوری آب‌های سطحی، مدیریت برداشت از سفره‌های زیرزمینی، استفاده از شیوه آبیاری قطره‌ای و... برای مقابله با بحران بی‌آبی در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفت.

یک تیر و چند نشان
حفظ، صیانت و توسعه فضای سبز، وظیفه ذاتی شهرداری تهران است. مسئولیت ابتدایی (حفظ و صیانت) از طریق ایجاد تغییر در انتخاب نوع گیاهان و روش‌های آبیاری انجام می‌شود؛ اما در راستای عمل به مسئولیت دوم (توسعه فضای سبز) رویکرد جدیدی پیش‌بینی ‌شده است. در ادوار گذشته این کار (توسعه فضای سبز) از طریق احداث بوستان و تملک باغات و تبدیل آنها به فضاهای عمومی شهر، انجام می‌شد که باز هم همچنان ادامه دارد؛ اما در کنار آن، راه‌اندازی سایت گیاهان دارویی هم پیش‌بینی‌شده است. راه‌اندازی این سایت به‌مثابه یک تیر و چند نشان است که توسعه فضای سبز، مقابله با تنش کم‌آبی، آشنایی شهروندان با خواص گیاهان دارویی، عصاره‌گیاهی برای تولید آفت‌کش و... از اهداف آن هستند.

مزرعه گیاهان شفابخش
اواسط سال بود که از سایت گیاهان دارویی در منطقه20 بهره‌برداری و پس از چند ماه خبر افتتاح مزرعه گیاهان دارویی در بوستان جورجانی (مادر و کودک) منطقه9 رسانه‌ای شد. همجواری این سایت 250متری با کلینیک تحقیقاتی فتح، آن را از سایر مزارع گیاهان دارویی متمایز می‌کند.
بیش از 10گونه گیاه دارویی مانند برگ‌بو، عناب، به‌لیمو، اسطوخودوس، رزماری، بومادران، گل محمدی و... در قالب درخت و درختچه در آن کاشته شده که به‌ گفته معاون خدمات شهری شهرداری منطقه9 و کارشناسان فضای سبز، گیاهان این سایت مصارف خوراکی، درمانی و التیام‌بخش و آرایشی و بهداشتی دارند. مدیریت شهری قصد دارد تا پایان سال با توسعه این سایت وسعت آن را به 500متر برساند.

عصاره‌گیری در مرکز تحقیقاتی
از گیاهان دارویی سایت منطقه9 علاوه بر مصارف خوراکی و درمانی، برای تهیه آفت‌کش هم استفاده می‌شود؛ به‌طور مثال گزنه بهترین نمونه گیاه دارویی است که با عصاره‌گیری در مرکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی فتح، از آن، آفت‌کش تهیه می‌شود و به‌گفته تاجری در دفع آفت گیاهان و فضای سبز منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مکث
باغچه‌های دارویی در مرکز تحقیقاتی فتح
سیدمحمدرحیم مرتضوی؛ شهردار منطقه9: گرچه گیاهان دارویی در کم‌کردن تنش‌های آبی تأثیرگذار هستند، اولویت اول و هدف اصلی ما از راه‌اندازی سایت و باغچه‌های گیاهان دارویی، آشنایی مردم با خواص آنهاست. در ادوار گذشته گونه‌های درختی مانند اکالیپتوس، زیتون و سنجد که مصارف درمانی دارند در باغچه دارویی مرکز تحقیقاتی فتح کشت می‌شده و با راه‌اندازی سایت گیاهان دارویی در بوستان جورجانی (مادر و کودک) امکان کشت و آشنایی شهروندان با گونه‌های رزماری، برگ‌بو و... فراهم شده است. همچنین در مرکز تحقیقاتی فتح، مزرعه خانوادگی وجود دارد که شهروندان می‌توانند پس از آشنایی با فرایند کشت و برداشت گیاهان دارویی، علاوه بر منزل در این مزرعه‌ها گیاهان موردعلاقه‌شان را کشت کنند. باتوجه‌به استقبال شهروندان، کاشت گیاهان دارویی یک‌ساله مانند بابونه و آویشن هم در فصل مناسب انجام خواهد شد.