در میانه 2 فصل آلوده

محمد سرابی- روزنامه‌نگار

در 5ماه ابتدای امسال، تهران تنها 2روز هوای پاک داشت. ۸روز ناسالم برای همه افراد، یک روز بسیار ناسالم و 2روز هوای خطرناک هم از ابتدای سال تا‌کنون در پایتخت رخ داده است. اما چیزی که امسال را متفاوت کرد این است که طی 10سال گذشته، امسال نخستین سالی بود که تعطیلی ناشی از آلودگی هوا نه در فصل سرد بلکه در نزدیکی روز‌های گرم اتفاق افتاد. اگرچه دلیل این آلودگی با وارونگی دما که در فصل سرد اتفاق می‌افتد، متفاوت بود، اما تعطیلی‌‌های مدارس در اردیبهشت و خرداد‌ماه 1401و حتی گاهی ادارات این هشدار را داد که ممکن است مشکلات ناشی از آلودگی هوا به یک ماه و 2ماه منتهی نشود و اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، خسارت‌های ناشی از آن در تمام ایام سال به شهر وارد شود. اما دلیل آلودگی 6ماهه اول امسال چیست؟ مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این‌باره می‌گوید: « میزان آلاینده‌ها در 6ماهه اول سال با 6‌ماهه دوم سال متفاوت است. ما 5آلاینده معیار داریم و شاخص روزانه کیفیت هوا که اعلام می‌شود ممکن است براساس هریک از این آلاینده‌ها باشد که فراتر از استاندارد بوده است. اگر یک روز اعلام می‌کنیم که هوا ناسالم است مشخصا آلاینده معیار را هم ذکر می‌کنیم. این رهنمودی است که سازمان بهداشت جهانی WHO داده است؛ مثلا به‌دلیل ذرات معلق کمتر از 2/5میکرون آلاینده شده است.»

سید محمدمهدی میرزائی‌قمی می‌افزاید: «در انتهای سال گذشته و ابتدای امسال گردوغبار به اوج خود رسید. در 13-12 سال گذشته بی‌سابقه بوده که در شهر تهران پدیده گردوغبار باعث تعطیلی و رسیدن شاخص به عدد 500شود. آخرین پدیده از این نوع مربوط به سال 1388بود که در آن هم شهر تهران تعطیل شد ولی شاخص به عدد 500 نرسید.» حداکثر شاخصی که در اعلام آلودگی هوای شهرهای معین شده 500است و در بعضی موارد میزان آلاینده‌ها از آن هم بیشتر می‌شود. در فروردین امسال، گردوغبار ، شاخص را از 400هم بیشتر کرد و تعطیلی‌های پراکنده تا آخر بهار ادامه پیدا کرد. مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره آلودگی ناشی از گردوغبار می‌گوید:« منبع اصلی ذرات کمتر از 5/2میکرون از سوخت غیراستاندارد، وسایل نقلیه و فعالیت صنایع است که انسان‌ساز به شمار می‌روند. ذرات معلق کمتر از 10میکرون به‌دلیل فعالیت‌های جوی و توفان‌های گردوغبار ایجاد می‌شود که بیشتر ناشی از پدیده‌های طبیعی است. »
قمی می‌گوید: «انتظار ما همیشه این بود که در روز یا بعد از ظهر ذرات معلق کمتر از 10میکرون افزایش پیدا کند که ناشی از همین توفان‌های گردوغبار است. ولی الان اتفاقی که دارد می‌افتد این است که در ساعت 12 و یک نیمه‌شب که فعالیتی نیست و ترددی نیست ناگهان با افزایش شاخص PM10 در تمام ایستگاه‌های شهر تهران روبه‌رو می‌شویم که انتظار این بود که در طول روز اتفاق بیفتد. برخی اوقات مشخص می‌شود که از طرف کشور‌های دیگر توده گردوغباری به سمت ایران نیامده است ولی خشکسالی‌هایی که در کشور است باعث شده که چشمه‌های تولید گردوغبار در کشور ایجاد شود و وزش باد آنها را به درون شهر‌ها منتقل کند.»
براساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط‌زیست در بین 8 کلانشهر کشور در آخر مردادماه شهر اهواز آلودگی هوا را با وضعیت ناسالم برای همه تجربه کرده است. شاخص هوای اهواز ذرات معلق کمتر از ۲.۵میکرون به میانگین ۱۶۶ رسید و شاخص ازون تهران و کرج نیز با رسیدن به عدد ۱۴۳ و ۱۰۲ باعث ایجاد شرایط ناسالم شد. با این وصف مجموعه‌ای از آلودگی‌های مختلف در کلانشهر‌های ایران عامل به خطرانداختن سلامت شهروندان هستند.
قمی می‌گوید: « در 6ماه ابتدای سال به‌دلیل افزایش دما عمدتا آلاینده معیار ازون است. ازون به‌صورت ثانویه ایجاد می‌شود. دی‌اکسید نیتروژن و فعل و انفعالاتی که در جو صورت می‌گیرد تبدیل به ازون می‌شود. در 6‌ماهه دوم سال آلاینده معیار عمدتا ذرات معلق است که از سوخت وسایل نقلیه و کارخانه‌های ایجاد می‌شود. پدیده اینورژن یا وارونگی دما باعث تشدید این پدیده می‌شود. هرچه که هوا سردتر می‌شود ارتفاع لایه مرزی کاهش پیدا می‌کند؛ یعنی سطحی که آلاینده‌ها می‌توانند خارج شوند و اصطلاحا آلودگی تخلیه شود پایین‌تر می‌آید.»