عبور نهضت خانه‌سازی تهران از چالش زمین

وزارت راه و شهرسازی از آغاز طرح نهضت ملی مسکن تاکنون برای ساخت بیش از یک‌میلیون و ۶۶۶هزار واحد مسکونی زمین تأمین کرده و همچنان کمبود زمین یک مشکل بزرگ در این طرح است، اما در استان تهران اوضاع کاملا متفاوت است و حتی 60درصد بیش از تعداد متقاضیان واجد شرایط، زمین تأمین شده است.
به گزارش همشهری، آمارهای اداره کل راه و شهرسازی استان تهران حاکی از این است که در این استان معادل 10.5درصد از متقاضیان اولیه مسکن دولتی در پالایش نهایی اطلاعات تأیید شدند و 89.5درصد باقیمانده حائز دریافت مسکن دولتی نبوده‌اند. طبق این آمارها، معادل 162درصد متقاضیان واجد شرایط، تأمین زمین شده و از این منظر مشکلی برای نهضت خانه‌سازی پایتخت متصور نیست؛ هرچند هنوز وضعیت معرفی متقاضیان به پروژه‌ها نامساعد است.

اوضاع عجیب متقاضیان تهرانی
آمارهای ارائه‌شده از خلیل محبت‌خواه، مدیرکل راه و شهرسازی استان تهران در نشست شورای مسکن پایتخت نشان می‌دهد: در استان تهران 980هزار متقاضی برای نهضت ملی مسکن ثبت‌نام کرده‌اند که پس از پالایش نهایی، فقط شرایط 103هزار نفر از این افراد معادل 10.5درصد احراز شده و 877هزار نفر باقیمانده به دلایلی نظیر فرم جیم قرمز، سابقه مالکیت و ... حائز دریافت مسکن دولتی تشخیص داده نشده‌اند. 
به گزارش همشهری، کل تقاضای ثبت‌شده برای نهضت ملی مسکن 5.4میلیون نفر بوده که براساس آمارهای راه و شهرسازی تهران، 18.1درصد از کل تقاضا مربوط به پایتخت بوده و جالب‌تر اینکه 89.5درصد از کل این متقاضیان در تهران، شرایط اولیه دریافت مسکن دولتی را نداشته‌اند. سؤال‌های بی‌جوابی در این مورد مطرح می‌شود که کشف پاسخ آنها می‌تواند از نظر اقتصادی و اجتماعی مهم باشد؛ اینکه چرا باوجود مشخص‌بودن شرایط اصلی مسکن دولتی، این حجم از تقاضا در تهران ثبت شده است؟ آیا این میزان متقاضی مسکن، از نظر اقتصادی خود را نیازمند حمایت‌های مسکنی دولت می‌دانند یا بخش قابل‌توجهی از افراد برای بهره‌مندی از رانت مسکن دولتی و با امید به اینکه سختگیری نشود وارد میدان شده‌اند و احتمالاً همچنان امیدوار هستند با استقبال‌نکردن طبقات فرودست از مسکن مشارکتی، موفق به دریافت این واحدهای مسکونی شوند؟ به‌خصوص که اختلاف قیمت مسکن مهر با مسکن عادی در زمان تحویل واحدها، صرفه اقتصادی سرمایه‌گذاری در مسکن دولتی را تأیید می‌کند. جواب این سؤالات هرچه باشد، وظیفه متولیان حوزه مسکن را سنگین‌تر می‌کند؛ چراکه این تقاضای انبوه یا نشانه فقر مسکن در تهران و لزوم کار جهادی برای جبران آن است یا از خطر نفوذ سوداگران در طرح مسکن دولتی حکایت دارد که باید برای آن تمهیداتی اندیشیده شود.

خانه‌سازی تهران روی دور آهسته
طبق آمارهای ارائه شده از اداره کل راه و شهرسازی استان تهران، وضعیت تأمین زمین در شهرهای استان تهران و شهرهای جدید پرند، هشتگرد، ایوانکی و شهرهای زیرمجموعه بنیاد مسکن در مقایسه با تعداد متقاضیان واجد شرایط استان تهران مساعد است. مدیرکل راه و شهرسازی استان تهران می‌گوید: در مقابل تأیید شرایط 1.3هزار متقاضی در استان تهران، برای احداث 162هزار واحد مسکونی زمین تأمین شده که معادل 157.3درصد تقاضای تأیید شده است. البته این فقط یک وجه از نهضت ملی در استان تهران است و در مابقی وجوه، یعنی افتتاح حساب متقاضیان در بانک، واریز آورده نقدی، معرفی افراد به پروژه‌ها و آغاز عملیات اجرایی هنوز شرایط نامساعد است.
محبت‌خواه با بیان اینکه پیامک افتتاح حساب برای متقاضیان تأیید شده از طرف بانک مسکن ارسال شده و در تعدادی از شهرها نیز به‌سرعت در حال ارسال است، می‌افزاید: تاکنون ۲۰هزار نفر از متقاضیان استان تهران در بانک افتتاح حساب کرده‌اند و بیش از ۱۲هزار نفر متقاضی به ۱۴۳پروژه تعریف شده نهضت ملی مسکن متصل شده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، از مجموع 103هزار متقاضی تأیید شده، 19.4درصد افتتاح حساب کرده‌اند و 11.6درصد نیز به پروژه معرفی شده‌اند که با توجه به 4ساله بودن نهضت ملی مسکن، کمتر از مقدار هدف‌گذاری شده است.

عامل خطرساز در نهضت خانه‌سازی
یکی از مزیت‌های نهضت ملی مسکن این است که واحدها در این طرح به‌صورت مشارکتی و براساس هزینه واقعی در زمین رایگان (اجاره 99ساله) دولتی احداث می‌شوند. این مسئله از بروز مشکلاتی که در برخی پروژه‌های مسکن مهر تجربه شد، جلوگیری می‌کند و عملاً شرایطی را فراهم می‌آورد که متقاضیان خوش‌حساب با هزینه‌ای کمتر و در زمان کوتاه‌تر خانه‌دار شوند. البته این مزیت درصورت قصور یا کوتاهی متولیان امر در آغاز عملیات اجرایی پروژه‌ها می‌تواند کاملاً به زیان متقاضیان تمام شود و هزینه نهایی آنها در این مسکن مشارکتی را به‌شدت افزایش دهد؛ چراکه ذات اقتصاد ایران تورمی است و با این وضعیت تطبیق پیدا کرده به‌گونه‌ای که در طول 4دهه اخیر به‌طور میانگین تورم سالانه نزدیک به 20درصد بوده است. در این شرایط، طرحی که براساس قیمت واقعی اجرا می‌شود با هرگونه تأخیر باید آماده تخلیه تورم باشد و این یعنی متقاضی باید آورده بسیار بالاتری نسبت به برآورد اولیه تزریق کند. این اتفاق، همین حالا نیز در پروژه‌های اقدام ملی مسکن که در سال 1398و با نرخ 2.3تا 2.7میلیون تومان برای هر مترمربع آغاز و درنهایت در نهضت ملی مسکن ادغام شد، رخ داده و متقاضیان این واحدها باید ضمن پذیرش بازپرداخت تسهیلات بانکی کلان‌تر، آورده نقدی بیشتری را نیز به‌حساب واریز کنند.
به‌گزارش همشهری، در پروژه 496واحدی اقدام ملی مسکن در شهر جدید پرند که برای فرهنگیان احداث شده، متقاضیان تاکنون 230میلیون تومان آورده نقدی خود را واریز کرده‌اند و به‌گفته مجری طرح، آورده آنها برای یک واحد 100متری، با احتساب هزینه آسانسور و پکیج به 350میلیون تومان خواهد رسید. 
این در حالی است که بانک مسکن نیز 450میلیون‌تومان تسهیلات به این واحدها اختصاص می‌دهد و عملاً هزینه تمام‌شده هر مترمربع زیربنا در این واحدها به 8میلیون‌تومان می‌رسد.