آب‌های ناآرام

بهنام سلطانی

تبادل کالا در مسیرهای آبراهی از روزگار قدیم برای بشر از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و جنگ‌های خونین بسیاری بر سر دسترسی به آب‌های آزاد به‌وقوع پیوسته است. از روزگاری که جهانگردان مشهور اروپایی مثل مارکوپولو، کریستف کلمب، فردیناند ماژلان و... به‌دنبال کشف اقیانوس‌ها و مسیرهای رسیدن به آب‌های آزاد بودند چند قرن گذشته و به‌نظر می‌رسد کشورهای قدرتمند دوباره به اهمیت این موضوع پی برده‌اند. پیمان نظامی چین و جزایر سلیمان که به‌تازگی منعقد شده و کمک نظامی آمریکا به تایوان در کنار تحرکات نظامی کشورهایی مثل هند، استرالیا و ژاپن به یک موضوع ختم می‌شود و به قول معروف دعوا بر سر دسترسی آسان به اقیانوس آرام است، نشان می‌دهد که چقدر اوضاع این منطقه ناآرام است. حالا اقیانوس آرام بیش از هر زمان دیگری مورد توجه ابرقدرت‌های سیاسی قرار گرفته و به همین دلیل خیلی‌ها می‌خواهند بیشتر درباره اهمیت بزرگ‌ترین اقیانوس دنیا بدانند.

سفر پرماجرا
ماجرای کشف اقیانوس آرام و جزایر کوچک و بزرگی که در دل آن جا گرفته به هزاران سال قبل برمی‌گردد. آنطور که در منابع تاریخی مکتوب آمده، حدود 3هزار سال قبل از میلاد مسیح(ع)، مردمانی از قوم استرالزی که ساکن تایوان بودند، به مهارت‌های ویژه‌ای مثل سفر با قایق دست پیدا کردند و راه سفرهای دریایی به دوردست را یاد گرفتند. مبدأ حرکت آنها جزیره تایوان بود؛ اما در طول مسیر جزیره‌هایی مثل فیلیپین، اندونزی و مالزی را یکی پس از دیگری کشف کردند و برای مدتی در این جزایر ماندگار شدند. استرالزی‌ها سفرهای اکتشافی را به‌سوی جنوب شرق ادامه دادند و به گینه‌نو در آفریقا و ملانزی و میکرونزی در قاره اقیانوسیه رسیدند و از شرق به پلی‌نزی در نزدیکی مرز فرانسه رفتند. آنها از سمت غرب هم عرض اقیانوس هند را پیمودند و به ماداگاسکار رسیدند تا بشر از مسیر اتصال اروپا به آفریقا و آسیا آگاه شود. کشف جزایر بکر و خوش و آب و هوایی که در سواحل اقیانوس آرام واقع شده بودند، آرام آرام اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها را برای سرکشی به این نقطه از دنیا به صرافت انداخت و ایده بدل شدن اقیانوس آرام به ترانزیت مهم کالا در دنیا مطرح شد.

مسیر تجاری
در سال 1512دو کاشف پرتغالی به نام‌های آنتونی وآبرو و فرانسیسکو سرائو از مرزهای  ازاندونزی عبور کردند و وارد اقیانوس آرام شدند. بعد از این دو دریانورد پرتغالی نوبت به فردیناند ماژلان و خدمه اسپانیایی‌اش رسید که به‌عنوان بخشی از گشت و‌گذار تاریخی‌شان در سال 1520از اقیانوس آرام عبور کنند. برخی منابع تاریخی از ماژلان، معروف‌ترین جهانگرد اسپانیایی به‌عنوان نخستین کسی که در آب‌های اقیانوس آرام قایقرانی کرد نام برده‌اند. سفر تاریخی ماژولان پای امپراتوری اسپانیا را به اقیانوس آرام باز کرد و اسپانیا بالاخره فیلیپین و بسیاری از مناطق اقیانوس آرام را به استعمار خود درآورد. آنها یکی از طولانی‌ترین مسیرهای تجاری تاریخ به نام «گالیون مانیل» را در اقیانوس آرام ایجاد کردند. آن موقع کشتی‌های تجاری از مسیر شمالی اقیانوس، ادویه‌جات چینی را به سایر نقاط دنیا حمل می‌کردند.

عمیق‌ترین نقطه دنیا

اقیانوس آرام محل تصادف ماهواره‌های تحقیقاتی است. برای قرار گرفتن دوباره این ماهواره‌ها در مدار زمین از سوخت‌های سمی نظیر پلوتونیوم، هیدرازین و تتروکسید نیتروژن استفاده می‌کنند که برخی از آنها تا صدها سال بعد در آب‌های اقیانوس باقی می‌مانند. بخش دیگری از زباله‌های بزرگ‌ترین اقیانوس جهان را هواپیماهای جنگی تشکیل می‌دهند که از حمله آمریکا به ژاپن در جریان جنگ جهانی دوم به یادگار مانده‌اند. زباله‌ها با گذشت زمان به سمت گودال ماریانا که از آن به‌عنوان عمیق‌ترین مکان روی زمین نام می‌برند رفته است. این گودال هم یکی دیگر از عجایب اقیانوس آرام است که 10984عمق دارد و عمق آن از ارتفاع قله 8850متری اورست بیشتر است. گودال ماریانا منطقه‌ای هلالی شکل در غرب اقیانوس آرام و شرق جزیره‌های ماریانا در نزدیکی گوام است. این منطقه به‌خاطر ویژگی‌های منحصر به فرد جغرافیایی‌اش معروف است. در سال 2010کاوشگری به نام «چالنچر دیپ» در عمق 10994متری به کف گودال رسید که این اندازه با استفاده از روش ارسال سیگنال‌های صوتی به درون آب توسط سازمان ملی اقیانوسی و جوی انجام گرفت. 2سال بعد هم جیمز کامرون، کارگردان مشهورهالیوودی به این گودال سفر کرد و خیلی سریع به عمق 10898متری رسید اما می‌توانست پایین‌تر هم برود. دانشمندان معتقدند گودال ماریانا بر اثر رانش زمین در عمق اقیانوس پدید آمده است.

عجایب اقیانوسی
اقیانوس آرام با مساحتی بالغ بر 165میلیون کیلومترمربع، بزرگ‌ترین پهنه آبی کره زمین است. این اقیانوس پهناور 44درصد از آب‌های زمین را شامل می‌شود و بیش از یک‌سوم از سطح زمین را پوشانده است. اقیانوس آرام با عنوان اقیانوس کبیر هم شناخته می‌شود و مرزهای آن شامل اقیانوس منجمدشمالی در ناحیه شمالی و قاره قطب جنوب در قسمت جنوبی است. این اقیانوس از غرب به آسیا و استرالیا و از شرق به قاره آمریکا منتهی می‌شود. آمار و ارقام عجیبی درباره اقیانوس آرام وجود دارد که برای پی بردن به عظمت آن کفایت می‌کند. مثلاً وسیع‌ترین بخش اقیانوس آرام از اندونزی شروع شده و به کلمبیا امتداد پیدا کرده که حدود 19هزار و 800کیلومتر است. گفته می‌شود این مسیر 5برابر بیشتر از قطر‌ماه و دو برابر محیط آن است. این اقیانوس به‌طور متوسط 4هزار و 270متر عمق دارد و دانشمندان حجم آب آن را حدود 714میلیون کیلومترمکعب تخمین زده‌اند. بیش از 25هزار جزیره در اطراف اقیانوس آرام وجود دارد که بیشتر آنها زیر خط استوا واقع شده‌اند. بزرگ‌ترین جزیره نزدیک به اقیانوس آرام، گینه‌نو است که دست بر قضا به‌عنوان دومین جزیره بزرگ دنیا شناخته می‌شود.

جنگ چین و آمریکا
اقیانوس آرام از قرن 16تا 20میلادی، محل مناقشه قدرت‌های امپریالیستی مثل اسپانیا، پرتغال، بریتانیا، فرانسه، ژاپن و آمریکا بوده و این کشورها برای تسلط بر این نقطه از دنیا با هم رقابت داشته‌اند؛ اما حالا چین به‌عنوان یک مدعی تازه وارد خودش را مطرح کرده و در کشاکش جنگ اقتصادی با آمریکا از اهمیت مسلط شدن بر اقیانوس آرام غافل نیست. به هر حال اقیانوس آرام بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مسیر ترانزیت و تبادل کالا در دنیا به‌حساب می‌آید و طبیعی است که قدرت‌های سیاسی و اقتصادی بخواهند جای پایشان را در استراتژیک‌ترین اقیانوس دنیا محکم کنند. توافقنامه امنیتی بین چین و جزایر سلیمان و رفت‌وآمدهای نامتعارف آمریکایی‌ها به تایوان، پررنگ‌ترین نشانه‌های بالا گرفتن رقابت این دو کشور برای تسلط بر اقیانوس آرام است.