سودان؛ یک سال پس از کودتا

یک سال پس از کودتا، آینده سیاسی سودان، هنوز نامشخص است. همزمان با سالگرد کودتای 25اکتبر، هزاران سودانی اقدام به برگزاری راهپیمایی کردند و خواستار برپایی یک دولت غیرنظامی شدند. تظاهرات سودانی‌ها همزمان با سالگرد کودتا، تلفات هم داشته و به ‌گفته کمیته پزشکان سودان یک معترض در جریان این اعتراضات در شهر «ام‌درمان» جان خود را از دست داده است. گفته شده این فرد معترض توسط ماشین نیروهای امنیتی زیر گرفته شده است.
الجزیره درباره سالگرد کودتای سودان گزارش داده که اعتراضات روز سه‌شنبه در بیشتر شهرهای بزرگ این کشور علیه دولت نظامی برگزار شده و همزمان اینترنت در همه استان‌ها قطع شده است. پلیس سودان نیز با انتشار بیانیه‌ای، معترضان را به حمله به اماکن مختلف نظامی متهم کرد و گفت بسیاری از تظاهرات‌کنندگان به‌دنبال ایجاد ناامنی بوده‌اند.
اعتراضات در این کشور کودتازده چیز تازه‌ای نیست و تقریبا هر هفته در گشوه‌ای از سودان مردم معترض به خیابان‌ها می‌آیند. به گزارش کمیته پزشکان سودان، طی یک سال گذشته حداقل 118نفر در جریان شرکت در اعتراضات جان خود را از دست داده‌اند. همچنین گروه‌های حقوق بشر می‌گویند که صدها نفر از زمان تسلط نظامیان بازداشت شده‌اند که بسیاری از آنها بدون هیچ اتهامی همچنان در بازداشت به‌سر می‌برند.

سودان؛ سال کودتا
ژنرال عبدالفتاح برهان که اکنون ریاست دولت نظامی سودان را در دست دارد، سال گذشته عبدالله حمدوک را از نخست‌وزیری خلع و همزمان با برکناری دادستان عمومی و شماری دیگر از مقامات و دیپلمات‌ها، پایان کار دولت غیرنظامی را اعلام کرد. برهان پس از به‌دست گرفتن قدرت و انحلال حکومت غیرنظامی، وضعیت اضطراری اعلام کرد و گفت: کودتا برای جلوگیری از جنگ داخلی و پایان دادن به درگیری‌های سیاسی لازم و ضروری بوده است.
تا پیش از آنکه برهان، ریاست دولت را به‌دست گیرد، ‌رهبران غیرنظامی و نظامی سودان در یک توافق شکننده در قدرت شریک بودند تا بتوانند زمینه را برای برگزاری انتخابات فراهم کنند. آنها از سال ۲۰۱۹ و پس از سرنگونی عمر البشیر که حدود 3 دهه حکومت کرد، به چنین توافقی دست پیدا کردند، اما سال گذشته کودتای ارتش به برهان، مسیر تحولات این کشور آفریقایی را تغییر داد. برهان پس از کودتا وعده داد که به سرعت کابینه‌ای تکنوکرات را برای اداره کشور تعیین خواهد کرد، اما بعد از یک سال، برهان هنوز نتوانسته است به وعده‌های خود عمل کند.
تصرف قدرت، توسط نظامیان سودان با محکومیت گسترده بین‌المللی مواجه شده و تا‌کنون هیچ کشوری دولت نظامی این کشور را به رسمیت نشناخته است.

بن‌بست سودان از کجاست؟
ژنرال عبدالفتاح برهان و معاونش ژنرال محمد حمدان داگالو قرار بود پس از سرنگونی عمر البشیر در سال 2019، بر انتقال دمکراتیک قدرت در سودان نظارت کنند، اما اکنون یک سال است که خودشان را مالک شش‌دانگ قدرت سیاسی می‌دانند. همین 3 ماه پیش، داگالو بار دیگر وعده انتقال قدرت را تکرار کرد و گفت شورای حاکمیت به ریاست ژنرال برهان تصمیم گرفته که قدرت را به غیرنظامیان انتقال دهد، اما معلوم نیست این وعده‌ها چه زمانی عملی خواهد شد.
سوی دیگر ماجرا، آنجاست که نیروهای موسوم به «آزادی و تغییر» که شامل ائتلاف احزاب سیاسی و گروه‌های معترض است با انتشار اعلامیه‌ای تأیید کرد که ارتش با پیش‌نویس سند قانون اساسی که توسط کانون وکلای این کشور نوشته شده، موافقت کرده و این امر مستلزم انتصاب یک نخست‌وزیر غیرنظامی است. براساس اعلامیه ائتلاف آزادی و تغییر که خبرگزاری آسوشیتدپرس به جزئیات آن پرداخته، نخست‌وزیر غیرنظامی اجازه خواهد داشت که کشور را تا برگزاری انتخابات در سال 2024رهبری کند. با این حال به‌نظر می‌رسد آنچه اکنون چالش‌برانگیر شده، تعیین نقش آتی ارتش در سودان است که گروه‌های سیاسی و نظامیان هنوز نتوانسته‌اند بر سر آن به یک نتیجه و توافق دست یابند.
آسوشیتدپرس در گزارش خود همچنین می‌افزاید که گروه‌های حقوق بشری سودان، ازجمله کمیته‌های مقاومت مردمی که اعتراضات خیابانی ضد‌کودتا را رهبری می‌کنند، هرگونه توافق با ارتش و نظامیان را رد کرده‌ و به جای توافق، خواستار محاکمه نظامیانی هستند که مسئولیت سرکوب مرگبار معترضان را برعهده دارند. عمار یحیی، سخنگوی کمیته‌های مقاومت در خارطوم می‌گوید: «ما به سران ارتش اعتماد نداریم و هرگونه مذاکره‌ای با آنها را به‌معنای تقسیم ثروت و قدرت می‌دانیم.» با این شرایط به‌نظر می‌رسد هر توافقی که به تقسیم قدرت میان نظامیان و غیرنظامیان منجر شود و شامل بازگشت ارتش به پادگان‌ها و اصلاحات جامع در بخش امنیتی نباشد، بی‌تردید با مخالفت‌های سرسختی از درون جنبش دمکراسی‌خواه و معترضان سودانی روبه‌رو خواهد شد. به‌نظر می‌رسد که بن‌بست سیاسی فعلی در سودان اختلاف نظر بر سر تعیین نقش ارتش و نهادهای امنیتی این کشور در ساختار سیاسی آتی است؛ از همین رو تا‌کنون غیرنظامیان نتوانسته‌اند با نظامیان به یک توافق دست یابند.

بحران اقتصادی پس از کودتا
در دوره حاکمیت نظامیان، سودان در یک بحران عمیق سیاسی و اقتصادی همزمان فرو رفته است. طی دوره یک‌ساله حکومت برهان، اقتصاد سودان سقوط کرده و این کشور سطوح بالایی از خشونت و ناامنی را به‌ویژه در خارطوم تجربه می‌کند. سودان همچنین در یک سال گذشته از انزوای گسترده بین‌المللی رنج می‌برد و در داخل با وجود سرکوب شدید، اما مخالفت گسترده و پایدار مردمی همچنان ادامه دارد و این وضعیت اعتراضی به‌ شدت به کسب‌وکارها آسیب رسانده است.
کودتای نظامیان در سودان همچنین باعث شده تا اقتصاد این کشور که از قبل به ‌شدت تورم زده بود، در معرض تورم 117درصدی قرار گیرد. به گزارش آسوشیتدپرس، درحالی‌که کمبود نان و سوخت در سودان همواره مشکل رایج این کشور است، کمک‌های بین‌المللی نیز به دلیل بلاتکلیفی سیاسی و جنگ در اوکراین بسیار کم شده است. روزنامه لوموند فرانسه در این ارتباط گزارش می‌دهد: «شیرفلکه کمک‌های بین‌المللی به سودان یک روز پس از کودتا خشک شد. قرار بود بیش از 4.6میلیارد دلار برای پروژه‌های انرژی، کشاورزی و بهداشت و همچنین برنامه حمایتی برای فقیرترین خانواده‌های سودان تخصیص داده شود، اما اعطای این کمک‌ها پس از کودتا مسدود شد.» 
قطع کمک‌های بین‌المللی به سودان، مقامات نظامی این کشور را به فکر انداخته که برای تامین مالی خود، مالیات‌ها را به‌ شدت افزایش دهند و این افزایش مالیات‌ها همزمان با افزایش هزینه‌های زندگی به‌دلیل گرانی قیمت جهانی مواد غذایی و انرژی، شرایط معیشتی در سودان را به ‌مراتب بدتر از گذشته کرده است.
همزمان در غیبت دولت غیرنظامی سودان، درگیری‌های مرگبار قبیله‌ای در مناطق حاشیه‌ای این کشور تشدید شده و همین هفته گذشته درگیری‌های شدید بین اهالی قبایل هوسا و برتا دست‌کم 230نفر را در استان نیل آبی جنوبی به کشتن داد. بسیاری از تحلیلگران افزایش خشونت در جنوب سودان را به دلیل خلأ قدرت سیاسی ناشی از تسلط ارتش می‌دانند و معتقدند که تمرکز نیروهای ارتش بر تحرکات سیاسی در خارطوم باعث ایجاد هرج و مرج در مناطق پیرامونی و حاشیه‌ای شده است. 

مکث
ژنرال برهان کیست؟

عبدالفتاح عبدالرحمن برهان، ژنرال 62ساله ارتش سودان است که به‌عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح در اکتبر 2021عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر سابق را برکنار کرد و قدرت را در دست گرفت. او ‌ در روستای گنداتو در شمال سودان در خانواده‌ای صوفی به دنیا آمد، تحصیلات خود را در دانشکده نظامی آغاز کرد و سپس به ارتش پیوست. دوره آموزش نظامی را در مصر و اردن هم سپری کرد و در سال 2018به‌عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش منصوب شد که در آن زمان بالاترین مقام نظامی برای او بود. پیش از آن، او سابقه کار در بخش‌های گارد مرزی و بازرسی ارتش را نیز در کارنامه نظامی خود داشت. برهان نخستین بار در سال 2019، وقتی که همراه سایر نظامیان، عمرالبشیر را برای کناره‌گیری از قدرت تحت فشار قرار داد، به شهرت رسید و پس از آنکه ریاست شورای نظامی را پس از عمرالبشیر به‌دست گرفت، فرمان آزادی همه زندانیان سیاسی را صادر کرد. برهان با وجود در اختیار داشتن مقام ارشد نظامی در دوره عمرالبشیر، از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی مانند البشیر و دیگر اعضای دولت او به جنایت علیه بشریت در جریان درگیری‌های دارفور در اوایل دهه 2000متهم نشده است. او دارای دیدگاه سکولار است.